Dermatofitoza - przyczyny, objawy, leczenie

Weryfikacja

Autor: Natalia Młyńska

Dermatofitozy należą do częstych chorób infekcyjnych skóry. Grupa ta obejmuje zakażenia wywoływane przez dermatofity czyli grzyby niedoskonałe. Ze względu na powszechność czynników ryzyka ilość zachorowań stale wzrasta. Jakie są rodzaje i objawy dermafitozy? Jak skutecznie leczyć takie zakażenia?

Spis treści

1. Dermatofitoza owłosionej skóry głowy
2. Dermatofitoza stóp
3. Dermatofitoza skóry gładkiej
4. Dermatofitoza paznokci
5. Ogólne zasady leczenia dermatofitoz

Dermatofitoza najczęściej dotyczy owłosionej skóry głowy, stóp, skóry gładkiej i paznokci. Szacuje się, że w ostatnich latach wzrasta liczba dermatofitoz, na co ma wpływ wiele czynników, m.in. stany, którym towarzyszy obniżenie odporności: AIDS, immunosupresja przy stosowaniu gikokortykosteroidów, leków cytostatycznych, czy immunosupresyjnych.

Ważną rolę odgrywają także nieimmunologiczne czynniki, np. cukrzyca, otyłość, niedoczynność tarczycy. Przebywanie w miejscach publicznych, wysokie temperatury oraz wilgotność, również wpływają na rozwój dermatofitoz.

Dermatofitoza owłosionej skóry głowy

Dermatofitoza owłosionej skóry głowy to zakażenie grzybami dotyczące głównie dzieci, u dorosłych występuje sporadycznie. W grzybicy można wyróżnić postać powierzchowną, wywoływaną głównie przez dermatofity antropofilne (ich naturalnym rezerwuarem jest człowiek) oraz formę głęboką, w przypadku zakażenia dermatofitami zoofilnymi. Postać woszczynowa może utrzymywać się po okresie pokwitania, do zakażenia natomiast dochodzi nawet u dorosłych.

Dzieje się tak poprzez korzystanie ze wspólnych przedmiotów codziennego użytku lub podczas bezpośredniego kontaktu. Dermatofitoza powierzchowna wywołana przed grzyby antropofilne charakteryzuje się trzema postaciami:

• grzybica drobnozarodnikowa

Występują ogniska złuszczające, nieznaczny stan zapalny, włosy mogą łamać się, najczęściej kilka milimetrów ponad powierzchnią skóry. Nieleczone zmiany zazwyczaj ustępują samoistnie w okresie pokwitania.

• grzybica strzygąca

Występują ogniska złuszczające, z nieznacznym stanem zapalnym. Włosy są ułamane nierówno oraz pojawiają się czarne punkciki, co daje wrażenie włosów przystrzyżonych.

• grzybica woszczynowa

Odmiana dermatofitozy, w której ogniska charakteryzują się tarczkami woszczynowymi, których obrazem są żółte strupy, będące kolonią grzyba. Po ich usunięciu występuje bliznowaceniem i wyłysienie.

Najczęstszym patogenem powodującym dermatofitozę skóry głowy jest Microsporum audouinii oraz coraz częściej - Trichophyton endotrix.Przy leczeniu dermatofitozy owłosionej skóry głowy zaleca się ścięcie włosów, które skraca okres potrzebny do wyleczenia.

Ze względu na dużą zakaźność dermatofitoz, dzieci zarażone dermatofitem antropofilnym powinny pozostać około tydzień w domu, natomiast chorzy po zakażeniu przez dermatofit zoofilny (powodujące np. odmianę z odczynem zapalnym) po wprowadzeniu leczenia, mogą kontaktować się z innymi.

W leczeniu stosuje się takie substancje jak Terbinafina w następujących dawkach - 62,5 mg/24h u dzieci do 20 kg mc.,125 mg/24h u dzieci 20-40 kg mc., 250 mg/24h u dzieci powyżej 40 kg mc i u dorosłych.

Leczenie powinno być kontynuowane przez co najmniej 4 tygodnie (Trichophyton) lub przedłużone do 8-10 tygodni w przypadku Microsporum. Leczenie miejscowe ma znaczenie pomocnicze i uzupełniające. Dostępne są roztwory, żele oraz szampony.

Dermatofitoza stóp

Dermatofitoza stóp obrazuje się zmianami na podeszwach stóp, w przestrzeniach międzypalcowych i na powierzchniach bocznych stóp. Są to ogniska rumieniowo-złuszczające z pęcherzykami, występują objawy wysiękowe.

Najczęściej za dermatofitozę stóp odpowiedzialne są grzyby z rodzaju T.rubrum, T.mentagrophytes var. Interdigitale. Mogą one występować u sportowców, stąd nazwa "stopa atlety". Dzieje się tak z uwagi na częste treningi, podczas których stopy znajdują się w środowisku o podwyższonej temperaturze i wilgotności. Do zakażenia dochodzi na basenach, poprzez buty, szczególnie gumowe, skarpety.

Wyróżniamy 3 odmiany dermatofitozy stóp:

• dermatofitoza międzypalcowa

Dotyczy głównie III i IV przestrzeni międzypalcowej, ogniska mają charakter wyparzeniowy, z maceracją (uszkodzeniem) naskórka.

• dermatofitoza potnicowa

Występują liczne pęcherzyki, mogą tworzyć się ogniska wysiękowe.

• dermatofitoza złuszczająca

Widać ogniska hiperkarotyczne, liczne popękania; nadmiernie złuszczające zmiany mogą rozprzestrzeniać się na boczne powierzchnie stóp, wtedy postać ta nazywana jest grzybicą mokasynową. Formie tej dermatofitozy może towarzyszyć grzybica paznokci.

Przebieg zazwyczaj jest wieloletni, z zaostrzeniami choroby. O rozpoznaniu grzybicy rozstrzyga badanie mikologiczne.Rozpoznając dermatofitozę rąk należy zwrócić uwagę na grzybicę stóp. Istnieje bowiem zespół "jednej ręki i obu stóp", gdzie grzybica występująca na ręce dominującej jest wynikiem zakażenia pochodzącego ze stóp.Leczenie może być miejscowe:

• pochodne imidazolowe, zwykle zaleca się stosować 2 x dziennie przez 4 tygodnie
• terbinafina - 2 x dziennie przez 2 tygodnie. Terbinafina wykazuje aktywność przeciwzapalną, aby uzyskać efekt przeciwzapalny przy leczeniu pochodnymi imidazolu należy połączyć je z glikokortykosteroidami, łagodnie działającymi

lub ogólne:

• terbinafina - 250mg/24h przez 2 tygodnie
• intrakonazol - 100mg/24h przez 2 tygodnie lub 400mg/24h (200mg 2 x dziennie) przez 1 tydzień

W przypadku leczenia znacznie nasilonych zmian zaleca się przedłużenie terapii.

Dermatofitoza skóry gładkiej

W tej dermatofitozie zmiany mają charakter rumieniowo-złuszczający, z obecnością pęcherzyków i krostek, głównie na obwodzie. Cechują się stosunkowo szybkim przebiegiem i ustępowaniem bez obecności blizn.

Dermatofitoza skóry gładkiej może być wywołana przez dermatofity ludzkie i odzwierzęce. Chorują dorośli i dzieci. Zmiany wywołane przez dermatofity zoofilne mogą być pokryte pęcherzykami i krostami na całej powierzchni, natomiast grzyby ludzkie powodują postaci z mniejszym stanem zapalnym.

Umiejscowienie jest niespecyficzne, jednak najczęściej występują na nieosłonietej skórze rąk, twarzy czy szyi. Początek choroby jest nagły, charakter ostry bądź podostry. Choremu może towarzyszyć świąd, w niektórych przypadkach jest znaczny i dokuczliwy.

Stosuje się głównie preparaty zewnętrzne, leczenie ogólne tylko w długotrwałych i rozległych zmianach. Schematy terapeutyczne takie jak w grzybicy stóp, jednak nie ma potrzeby dodatkowego przedłużania stosowania intrakonazolu.

Dermatofitoza paznokci

Objawy polegają na zgrubieniu paznokci, występowaniu bruzd, nadmiernym rogowaceniu, przebarwieniach oraz łamliwości. Dermatofitoza paznokci wywołana jest przez różne odmiany grzyba strzygącego. Ryzyko zachorowania wzrasta u osób z zaburzeniami odporności oraz problemami hormonalnymi.

Znaczna większość wymaga leczenia ogólnego:

• terbinafina - 250mg/24 h przez 6 tygodni przy grzybicy paznokci rąk i 12 tygodni przy stopach, jest dobrze tolerowana, wykazuje niewielką interakcja z innymi lekami, mogą występować przemijające zaburzenia smaku
• intrakonazol - alternatywą dla ciągłej terapii terbinafiną jest tzw. terapia pulsowa 400mg/24h (2x 200mg) przez tydzień (1 tydzień= 1 puls)

Pulsy oddzielone są od siebie 3 tygodniową przerwą. W grzybicy paznokci rąk wymagane są dwa pulsy, w przypadku stóp - trzy.Substancja dobrze tolerowana, jednak wykazuje wiele interakcji z innymi lekami.Zalecane jest także leczenie miejscowe:

• lakiery do paznokci- amorolfina i cyklopiroks

5% amorolfina - 1 x w tygodniu przez 5-12 miesięcy8% cyklopiroks - codziennie, przez 5-12 miesięcy

• bifonazol z 40% mocznikiem

zwykle do leczenia pojedynczych zmienionych płytek paznokciowych.

W sytuacjach zaawansowanej dermatofitozy skuteczne może okazać się leczenie skojarzone - terapia amorolfiną w lakierze w skojarzeniu z doustnymi lekami przeciwgrzybicznymi - terbinafiną i itrakonazolem. Leczenie polecane w przypadku ciężkiej grzybicy, zajmującej macierz paznokcia.

W leczeniu grzybicy paznokci bardzo ważna jest dezynfekcja obuwia i skarpet (po zakończeniu leczenia) Z uwagi na to, że wtedy badania mikologiczne nie zawsze są negatywne, należy ponownie zdezynfekować przedmioty po trzech tygodniach od zakończenia leczenia.

Ogólne zasady leczenia dermatofitoz

Wskazania do leczenia ogólnego:

• wieloogniskowa grzybcia powierzchowna skóry owłosionej
• rozległe zmiany na skórze gładkiej, niezależnie od rodzaju grzyba wywołującego
• długotrwała grzybica hiperkeratotyczna stóp i rąk
• grzybica paznokci dotycząca co najmniej kilku palców

Wskazania do leczenia wyłącznie miejscowego:

• pojedyncze ogniska grzybicy odzwierzęcej, niezależnie od lokalizacji oraz grzybicy powierzchownej skóry gładkiej
• grzybica stóp, głównie odmiana wyprzeniowa i potnicowa wymaga długotrwałego leczenia i stosowania pudrów przeciwgrzybicznych

Diagnostyka dermatofitoz powinna być oparta nie tylko na objawach klinicznych, ale także na badaniach mikologicznych obejmujących bezpośrednie badanie mikroskopowe i hodowlę.

Grzybica paznokci w związku z wprowadzeniem leczenia ogólnego i miejscowego nie wymaga obecnie chirurgicznego usuwania płytek paznokciowych.

Natalia Młyńska