Atopowe zapalenie skóry głowy - przyczyny, objawy i leczenie

Atopowe zapalenie skóry głowy pojawia się zazwyczaj u niemowląt, choć nie tylko. Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła choroba dermatologiczna, która dotyczy nawet 15-30% dzieci i 2-10% dorosłych. Schorzenie to może wiązać się nie tylko z zajęciem skóry w miejscach typowych takich, jak zgięcia stawowe, ale również z zajęciem owłosionej skóry głowy. Jak objawia się atopowe zapalenie skóry głowy i jakie są możliwości leczenia tego schorzenia?

Atopowe zapalenie skóry głowy to przewlekła, zapalna choroba skóry, która pojawia się typowo w okresie dzieciństwa. W jej patogenezie znaczącą rolę odgrywają zarówno czynniki genetyczne, immunologiczne, jak i środowiskowe. Najczęściej objawia się zmianami wypryskowymi, świądem i lichenizacją. W ciężkich przypadkach zmiany wypryskowe mogą zajmować tak naprawdę wszystkie okolice ciała, w tym również owłosioną skórę głowy. Warto wspomnieć, że uogólnione zajęcie skóry w obrębie całego ciała nazywane jest erytrodermią.

Spis treści

1. Atopowe zapalenie skóry głowy - objawy
2. Atopowe zapalenie skóry głowy - przyczyny
3. AZS a czynniki środowiskowe
4. Atopowe zapalenie skóry głowy a zakażenie grzybicze
5. Atopowe zapalenie skóry głowy - leczenie miejscowe
6. Atopowe zapalenie skóry głowy - leczenie ogólne
7. Atopowe zapalenie skóry głowy - pielęgnacja skóry

Atopowe zapalenie skóry głowy - objawy

Uznaje się, że zmiany wypryskowe w okolicy owłosionej skóry głowy są charakterystyczne dla niemowląt, jednak należy mieć świadomość, że mogą one pojawić się w tym miejscu również u starszych pacjentów.

Najważniejsze objawy atopowego zapalenia skóry głowy to:

• obecność zmian wypryskowych - ich lokalizacja zmienia się w zależności od wieku pacjenta. U niemowląt zmiany wypryskowe pojawiają się typowo na twarzy, zaś u dzieci starszych najczęściej zajmują skórę w okolicy zgięć stawowych:
• nadgarstkowych,
• łokciowych
• i kolanowych.
U dorosłych chorych często zajęte są również grzbiety rąk.
• nasilony świąd - chorobie tej towarzyszy uporczywy świąd, co prowadzi do pojawienia się na skórze przeczosów (zadrapań). Świąd w przebiegu AZS istotnie pogarsza jakość życia pacjentów. Może również prowadzić do pojawienia się zaburzeń snu i zaburzeń nastroju, w tym depresji.
• lichenizacja - która objawia się klinicznie istotnym pogrubieniem naskórka, podczas oglądania zmienionych chorobowo miejsc ma się wrażenie, że patrzy się na skórę przez szkło powiększające. Nasilona lichenizacja dotyczy przede wszystkim osób dorosłych, cierpiących na wyprysk przewlekły.

Atopowe zapalenie skóry głowy charakteryzuje się przede wszystkim:

• obecnością na skórze głowy rumieniowo-grudkowych zmian, które typowo mają barwę żywoczerwoną,
• obecnością przeczosów, czyli mechanicznych urazów, spowodowanych drapaniem,
• obecnością nadżerek, czyli ubytków naskórka,
• strupami pokrywającymi zmiany rumieniowo-grudkowe,
• pogrubieniem skóry i jej lichenizacją - zmiany te można zaobserwować szczególnie w okolicy karku pacjenta,
• suchością włosów, ich łamliwością oraz tendencją do wypadania,
• obniżeniem linii włosów na czole,
• towarzyszącym zajęciem skóry w obrębie małżowin usznych.

W odniesieniu do zajęcia przez chorobę skóry głowy, warto wspomnieć o tak zwanym objawie Hertogha, czyli o przerzedzeniu brwi, szczególnie w ich części zewnętrznej.

Innym charakterystycznym objawem AZS jest pojawienie się objawu wypolerowanego paznokcia, który wynika z nasilonego świądu i drapania skóry.

Atopowe zapalenie skóry głowy - przyczyny

Przyczyny pojawiania się zmian wypryskowych w okolicy skóry owłosionej głowy pokrywają się z ogólnymi przyczynami atopowego zapalenia skóry. Przyczyn pojawienia się tego schorzenia upatruje się przede wszystkim w:

• predyspozycji genetycznej - co potwierdza fakt, że ryzyko wystąpienia AZS u bliźniąt dwujajowych wynosi 20-30%, a u bliźniąt jednojajowych - nawet 70%. Predyspozycja genetyczna do wystąpienia AZS jest poligenowa - nie ma jednego, konkretnego genu, który byłby odpowiedzialny za występowanie tego schorzenia.
• zaburzeniach immunologicznych - u pacjentów z AZS występuje nadwrażliwość na różnorodne antygeny zewnątrzpochodne, jak i wewnątrzpochodne. Co więcej, obserwuje się również zwiększoną aktywność limfocytów Th2, w porównaniu do limfocytów Th1, co powoduje słabszą odpowiedź miejscową na antygeny bakteryjne i wirusowe oraz skłonność do kolonizacji skóry przez drobnoustroje.
• defekcie bariery naskórkowej - u pacjentów z AZS mamy do czynienia z nieprawidłowym funkcjonowaniem i budową naskórka. Prowadzi to do nadmiernej utraty wody, co skutkuje przesuszeniem skóry. Ponadto, skóra pacjentów z AZS jest bardziej wrażliwa na alergeny i czynniki drażniące - upośledzenie bariery naskórkowej sprawia, że więcej antygenów przenika w głąb skóry.

AZS a czynniki środowiskowe

Przyczyny atopowego zapalenia skóry to nie tylko genetyka i immunologia. Na pojawienie się tego schorzenia mają również wpływ czynniki środowiskowe takie, jak:

• zanieczyszczenia środowiska - zanieczyszczenia te mogą upośledzać mechanizmy immunologiczne organizmu. Chodzi przede wszystkim o:
• spaliny,
• pestycydy,
• herbicydy.
• alergeny powietrznopochodne - kontakt skóry z tymi alergenami może przyczyniać się do pojawiania się zmian skórnych typowych dla AZS. Mowa tutaj przede wszystkim o:
• roztoczach kurzu domowego,
• pyłkach traw i zbóż,
• czy sierści zwierząt.
• czynniki psychogenne, stres - przeciążenie emocjonalne jest istotnym czynnikiem ryzyka zaostrzeń choroby.

Atopowe zapalenie skóry głowy a zakażenie grzybicze

Zmiany wypryskowe zlokalizowane w obrębie skóry głowy mogą mieć związek z zakażeniem grzybami z rodzaju Malassezia furfur i Candida albicans.

Z powodu uszkodzenia bariery naskórkowej, grzyby te mogą stać się alergenami, które stymulują odpowiedź immunologiczną organizmu.

Rolę tych gatunków grzybów w wywoływaniu objawów AZS potwierdza fakt, że w badaniach klinicznych leczenie przeciwgrzybicze prowadziło do poprawy stanu klinicznego pacjentów.

Atopowe zapalenie skóry głowy - leczenie miejscowe

W leczeniu atopowego zapalenia skóry zastosowanie znajdują preparaty miejscowe takie, jak:

• inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus) - są to leki o działaniu immunomodulującym i przeciwzapalnym. Są alternatywą dla sterydów stosowanych miejscowo w przypadku zmian zlokalizowanych na skórze karku, szyi, twarzy, czy głowy. Leki te mają postać kremu lub maści, co sprawia, że nie nadają się do stosowania na skórę owłosioną.
• leki sterydowe stosowane miejscowo - nadal są to najpopularniejsze preparaty do stosowania na skórę. Należy pamiętać, że przewlekłe stosowanie miejscowych sterydów może wiązać się z wieloma działaniami niepożądanymi, do których należy pojawienie się rozstępów, zapalenie okołoustne, zanik skóry, trądzik różowaty, czy też spowolnienie gojenia ran.
• preparaty zawierające np. 3% polidokanol - stosuje się je w celu zmniejszenia uciążliwego świądu.

Atopowe zapalenie skóry głowy - leczenie ogólne

Wybór konkretnego leku w leczeniu atopowego zapalenia skóry zależy przede wszystkim od stanu klinicznego pacjenta, jak i jego preferencji.

Leki ogólne znajdują zastosowanie głównie w terapii umiarkowanego i ciężkiego przebiegu AZS, gdy leczenie miejscowe nie daje pożądanych efektów.

W leczeniu ogólnym zastosowanie znajdują między innymi:

• leki antyhistaminowe - mają przede wszystkim działanie przeciwświądowe. Najczęściej stosuje się hydroksyzynę, loratadynę, czy cetyryzynę.
• cyklosporyna - jest to lek zalecany w ciężkich przypadkach AZS. Cyklosporyna wykazuje silne działanie immunosupresyjne, redukuje stan zapalny, zmniejsza świąd, a także działa ograniczająco na zmiany skórne.
• metotreksat - lek immunosupresyjny, działający poprzez hamowanie syntezy DNA. Jego stosowanie zaleca się w ciężkim przebiegu choroby. Metotreksat może wiązać się z wystąpieniem działań niepożądanych takich, jak uszkodzenie wątroby, nerek, czy szpiku kostnego.
• azatiopryna - czyli lek immunosupresyjny, którego działanie opiera się na zaburzeniu syntezy DNA. Podczas terapii z użyciem azatiopryny należy monitorować czynność szpiku kostnego.
• leczenie biologiczne - polegające na zastosowaniu przeciwciał takich, jak omalizumab, efalizumab oraz antagonistów TNF-ɤ.

Atopowe zapalenie skóry głowy - pielęgnacja skóry

W leczeniu atopowego zapalenia skóry głowy niezwykle ważna jest odpowiednia pielęgnacja. Należy pamiętać o stosowaniu preparatów myjących, przeznaczonych dla skóry wrażliwej i atopowej. Poleca się wybieranie szamponów pozbawionych detergentów.

Co więcej, powinno unikać się nadmiernego pocierania ręcznikiem włosów, jak i skóry głowy. Mając jakiekolwiek wątpliwości dotyczące pielęgnacji skóry głowy, warto zasięgnąć porady specjalisty dermatologa. To właśnie ten specjalista prowadzi leczenie pacjentów z atopowym zapaleniem skóry.

Czytaj też:

• Atopowe zapalenie skóry: przyczyny, objawy i leczenie
• Atopowe zapalenie skóry (AZS): jak dbać o skórę

lek. Katarzyna Banaszczyk