Atopowe zapalenie skóry u niemowląt - objawy. Jak rozpoznać AZS u niemowląt?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to choroba, która dotyka głównie małych dzieci. Szacuje się, że występuje nawet u 20% niemowląt między 3. a 6. miesiącem życia. Często nawraca jednak u osób dorosłych, które ze względu na genetyczne uwarunkowanie schorzenia muszą borykać się z nią przez całe życie. Jakie są przyczyny AZS i jak radzić sobie z nim w przypadku najmłodszych pacjentów?

Spis treści

1. Przyczyny atopowego zapalenia skóry u niemowląt
2. Jakie alergeny mogą wywoływać AZS u niemowląt?
3. Jak rozpoznać AZS u niemowląt?
4. Objawy atopowego zapalenia skóry u niemowląt
5. Atopowe zapalenie skóry u niemowląt. Wysypka a leczenie przyczynowe i objawowe
6. Atopowe zapalenie skóry u niemowląt – kosmetyki
7. Czym smarować atopowe zapalenie skóry u niemowląt?

Przyczyny atopowego zapalenia skóry u niemowląt

Atopowe zapalenie skóry to jedna z alergii, która ma związek z kontaktem z określonymi substancjami (alergenami). Obecnie uważa się, że głównym czynnikiem leżącym u podłoża AZS są zmiany genetyczne. Ryzyko pojawienia się alergii u bliźniąt waha się między 20 a 70%. Jeżeli na atopowe zapalenie skóry cierpi jedno z rodziców ryzyko wynosi 30%, przy obojgu aż 70%. Wystąpienie AZS często idzie w parze z występowaniem innych chorób o podłożu alergicznym, np. astmy lub nieżytu nosa lub zwiększa prawdopodobieństwo ich wystąpienia w przyszłości.

Na poziomie genetycznym AZS jest warunkowane przez zwiększone stężenie immunoglobuliny E (IgE). To rodzaj przeciwciała, które indukuje wydzielanie histaminy. W przypadku reakcji alergicznej IgE łączy się z potencjalnie nieszkodliwymi alergenami i wyzwala gwałtowną kaskadę odpowiedzi alergicznej organizmu.

Nadmiar IgE to nie jedyna przyczyna atopowego zapalenia skóry u niemowląt. Kolejnym powodem jest nieprawidłowa budowa naskórka, który bardzo łatwo wyjaławia się z ochronnej bariery lipidowej przy kontakcie z alergenami.

Nieprawidłowość może wystąpić również na poziomie funkcjonowania filagryny. To główne białko odpowiedzialne za utrzymanie funkcji barierowej naskórka poprzez wydzielanie aminokwasów stanowiących NMF (ang. natural moisturing factor), czyli naturalnych czynników nawilżających. W efekcie dochodzi do rozluźnienia skóry, która nie chroni przed działaniem patogenów.

Częstą konsekwencją AZS są różnego rodzaju infekcje bakteryjne i grzybicze, co dodatkowo utrudnia proces leczenia. Przed wdrożeniem kuracji atopowego zapalenia skóry należy w pierwszej kolejności uporać się z doraźnym problemem. Dodatkowo wiele silnych leków stosowanych jako terapie przy zaawansowanym AZS może pogarszać nowopowstały stan zapalny.

Za siłę odpowiedzi alergicznej odpowiadają też inne czynniki osobnicze, w tym działanie układu nerwowego i hormonalnego, a także stres, który powoduje zaostrzenie objawów choroby.

Jakie alergeny mogą wywoływać AZS u niemowląt?

Lista alergenów, które mogą wywoływać AZS jest obszerna. Co więcej, w każdym przypadku przebieg choroby wygląda nieco inaczej, dlatego często trudno jest powiązać kontakt z określoną substancją z konkretną odpowiedzią organizmu. Do najpopularniejszych czynników, które warunkują reakcję zapalną zalicza się:

• białka mleka krowiego lub jaja kurzego;
• soję i pszenicę;
• orzechy laskowe;
• orzeszki ziemne;
• ryby i owoce morza;
• roztocza;
• sierść zwierząt;
• pyłki roślin;
• detergenty.

Alergie pokarmowe u niemowląt zdarzają się rzadziej niż wziewne.

Jak rozpoznać AZS u niemowląt?

Rozpoznanie atopowego zapalenia skóry u niemowląt następuje w oparciu o ocenę zmian skórnych. Pomóc mogą odpowiednie testy immunologiczne z krwi. Obecnie lekarze posługują się dwoma zestawami kryteriów – Hannifina i Rajki oraz Williama.

Pierwsze kryteria wyróżniają warunki większe i mniejsze. Do większych zalicza się:

• występowanie świądu;
• typowe umiejscowienie objawów;
• AZS w wywiadzie rodzinnym;
• przewlekłe występowanie objawów lub ich nawracanie.

Z czterech kryteriów większych minimum trzy muszą być spełnione, aby można stwierdzić występowanie AZS. Kryteria mniejsze mają charakter pomocniczy, ich wystąpienie nie jest obligatoryjne do postawienia diagnozy, ale bywa pomocne. Wśród warunków pomocniczych wymienia się m.in.:

• suchą skórę;
• miejscowe i natychmiastowe odczyny skórne;
• podwyższone stężenie IgE w surowicy;
• nietolerancje pokarmowe;
• zaostrzenie objaw choroby w sytuacjach stresowych.

Alternatywą dla kryteriów Hannifina i Rajki są kryteria Williama, których niekiedy używa się również pomocniczo. Kryteria Williama zakładają występowanie kryterium głównego – jest nim występowanie swędzących zmian skórnych w momencie badania albo roku poprzedzającego badanie oraz przynajmniej trzech warunków pomocniczych spośród:

• widocznych wyprysków albo wyprysków w wywiadzie;
• wystąpienie zmian do 4. roku życia;
• występowanie ogólnej suchości skóry;
• współistnienie innych chorób atopowych u pacjenta;
• stwierdzenie występowania chorób atopowych w kręgu najbliższej rodziny.

Objawy atopowego zapalenia skóry u niemowląt

Atopowe zapalenie skóry u niemowląt zwykle objawia się uporczywym świądem skóry. Dziecko może odruchowo drapać swędzące miejsca na ciele, uszkadzając przy okazji wrażliwy naskórek i jeszcze bardziej pogarszając objawy choroby. Swędzenie nasila się zwykle w godzinach nocnych, co dodatkowo potęguje bezsenność i rozdrażnienie.

Zmiany na skórze stopniowo się rozwijają. Początkowo mają postać czerwonych plam, niewielkich grudek i pęcherzyków. Lekarze rozróżniają objawy AZS w zależności od wieku, dzieląc je na niemowlęce, dziecięce i charakterystyczne dla osoby dorosłej.

W okresie niemowlęcym (do 2. roku życia) zmiany skórne pojawiają się najczęściej między 3. a 6. miesiącem życia. Zaczerwienienia pojawiają się zwykle na twarzy, płatach usznych, po wewnętrznej stronie kończyn oraz na owłosionej skórze głowy. Jednocześnie włosy stają się łamliwe. Co istotne, zmiany skórne w zasadzie nigdy nie dotykają brzucha, pleców oraz tzw. okolicy pieluszkowej (występowanie zmian w tym rejonie może sygnalizować raczej pieluszkowe zapalenie skóry).

Atopowe zapalenie skóry u niemowląt. Wysypka a leczenie przyczynowe i objawowe

U dzieci chorych na AZS można podejmować próby odczulania, tzw. swoistej terapii alergenowej, SITA. Dobrze sprawdza się również eliminacja alergizujących czynników z otoczenia jeśli uda się je wcześnie zidentyfikować. Obie metody zalicza się do tzw. leczenia przyczynowego.

W praktyce częściej (i prościej dla rodziców) jest stosować leczenie objawowe, które pomaga w doraźnym osłabianiu objawów AZS lub przyczynia się do zmniejszenia odpowiedzi zapalnej.

Jedną z metod jest podawanie leków biologicznych. Zawierają one rekombinowane ludzkie przeciwciało monoklonalne, które reaguje z wybranymi interleukinami (w przypadku dupilumabu to IL-4 oraz IL-13). Przyjmuje się, że to one stanowią one główne podłoże stanu zapalnego organizmu.

U dzieci zaleca się też stosowanie leków antyhistaminowych nowej generacji, np. azelastyna, bilastyna lub cetyryzyna. Ich działanie polega na hamowaniu działania histaminy poprzez blokowanie receptorów H1. Dzięki temu nie dochodzi do wystąpienia reakcji zapalnej.

Jeszcze inna metoda polega na stosowaniu kortykosteroidów w miejscowym zaostrzeniu objawów AZS. To bardzo silne środki, dlatego należy dokładnie zapoznać się z treścią ulotki przed ich zastosowaniem, a w razie wątpliwości skonsultować z lekarzem. W przypadku leczenia kortykosteroidami zmiany skórne często ustępują już po kilku dniach, ale należy liczyć się z możliwością pojawienia skutków ubocznych w tym:

• uczucia pieczenia;
• parestezji mrowienia w miejscu aplikacji preparatu;
• rozstępów skórnych;
• zmian skórnych podobnych do trądziku.

W praktyce wyróżnia się kilka grup kortykosteroidów. Te słabsze, jak deksametazon lub hydrokortyzon można kupić bez recepty. Silniejsze specyfiki, np. betametazon lub halcydonid musi przepisać lekarz.

W przypadku ciężkiego przebiegu AZS u niemowląt można sięgnąć również po miejscowe leki immunosupresyjne. Przed ich włączeniem zaleca się jednak konsultację lekarską oraz wcześniejsze wykluczenie:

• czynników zaostrzających chorobę (np. kontakt z alergenami);
• możliwość infekcji (np. przejściową izolację małego pacjenta);
• choroby towarzyszące (najpierw należy je wyleczyć);
• występowanie wyprysku kontaktowego (odrębny rodzaj choroby skórnej).

Należy podkreślić, że nie wszystkie preparaty immunomodulujące mogą być bezpiecznie stosowane u dzieci chorych na AZS. Wśród rekomendowanych Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych dopuszcza się m.in.:

• cyklosporynę A (zalecenia opierają się wyłącznie na nielicznych badaniach kohortowych);
• metotreksat (pojedyncze doniesienia o skuteczności leczenia u dzieci);
• azatioprynę.

Podobnie jak w przypadku kortykosteroidów stosowanie preparatów wpływających na odporność organizmu wiąże się z wysokim ryzykiem wystąpienia powikłań.

Atopowe zapalenie skóry u niemowląt – kosmetyki

Wykrycie atopowego zapalenia skóry u dziecka bardzo mocno ogranicza wachlarz dostępnych kosmetyków i produktów do pielęgnacji. Zdecydowanie należy zrezygnować z popularnych detergentów, które mogą jedynie wywołać lub pogorszyć stan zapalny. Priorytet powinny mieć naturalne emolienty. Mogą one działać dwutorowo, poprzez dostarczenie emolientów egzogennych (aktywnych) oraz pobudzenie wydzielania emolientów endogennych. Ich zadaniem jest nawilżenie i natłuszczenie delikatnej i podatnej na pęknięcia skóry.

Do emolientów aktywnych zalicza się m.in.:

• olej z wiesiołka;
• masło shea i masło kakaowe;
• tłuszcze roślinne (np. olej z pestek winogron, lniany, słonecznikowy, z awokado).

Z kolei stymulantami wydzielania naturalnych emolientów są np. ekstrakt z rumianku i nagietka lekarskiego. Warto też zwrócić uwagę na obecność w kosmetyku witaminy B3. Jest ona współodpowiedzialna za tworzenie nowego naskórka.

Ważne, aby kosmetyki atopowe wykazywały również delikatne działanie przeciwzapalne. Dzięki temu nieco złagodzą uporczywy świąd i pieczenie. Nowoczesne preparaty często mają w składzie srebro koloidalne. Działa ono przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo, dlatego produkty z nim doskonale nadają się do leczenia infekcji występujących przy AZS.

Jeśli zdecydowałaś się na wdrożenie terapii z wykorzystaniem kortykosteroidów poszukaj kosmetyków zawierających ceramidy. To rodzaj lipidów, które tworzą zewnętrzną warstwę naskórka i chronią przed dostaniem się patogenów do ustroju. Ich wykorzystanie skutecznie łagodzi skutki uboczne terapii za pomocą silnych środków farmakologicznych.

Jednym ze skutków występowania atopowego zapalenia skóry jest zaburzenie naturalnego pH, które zwykle wynosi od około 4,7 do 5,6, ale przy chorobie autoimmunologicznej wzrasta. Prowadzi to do występowania częstszych zakażeń i podrażnień. Aby obniżyć odczyn skóry warto wdrożyć terapię z zastosowaniem kwasu mlekowego.

Jeszcze inną substancją, która powinna znaleźć się w kosmetykach dla atopików jest D-Panthenol, określany inaczej jako prowitamina B5. Zapewnia ona nawilżenie i elastyczność naskórka. Jako emolient występuje w stężeniu do 5%, łatwo penetruje skórę i jest bardzo szybko metabolizowany do kwasu pantotenowego.

Czym smarować atopowe zapalenie skóry u niemowląt?

Doraźne łagodzenie objawów atopowego zapalenia skóry u najmłodszych pacjentów może przebiegać z wykorzystaniem dwóch popularnych składników dostępnych w każdej aptece za niewielkie pieniądze. Mowa o glicerynie oraz alantoinie. Zaleca się kilkukrotną aplikację takich maści w ciągu doby.

Gliceryna skutecznie nawilża i odżywia skórę, a przy okazji tworzy na niej warstwę ochronną, która przez pewien czas zatrzyma parowanie wody z powierzchni naskórka. Wyróżnia się małocząsteczkową budową, co sprawia, że jako składnik innych kosmetyków gliceryna ułatwia transport substancji czynnych w głąb skóry.

Warto pamiętać, że glicerynę otrzymuje się na jeden z dwóch sposobów – z tłuszczu kokosowego (naturalna) oraz propylenu (syntetyczna). Aby zminimalizować ryzyko podrażnień dla dzieci z AZS warto kupować tę drugą. Staraj się też nie zastępować gliceryny parafiną. Choć działanie obu substancji jest podobne, parafina częściej powoduje uczulenia.

Z kolei alantoina to pochodna kwasu moczowego. Podobnie jak glicerynę można ją wytwarzać syntetycznie lub naturalnie, m.in. z soi lub fasoli. Alantoina ma działanie nawilżające, łagodzące i regeneruje uszkodzony naskórek – udowodniono też, że pobudza podziały komórkowe. Substancja może być używana u niemowląt z AZS do wzmocnienia naturalnej, delikatnej warstwy hydrolipidowej, która nie radzi sobie samodzielnie z zagrożeniami zewnętrznymi ze strony patogenów.

Leczenie AZS u niemowląt nie jest prostym zadaniem. Podłoże choroby jest złożone, dlatego zwykle nie wystarcza konsultacja z dermatologiem, konieczne może okazać się wykonanie dodatkowych badań. Delikatna i podatna na uszkodzenia skóra malucha wymaga precyzyjnego doboru metod leczenia. Ze względu na przewlekły charakter choroby jej symptomy często nawracają nawet po długich okresach bezobjawowych.