Zespół Sotosa (gigantyzm mózgowy)

Zespół Sotosa, czyli gigantyzm mózgowy, jest rzadkim zespołem wad wrodzonych, który objawia się nieprawidłowościami zarówno w rozwoju fizycznym jak i psychicznym. Jakie są przyczyny i objawy zespołu Sotosa? Czy istnieje leczenie tej rzadkiej choroby?

Spis treści

1. Zespół Sotosa: objawy
2. Jakie inne choroby mogą przypominać zespół Sotosa?
3. Zespoł Sotosa: diagnostyka
4. Zespól Sotosa: czy istnieje leczenie?

Nazwa "gigantyzm mózgowy" nawiązuje do jednego z najbardziej charakterystycznych dla tej choroby objawów, czyli nadmiernej wielkości czaszki. Z kolei eponim "zespół Sotosa" zawiera nazwisko lekarza, który jako pierwszy opisał tę jednostkę chorobową. Szacuje się, że częstość zespołu Sotosa to ok. 1:15 000 żywych urodzeń. Dopiero kilkanaście lat temu odkryto gen, którego mutacja odpowiada za powstanie gigantyzmu mózgowego, czyli gen NSD1. Mutacje są w zdecydowanej większości przypadków zupełnie przypadkowe, nie ma więc podwyższonego ryzyka powtórzenia zespołu Sotosa w kolejnych ciążach.

Zespół Sotosa: objawy

Ponad 90 procent pacjentów charakteryzuje zespół trzech objawów: charakterystyczna dysmorfia twarzy, opóźnienie umysłowe oraz wysoki wzrost. Na dysmorfie twarzy w zespole Sotosa składają się między innymi:

• wąska, pociągła twarz (dolichocefalia)
• wysokie, szerokie czoło, które kształtem może przypominać odwróconą gruszkę
• wysoko zaznaczona linia włosów
• makrocefalia
• hiperteloryzm, czyli zwiększona odległość pomiędzy źrenicami
• szpiczasty, wydatny podbródek
• wysokie podniebienie
• antymongoidalne ustawienie szpar powiekowych (obniżenie zewnętrznych kącików oka)
• przerzedzenie włosów na skroniach i w okolicach ciemieniowych
• zarumienione policzki

Poza charakterystycznymi cechami wyglądu, wśród chorych na zespół Sotosa częściej niż w populacji ogólnej występuje między innymi: wiek kostny zaawansowany w stosunku do wieku, niechęć do ssania, hipotonia mięśniowa, drgawki, wady postawy (skolioza, płaskostopie) i wady serca.

Cechy dysmorfii najsilniej są wyrażone u małych dzieci, z wiekiem rysy twarzy łagodnieją i nie są już tak mocno zaznaczone.

U blisko 70 procent noworodków występuje żółtaczka, nie ma ona jednak trwałych następstw i samoistnie ustępuje po pewnym czasie. Zespołowi Sotosa mogą towarzyszyć także wady układu moczowego, z których najczęściej spotyka się refluks pęcherzowo-moczowodowy.

Dzieci chore na gigantyzm mózgowy wśród rówieśników wyróżniają się bardziej zaawansowanym wzrostem oraz nieproporcjonalnie dużą głową. W miarę dorastania dysproporcje te stopniowo zanikają na tyle, że osoby dorosłe w tych aspektach różnią się od ludzi zdrowych.

Chorzy na zespół Sotosa wyróżniają się także różnego rodzaju zaburzeniami na tle psychicznym. Możemy tu wymienić między innymi trudności w nauce, zaburzenia koncentracji o różnym nasileniu, nadpobudliwość czy ADHD. Czasem dochodzi także do rozwoju fobii, zaburzeń kompulsywnych lub obsesji.

Jakie inne choroby mogą przypominać zespół Sotosa?

Różne cechy dysmorficzne lub zespoły wad są charakterystyczne dla różnych chorób genetycznych, jednakże niektóre elementy mogą powtarzać się w kilku jednostkach. Dlatego przy podejrzeniu gigantyzmu mózgowego należy wykluczyć najpierw między innymi takie choroby, jak:

• zespól Weavera – wiele cech jest wspólnych z gigantyzmem mózgowym, jednak w tym zespole głowa ma bardziej okrągły kształt a żuchwa jest nieco bardziej wysunięta do przodu;
• zespół Bannayana-Rileya-Ruvalcaby – cechy dysmorfii mogą niesłusznie naprowadzić lekarza na podejrzenie tej choroby, jednak po przeprowadzeniu dokładnych badań zostają wykryte liczne malformacje naczyniowe, tendencje do powstawania polipów w jelitach a także różne zmiany skórne;
• zespół Beckwith-Wiedemanna – makrosomia jest typowa dla tej choroby, jednakże pozostałe odchylenia (jak na przykład przerost języka czy organomegalia) sukcesywnie wykluczają zespół Sotosa;
• zespół Simpsona-Golabiego-Behmela – oprócz nadmiernego wzrostu, typowego także dla gigantyzmu mózgowego, występuje tutaj między innymi polidaktylia, lejkowata klatka piersiowa, nadliczbowe sutki oraz inne cechy dysmorfii;
• zespół łamliwego chromosomu X – istnieją cechy wspólne z zespołem Sotosa, jednak liczne różnice w obrazie klinicznym przeważnie nie sprawiają problemów w rozróżnieniu tych chorób;
• rodzinna makrocefalia – makrocefalia jest tutaj wadą izolowaną, a rozpoznanie jest zazwyczaj z wykluczenia wszystkich innych jednostek chorobowych przebiegających z tą anomalią;
• zespół Marshalla-Smitha – występują tutaj niespotykane w zespole Sotosa wytrzeszcz gałek ocznych, mikrognacja oraz wady paliczków;
• zespół Nevo – obraz kliniczny może być czasem bardzo podobny do gigantyzmu mózgowego, dlatego w niektórych przypadkach dopiero badanie genetyczne jest tym rozstrzygającym.

Opisano w sumie kilkanaście przypadków, gdy przez dłuższy czas podejrzewano wyżej wymienione jednostki chorobowe, jednak po wnikliwych badaniach genetycznych okazało się, że ludzie ci chorowali właśnie na zespół Sotosa. Świadczy to o tym, że zawsze należy prowadzić diagnostykę do samego końca, ponieważ czasem choroby, które wydają się być oczywiste, okazują się być czymś zupełnie innym.

Zespoł Sotosa: diagnostyka

Podejrzenie zespołu Sotosa, czyli gigantyzmu mózgowego, powinno się pojawić w przypadku dziecka, które wykazuje charakterystyczne cechy dysmorfii. Zaburzenia zachowania nie są możliwe do wykrycia we wczesnym okresie życia, dlatego uzupełniają one jedynie postawioną wcześniej diagnozę.

Czasem pomocne może być poszerzenie diagnostyki o badania obrazowe. W tomografii komputerowej lub rezonansie magnetycznym głowy nie ma żadnych zmian specyficznych dla zespołu Sotosa, jednak są pewne odchylenia, które mogą pomóc w rozpoznaniu bądź wykluczeniu choroby. U chorych na gigantyzm mózgowy najczęściej stwierdzaną zmianą jest protuberancja trójkąta komory bocznej oraz rogów bocznych, a także poszerzenie światła komór. Pomocne mogą być także różne systemy punktowe, które zliczają określone cechy dysmorficzne, a po zsumowaniu określają prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu Sotosa. Oczywiście wszystkie wymienione do tej pory metody mają za zadanie jedynie naprowadzenie klinicysty na właściwe rozpoznanie, a ostateczne "słowo" mają wyniki badań genetycznych, które wykryją określone mutacje w genie NSD1.

Zespól Sotosa: czy istnieje leczenie?

Zespól Sotosa (gigantyzm mózgowy) jako choroba genetyczna jest nieuleczalny. Choremu można pomóc jedynie poprzez leczenie chorób towarzyszących, a taki pacjent powinien zostać objęty kompleksową opieką, przez zespół specjalistów. Należy zwrócić uwagę na rozwijające się ewentualne wady postawy, tak aby w odpowiednim momencie wdrożyć leczenie i zahamować postęp choroby. Ważna jest także opieka psychologiczna ze względu na możliwe współwystępowanie zaburzeń na tym tle, a także szczególna pomoc w edukacji. Należy przeprowadzić szczegółową diagnostykę w kierunku chorób, do których zespól Sotosa predysponuje, a następnie je regularnie kontrolować.