Psychiatria

Psychiatria to nauka skoncentrowana wokół zaburzeń i chorób psychicznych, ich diagnozowania oraz leczenia. Pacjenci chorzy psychicznie nierzadko bywają stygmatyzowani, a psychiatrów traktuje się jako osoby zajmujące się wyłącznie wypisywaniem recept. Takie stanowiska są zdecydowanie krzywdzące – w końcu pacjent psychiatryczny nie jest odmienny od pacjenta internistycznego, a psychiatrzy wcale nie zajmują się tylko zlecaniem pacjentom leków. Psychiatria tak naprawdę jest obecnie uznawana – i to nie bez powodu – za jeden z głównych filarów współczesnej medycyny.

Spis treści

1. Psychiatria: historia
2. Krytyka psychiatrii: ruch antypsychiatryczny
3. Psychiatria: zakres chorób
4. Psychiatria: metody leczenia stosowane w psychiatrii
5. Psychiatria: perspektywy tej nauki w przyszłości

Psychiatria zaliczana jest nie tylko do podstawowych dyscyplin medycznych, ale i najprawdopodobniej jest ona tą dziedziną medycyny, z którą związane są największe kontrowersje. Przez wielu ludzi rola psychiatrii we współczesnym lecznictwie jest bardzo bagatelizowana, a niesłusznie. Nauka ta – wbrew pozorom – zaczęła funkcjonować zasadniczo już w najbardziej odległych czasach, a co więcej psychiatria cały czas się rozwija. Historię rozwoju każdej dyscypliny medycyny z pewnością można uznać za interesującą, jednakże historia psychiatrii jest w pewien sposób szczególna.

Spis streści

1. Psychiatria: historia
2. Krytyka psychiatrii: ruch antypsychiatryczny
3. Psychiatria: zakres chorób
4. Psychiatria: metody leczenia stosowane w psychiatrii
5. Psychiatria: perspektywy tej nauki w przyszłości

Psychiatria: historia

Funkcjonowanie ludzkiego organizmu, zarówno w warunkach fizjologicznych, jak i patologicznych, interesowało już nawet prehistorycznych badaczy. Wbrew pozorom zajmowali się jednak oni nie tylko aspektami cielesnymi, ale i funkcjonowaniem ludzkiego umysłu. Zasadniczo o problemach psychicznych wspominał już Hipokrates (który po raz pierwszy użył takich terminów, jak m.in. melancholia, paranoja czy fobia), ale i Celsus, Arystoteles oraz Galen.

W przypadku ludów pierwotnych, ale i w okresie średniowiecza, osoby doświadczające zaburzeń psychicznych traktowane były jako opętane przez duchy czy demony. Wspomnieć tutaj można chociażby o tym, jak to w średniowieczu kobiety chorujące psychiczne uznawano za czarownice – spotykał je zwykle bardzo przykry los, takie kobiety były bowiem np. topione, a czasami nawet palone na stosie. Nie bez znaczenia w historii psychiatrii był również udział religii – nierzadko bowiem problemy, które obecnie uznalibyśmy za chorobę psychiczną, w czasach średniowiecznych uznawane były za opętanie przez diabła.

W XVII wieku doszło do powstania jednych z pierwszych placówek, które miały prowadzić leczenie pacjentów chorych psychiczne. Takowe założono m.in. w Londynie i w Paryżu. Z pewnością był to pozytywny krok w rozwoju psychiatrii, jednakże – niestety – nie obyło się bez problemów. W przypadku tych placówek pojawiło się bardzo wiele negatywnych opinii dotyczących jakości prowadzonego w nich leczenia.

Z biegiem czasu rosła liczba placówek psychiatrycznych i pojawiały się coraz to nowsze teorie związane z funkcjonowaniem ludzkiego umysłu (można tutaj wspomnieć chociażby o ojcu psychoanalizy, czyli o Freudzie). Zmieniał się pogląd dotyczący patogenezy i przebiegu różnych chorób psychicznych – tutaj warto nadmienić o pracach Kraeplina i Schneidera, którzy zajmowali się problematyką psychoz, w tym przede wszystkim schizofrenii.

XX wiek można uznać za czas, w którym to w psychiatrii wydarzyło się wiele dobrych, ale i niestety złych rzeczy. W latach 50. tego wieku zasadniczo całkowicie zmieniło się leczenie psychiatryczne – właśnie wtedy zaczęły stawać się dostępne pierwsze leki przeciwpsychotyczne i przeciwdepresyjne. XX wiek to jednak czas drugiej wojny światowej, podczas której pacjenci chorzy psychicznie spotykali się z wyjątkowo nieprzychylnym traktowaniem. Niemcom zdarzało się uznawać takie osoby za ludzi, którzy w ogóle nie powinni żyć. Z kolei w ZSRR w okresie wojennym wprowadzono termin "psychozy bezobjawowej" – jak można się łatwo domyślić, istnienie tego rodzaju "jednostki chorobowej" mogło prowadzić do bardzo wielu groźnych w swoich konsekwencjach nadużyć.

Dotychczas nie wspomniano ani słowem o polskiej psychiatrii. Rozwój psychiatrii zdecydowanie zachodził również i w naszym kraju i chorobami psychicznymi zajmowało się wielu cenionych specjalistów. Wspomnieć tutaj można chociażby o Janie Mazurkiewiczu czy Tadeuszu Bilikiewiczu, ale szczególną uwagę warto poświęcić jeszcze innemu psychiatrycznemu autorytetowi – Antoniemu Kępińskiemu. Ten polski psychiatra szczególnie zapisał się w historii medycyny nie tylko ze względu na swoje dokonania naukowe, ale i przez to, jaki miał on stosunek do chorujących. Antoni Kępiński przede wszystkim uważał bowiem, że najważniejszy jest szacunek do innego człowieka – w tym również do takiego, który jest chory psychicznie. Podkreślał on też to, jak ważna jest akceptacja stanu chorych i ich problemów.

Krytyka psychiatrii: ruch antypsychiatryczny

Psychiatria podlega krytyce wielu różnych osób, szczególną jednak niechęć do tej dyscypliny wykazują ludzie należący do tzw. ruchu antypsychiatrycznego. Antypsychiatria swoje początki miała w latach 60. XX i wieku i jednym z jej głównych działaczy był Thomas Szasz, z wykształcenia… psychiatra.

Według ruchu antypsychiatrycznego psychiatria jest jedynie dyscypliną pseudonaukową. Działacze ruchu uważają, że tak naprawdę rozpoznawanie chorób psychicznych jest skrajnie subiektywne, a podawane pacjentom leki po prostu nieskuteczne. Antypsychiatria zwraca uwagę również na to, że klasyfikacje psychiatryczne opierają się na ogólnie przyjętych zasadach i normach, przez co ludzie – według antypsychiatrów zdrowi – mogą być niesłusznie uznawani za osoby obarczone problemami psychicznymi.

Obecnie – dzięki temu, że coraz lepiej odkrywane są różne podłoża chorób psychicznych, a także przez to, że udaje się wykazywać skuteczność leczenia psychiatrycznego – antypsychiatria tak naprawdę straciła już na znaczeniu. Nadal jednak psychiatrzy nie wiedzą wszystkiego, w końcu część chorób psychicznych i ich przyczyny są niedostatecznie zrozumiałe, w związku z czym stale (chociaż zdecydowanie rzadziej niż w przeszłości) można się zetknąć z krytyką psychiatrii przez ruchy antypsychiatryczne.

Psychiatria: zakres chorób

Niektórym wydaje się, że psychiatrzy zajmują się jedynie depresją i schizofrenią – tak jednak zdecydowanie nie jest. Lista różnorodnych zaburzeń psychicznych, którymi zajmują się wymienieni wyżej specjaliści, jest wyjątkowo długa. Psychiatria jest bowiem nauką, która koncentruje się wokół problematyki zaburzeń nastroju, zaburzeń odżywiania, ale i zaburzeń snu czy zaburzeń seksualnych. Przedstawiono tutaj zaledwie skromny zakres jednostek psychiatrycznych, warto jednak dodać, że psychiatrzy leczą pacjentów z każdej grupy wiekowej. Specjaliści tej dziedziny prowadzić mogą bowiem terapię zarówno u dzieci, jak i u młodych dorosłych czy osób w wieku podeszłym.

Psychiatria: metody leczenia stosowane w psychiatrii

Krytyka psychiatrii przez niektóre środowiska z pewnością miała swoje źródła w tym, jakie to metody leczenia stosowali psychiatrzy. Śpiączki insulinowe czy lobotomia – szczęśliwie – nie są już praktykowanymi metodami leczenia psychiatrycznego. Obecnie psychiatrzy dysponują wieloma innymi – nie tylko bezpieczniejszymi, ale i skuteczniejszymi – metodami terapeutycznymi.

Zwykło się czasami uważać, że leczenie psychiatryczne opiera się na podawaniu pacjentom leków. Rzeczywiście, we współczesnej psychiatrii farmakoterapia odgrywa niebagatelną wręcz rolę, aczkolwiek jest tak ze względu na to, jakie to efekty można osiągać dzięki takiemu leczeniu. W psychiatrii wykorzystanie znajdują przede wszystkim leki psychotropowe, do których zaliczane są głównie:

• leki przeciwdepresyjne
• leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki)
• leki uspokajające (takie jak np. benzodiazepiny)
• leki normotymiczne (normalizujące nastrój, jak np. sole litu)

Farmakoterapia zdecydowanie nie jest jednak jedyną opcją leczniczą, którą psychiatrzy proponują pacjentom. Obok leczenia farmakologicznego, drugim filarem terapeutycznym w psychiatrii jest psychoterapia. Wyróżnia się wiele jej rodzajów, takich jak np. psychoterapia poznawcza, systemowa czy terapia behawioralna. Niebagatelne znaczenie dla stanu pacjentów ma również psychoedukacja.

Zdecydowanie rzadziej od powyższych wykorzystywane są jeszcze inne metody leczenia chorób psychicznych. Mowa tutaj o elektrowstrząsach czy o zabiegach z zakresu psychochirurgii.

Leczenie chorób psychicznych odbywać się może zarówno w warunkach ambulatoryjnych, jak i szpitalnych. Wybór uzależniony jest tutaj przede wszystkim od tego, jaki jest stan pacjenta. Łagodne zaburzenia depresyjne czy psychotyczne – jeżeli tylko pacjent będzie regularnie odwiedzał lekarza – można leczyć w warunkach poradni zdrowia psychicznego. W przypadku zaś osób, których stan psychiczny jest ciężki, a objawy wyjątkowo nasilone, korzystniejsza może być hospitalizacja.

Szpitale psychiatryczne bywają kojarzone jako placówki wyjątkowo ponure i jako miejsca, gdzie łamane są wszelkie prawa pacjentów. Taka opinia jest wyjątkowo krzywdząca, obecnie bowiem jakość opieki psychiatrycznej – choć nadal niedostatecznie – to jednak ulega stałej poprawie. Negatywnie kojarzyć się z pewnością może wykorzystywanie przez psychiatrów przymusu bezpośredniego czy przyjmowanie pacjentów do szpitali psychiatrycznych wbrew ich woli. Warto jednak tutaj nadmienić, że warunki ich stosowania reguluje Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, a oprócz tego korzysta się z wymienionych wyłącznie wtedy, kiedy sytuacja bezwzględnie tego wymaga.

Psychiatria: kim są psychiatrzy? Jak zostać psychiatrą?

Psychiatria jest jednym z obowiązkowych przedmiotów, które znajdują się w programie studiów na kierunku lekarskim. Po ukończeniu tych trwających 6 lat studiów i odbyciu podyplomowego, 13-miesięcznego stażu, młody lekarz może wybrać specjalizowanie się właśnie w psychiatrii. Warto dodać, że osoby planujące zajmować się zdrowiem psychicznym mają do wyboru dwie opcje: mogą one szkolić się w psychiatrii dorosłych, ale i mogą wybrać jako specjalizację psychiatrię dzieci i młodzieży. Ostatecznie – po kilku latach trwania specjalizacji – lekarz zostaje psychiatrą.

Psychiatra zdecydowanie musi być lekarzem, może on jednak zostać również i psychoterapeutą. Aby jednak mogło tak się stać, psychiatra sam musi przebyć kurs psychoterapii.

Psychiatria: perspektywy tej nauki w przyszłości

Od swoich początków psychiatria z pewnością doznała niebywałego rozwoju. Obecnie poznajemy chociażby coraz więcej zależności pomiędzy odziedziczonymi genami a chorobami psychicznymi, oprócz tego dzięki coraz to nowszym technikom badań obrazowych możliwe staje się wykrywanie specyficznych dla różnych jednostek odchyleń czy to w morfologii, czy też w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego.

Stały rozwój dotyczy również i pewnych związanych z psychiatrią dziedzin. Coraz częściej wyróżnia się bowiem np. psychogeriatrię, zajmującą się problemami psychicznymi wieku podeszłego. Rosnącego znaczenia nabiera również neuropsychiatria, łącząca w sobie psychiatrię i neurologię.

Jedno powiedzieć można na pewno: o psychiatrii, funkcjonowaniu ludzkiego umysłu i dotyczących tego nieprawidłowościach, wiemy już dość dużo. Wiedza ta nadal jednak pełna nie jest, pozostaje wobec tego jedynie oczekiwać, że rozwój psychiatrii nadal będzie zachodził i że choroby psychiczne będą się stawały dla nauki coraz mniej enigmatyczne.Źródła:1. Psychiatria, red. naukowa M. Jarema, J. Rabe-Jabłońska, wyd. PZWL, Warszawa 20112. Psychiatria, B.K. Puri, I. H. Treasaden, red. wyd. polskiego J. Rybakowski, F. Rybakowski, wyd. Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2014