Przemoc w związku nastolatków

Przemoc w związkach nastolatków występuje równie często jak w relacjach dorosłych. Ale trudniej ją rozpoznać, bo zakochana dziewczyna rzadko się skarży, przekonana, że spotkała miłość życia. Co robić, gdy w nastoletnim związku pojawia się przemoc fizyczna bądź psychiczna? Jakie są przyczyny tego zjawiska?

Spis treści

1. Przemoc psychiczna: kontrola najczęściej wynika z zazdrości
2. Kiedy pojawia się przemoc fizyczna w nastoletnich związkach
3. Dlaczego nastolatka znosi przemoc w związku?
4. Dlaczego nastolatek stosuje przemoc w związku?
5. Jak pomóc swojemu dziecku?

Przemoc w związkach nastolatków jest faktem. Na forach internetowych jest mnóstwo takich listów jak ten poniżej, a statystyki biją na alarm.

Chodzę z moim chłopakiem już 2 lata. Teraz jesteśmy w trzeciej gimnazjum i do niedawna wszystko było jak w bajce. Spędzaliśmy ze sobą dużo czasu. Nieraz nawet spałam u niego w domu (nie mylić, że coś robiliśmy!) i wszystko było super. Do pewnego czasu... Ostatnio on zachowuje się jakoś dziwnie. Jest zazdrosny o byle co, nie mogę już nic zrobić, zagadać z innym chłopakiem, bo zaraz jest afera. Kiedy chciałam  z nim zerwać, zagroził, że tego pożałuję... Nie wiem, co robić. Pomocy!

Według badań amerykańskich co trzecia nastolatka doświadczyła jakiejś formy przemocy na randce, zapewne polskie dane niewiele się różnią. Tak jak w dorosłych związkach, w ok. 90 proc. przypadków sprawcami przemocy w nastoletnim związku są chłopcy. W początkowej fazie znajomości jest to najczęściej przemoc psychiczna, która zwykle stanowi preludium do przemocy fizycznej i przemocy seksualnej. Ale nawet jeśli granica nigdy nie zostanie przekroczona, jest się czym martwić, bo przemoc psychiczna czyni ogromne spustoszenia: degraduje poczucie własnej wartości ofiary, czyniąc z niej osobę niepewną siebie i okaleczoną wewnętrznie.

Przemoc psychiczna: kontrola najczęściej wynika z zazdrości

– Podstawową formą przemocy psychicznej jest kontrola wynikająca z zazdrości – tłumaczy Agnieszka Czapczyńska, psycholog. – Chłopak zawłaszcza życiem dziewczyny. Kontroluje ją na każdym kroku, tłumacząc, że się o nią martwi i że nie może bez niej żyć.

Mój chłopak jest chorobliwie zazdrosny. Sprawdza mnie na każdym kroku, nie mogę się nigdzie bez niego ruszyć, moje archiwum Gadu-Gadu jest ciągle przeglądane, tak samo jak komórka. Czasami potrafi mnie zrównać z ziemią, jak coś zrobię nie tak. Jest opryskliwy i okropny. Nie chce chodzić ze mną na imprezy, bo mówi, że kogoś poznam i go zostawię. Nie wolno mi rozmawiać z kolegami. Nawet z przyjaciółkami nie mogę się sama wyrwać. On mi nie daje spokoju. Już tyle razy próbowałam zerwać, ale on straszy, że jak go zostawię, to się zabije.

Niestety, doskonałą pożywką dla tego typu zachowań jest mit romantycznej miłości funkcjonujący w naszym kręgu kulturowym. Literatura i kino potwierdzają panujące wśród młodych ludzi przekonanie, że wielka miłość wymaga absolutnego poświęcenia i wyrzeczenia się wszystkiego. Nie ma na świecie nastolatki, która nie marzyłaby o takim związku. Widziałam niedawno zdanie na murze: „Kocham Maciusia. Jestem w stanie za niego umrzeć”. To przerażające, ale młode dziewczyny tak właśnie rozumieją miłość i rzeczywiście są często w stanie oddać wszystko: rodzinę, przyjaciół, zainteresowania i pasje, byle tylko utrzymać przy sobie chłopaka i czuć, że są kochane. Obie strony związku mają więc często wewnętrzną zgodę na okazywanie sobie zaborczości i kontroli, bo takie jest ich wyobrażenie o miłości. W imię tejże miłości chłopak ogranicza swobodę dziewczyny i sprawuje nad nią władzę. A wszystko to za przyzwoleniem i poparciem środowiska rówieśniczego, dla którego takie zachowanie jest normą. Z czasem więc to, co zaczyna się jako „wielka miłość”, staje się dla dziewczyny więzieniem. W obawie przed gniewem ukochanego sama ogranicza ona swoje prawa. Izoluje się od rówieśników i rodziny, porzuca zajęcia pozalekcyjne. A im bardziej jest osamotniona, tym bardziej staje się zależna od uczuć i opinii partnera, który może stać się z czasem jedyną ważną osobą w jej życiu.

Kiedy pojawia się przemoc fizyczna w nastoletnich związkach

Przemoc fizyczna rzadko bywa dla dziewczyny otrzeźwieniem. Zwykle zaczyna ona wtedy szukać w sobie winy za zachowanie chłopaka.

Jakiś czas temu on mnie uderzył. Wybaczyłam. Po jakimś czasie to się powtórzyło, znowu wybaczyłam. Teraz wystarczy, że powiem coś nie tak, a on już się na mnie rzuca. Muszę uważać na każde słowo. Nie maltretuje mnie za bardzo, zazwyczaj nie mam nawet zadrapania, jednak szarpie, popycha, ciągnie za włosy. Wiem, że powinnam od niego odejść, ale nie potrafię. Tak bardzo go kocham. Z drugiej strony wykańcza mnie to wszystko. Nie mam nic do powiedzenia w tym związku. On wie, że może robić, co tylko mu się podoba, bo ja i tak mu wybaczę. Dochodzi do tego, że czuję się winna, jak mnie pobije, i jeszcze przepraszam, że go zdenerwowałam.

Poddana nieustannemu praniu mózgu, osamotniona (bo nie poskarży się mamie), naiwnie wierzy, że kiedy złość minie, chłopak znów będzie dla niej dobry. – Te historie są do siebie bardzo podobne – mówi Agnieszka Czapczyńska. – Młodzi spotykają się np. na jakiejś imprezie albo na wakacjach. Miłość wybucha nagle, od pierwszego wejrzenia. Umawiają się, a po kilku dniach on już zapewnia, że znalazł kobietę swojego życia. Ona jest w siódmym niebie, że oto zjawił się rycerz na białym koniu i wybrał właśnie ją. Jest cudowny, opiekuńczy, daje jej czułość, której tak bardzo potrzebowała. Odprowadza ją do szkoły, wysyła SMS-y, z czasem coraz częściej. Ona nie rozstaje się z telefonem, wciąż czeka na znak od niego. Kolejny etap: on zaczyna okazywać złość, jest zazdrosny – o kolegów, potem o koleżanki, czas wolny, zainteresowania. Ona rezygnuje ze wszystkiego, byle tylko jej chłopak był zadowolony. Staje się jego niewolnicą. Ubiera się tak, jak on chce, robi to, co on jej dyktuje. Usprawiedliwia jego wybuchy złości i maskuje przed rodziną siniaki, kiedy on ją pobije. Znosi wyzwiska i upokorzenia, bo wie, że po nich przyjdą przeprosiny, kwiaty, zapewnienia miłości.

Dlaczego nastolatka znosi przemoc w związku?

Dlaczego dziewczyny tkwią w toksycznych związkach? Z tego samego powodu, dla którego robią to dorosłe kobiety. Ze strachu, w imię źle pojmowanej miłości, z obawy przed samotnością i reakcją otoczenia.

Mój chłopak nie potrafi opanować zazdrości. Zabrania mi noszenia dekoltów. Zgodziłam się na to. Druga kwestia to spódniczki. Sama ich nie noszę, jednak nie widzę w tym nic złego, ale on wyśmiewa każdą dziewczynę na ulicy, która ma krótszą spódniczkę. Nie mogę nosić butów na obcasach do szkoły ani czerwonych rzeczy, gdyż twierdzi, że taki kolor noszą dziwki. W ogóle nie wolno mi się malować. Nie pozwala mi wychodzić z koleżankami ani jeździć na wycieczki szkolne. Jak coś zrobię nie tak, to krzyczy, obraża się, i to ja muszę go przepraszać. Dogaduje mi. Zawsze to ja jestem ta gorsza. Za rok idę na studia. On chce studiować w Poznaniu. Spytałam, co będzie, jeżeli dostanę się do Gdańska – odpowiedział, że to będzie koniec.

U nastolatek nie ma jeszcze zależności materialnej od partnera, ale za to więź emocjonalna jest niezwykle silna. Spragnioną uczuć, nieukształtowaną jeszcze dziewczyną łatwo jest manipulować, łatwo też narzucić jej model relacji, z którym bez trudu się utożsami. – Dziewczyny mówią, że tym, co trzyma je w niszczącym związku, jest mieszanina sprzecznych uczyć – wyjaśnia psycholog. – Wielokrotnie przeżywają powtarzające się cykle przemocy, po to, by w fazie miodowego miesiąca powrócić do dawnej bliskości z krzywdzicielem. Wracają mamione obietnicami poprawy i współczuciem wobec partnera (który często grozi, że coś sobie zrobi), a nieraz po prostu ze strachu (gdy grozi, że skrzywdzi ją lub jej bliskich). Stoją za tym takie przekonania, jak: „moja miłość go odmieni”, „on się tak zachowuje, bo w dzieciństwie nikt go nie kochał”, „zmieni się, jak tylko przestanie pić”. Powodem do trwania w takim związku jest też lęk przed rozstaniem, obawa, czy znajdzie się innego partnera, i brak wsparcia ze strony dorosłych, którym najczęściej nie mówi się o swoich cierpieniach.

Dlaczego nastolatek stosuje przemoc w związku?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, dlaczego młodzi ludzie stosują przemoc. Najczęściej wymienianym powodem jest zazdrość wynikająca z braku poczucia bezpieczeństwa i społeczne przyzwolenie dla takich zachowań (bo miłość wszystko tłumaczy!). Duże znaczenie ma tradycja kulturowa i presja grupy. Młodzi mężczyźni są uczeni (za pomocą wzorców wyniesionych z domu i przez media), że męskość oznacza siłę, dominację i sprawowanie kontroli. Dlatego wśród nastolatków rozpowszechnione są sztywne przekonania dotyczące męskości i kobiecości. Chłopcy chcą panować w związku – dziewczyny czują się zobligowane do uległości. Do tego często dochodzi alkohol i narkotyki, które wzmacniają agresywne zachowania i jednocześnie usprawiedliwia ją chłopaka w oczach dziewczyny („nie był sobą”, „nie wiedział, co robi”). Zdarza się, że chłopak, który w dzieciństwie miał deficyt poczucia bezpieczeństwa, w swoim pierwszym związku nie radzi sobie z lękiem. Stan zakochania budzi w nim paniczną obawę zarówno przed utratą niezależności, jak i przed porzuceniem. Czynnikiem sprzyjającym są wzorce rodzinne: chłopak mógł w dzieciństwie doświadczać przemocy lub być świadkiem znęcania się ojca nad matką, a taki człowiek wchodzi w dorosłość z przekonaniem, że to jest norma. – Jednak nie należy tego czynnika przeceniać – podkreśla Agnieszka Czapczyńska. – Podobnym mitem jest twierdzenie, że ofiary przemocy pochodzą z rodzin, w których była przemoc. W swojej pracy w Niebieskiej Linii spotkałam wiele dziewczyn, które miały zupełnie normalne domy, a mimo to padały ofiarą przemocy. Może się ona przydarzyć każdej z nas, bo każda dziewczyna, każda kobieta tęskni za prawdziwą miłością. To normalne. Nienormalne są tylko kulturowe stereotypy miłości – sprawiają one, że wchodzimy w chore związki, z których później tak trudno się wyzwolić.

miesięcznik "Zdrowie"