Zęby: budowa zęba

Zęby służą nam do rozdrabniania pokarmu, ale są też ozdobą, oczywiście tylko wtedy, gdy są zdrowe. Naturalne zęby mają kolor żółtobiały, niebieskawobiałe spotyka się u osób astenicznych. Co jeszcze trzeba wiedzieć o zębach?  Jak jest zbudowany ząb?

Spis treści

1. Budowa anatomiczna zęba
2. Budowa histologiczna zęba, czyli z jakich tkanek składa się ząb

Większości z nas słowo "ząb" kojarzy się ze schematycznym rysunkiem z podręczników szkolnych, przedstawiającym przekrój zęba składający się z trzech warstw miazgi, szkliwa i zębiny. W rzeczywistości budowa zęba jest nieco bardziej skomplikowana. Z jakich tkanek składa się ząb? Czym różni się budowa anatomiczna od histologicznej zębów?

Budowa anatomiczna zęba

Najogólniej każdy ząb składa się z widocznej w jamie ustnej korony oraz korzenia znajdującego się pod powierzchnią dziąsła. Częścią pośrednią między koroną a korzeniem jest szyjka zęba. Korzenie są strukturami tkwiącymi w kości i odpowiadają za utrzymanie zęba we właściwej pozycji. Wyróżniamy zęby jedno-, dwu- i trzykorzeniowe (czasami zdarza się, że korzeni jest więcej). Korzenie zębów mają różne kształty i rozmiary. Mogą być proste lub zagięte, mogą stanowić oddzielne struktury lub zlewać się ze sobą. Podobnie w przypadku koron zębów, przybierają one różne kształty i rozmiary. Każdy z nas posiada nieco inne zęby, jednak pewne cechy pozostają stałe, umożliwiając rozpoznanie czy ząb, który widzimy jest siekaczem czy może zębem trzonowymi. Ząb nie jest jednolitą twardą strukturą, w jego wnętrzu znajduje się wolna przestrzeń tzw. komora i kanały korzeniowe wypełnione żywą tkanką - miazgą.

Warto tutaj przypomnieć, że pełne uzębienie mleczne dziecka składa się z 20 zębów. Wraz z wiekiem zęby mleczne wypadają, a ich miejsce zajmują stali następcy. Komplet uzębienia dorosłej osoby składa się z 8 siekaczy, 4 kłów, 8 zębów przedtrzonowych i 12 zębów trzonowych (wliczając zęby mądrości). Łącznie 28-32 zęby.

Budowa histologiczna zęba, czyli z jakich tkanek składa się ząb

Każdy z zębów, czy to mleczny, czy stały histologicznie składa się z takich samych tkanek. Wyróżniamy cztery główne składowe tworzące ząb jest to szkliwo, zębina, cement oraz miazga. Trzy wymienione jako pierwsze tkanki są mocno zmineralizowane i składają się głównie ze związków nieorganicznych stąd ich inna nazwa- tkanki twarde zęba. Miazga jest jedyną żywą tkanką, przebiegają w niej liczne naczynia i nerwy.

Szkliwo zęba

Szkliwo (łac. enamelum) jest najbardziej powierzchownie położoną warstwą osłaniającą ząb. Rozpoczyna się w okolicy szyjki zęba i pokrywa całą koronę. Grubość warstwy szkliwa wynosi około 1-2 mm. Składa się ono w przybliżeniu z 96-99% z substancji nieorganicznych, pozostałą część stanowią związki organiczne i woda. Związki nieorganiczne w postaci hydroksy- i fluoroapatytów upakowane są ciasno, w regularną strukturę kryształów. Dzięki swojej budowie szkliwo cechuje się wyjątkowo wysoką twardością. Twardość szkliwa porównywalna jest do twardości topazu, minerału stosowanego w jubilerstwie.

Szkliwo w trakcie rozwoju zęba, czyli tzw. odontogenezy, produkowane jest przez wyspecjalizowane komórki nazywane ameloblastami. Kryształy odkładane są warstwami, aż do powstania pełnej grubości szkliwa. Niestety podczas procesu wyrzynania zębów warstwa ameloblastów ulega zanikowi przez co zostajemy pozbawieni naturalnej możliwości dobudowywania nowych warstw szkliwa.

Zębina

Zębina tworzy warstwę zęba leżąca pod szkliwem (lub cementem w przypadku korzeni zębów) a na zewnątrz od miazgi. Stanowi ona składową zarówno korony jak i korzeni zębów. Jej grubość wynosi kilka milimetrów. Zębina składa się w około 20% z substancji organicznych, głównie w postaci włókien kolagenowych oraz srebrochłonnych, które otoczone są przez związki mineralne (dwuhydroksyapatyt) - 70%. To właśnie substancje mineralne odpowiadają za twardość tej tkanki. Oglądając zębinę pod mikroskopem zobaczyć można, że nie jest ona jednolitym blokiem tkanek twardych. Poprzecinana jest przez liczne, drobne kanaliki nazywane kanalikami zębinowymi. Wspomniane twory biegną przez zębinę od miazgi w kierunku szkliwa, tylko część z nich dociera do połączenia szkliwno-zębinowego, druga część kończy się jeszcze w zębinie. Pojedynczy kanalik zębinowy wypełniony jest przez wypustkę odontoblastu (jest to komórka miazgi, odpowiedzialna za produkcję zębiny), włókno nerwowe oraz płyn kanalikowy. Jak wspomniano komórki wytwarzające zębinę w przeciwieństwie do komórek produkujących szkliwo, są obecne nie tylko na etapie powstawania zęba. Zębina jest tkanką wytwarzaną przez odontoblasty niemal przez całe życie (pod warunkiem, że ząb jest zębem żywym ze zdrową miazgą). Co więcej wyróżniamy kilka rodzajów zębiny:

• zębina pierwotna (pierwszorzędowa) jest to tkanka wytwarzana podczas rozwoju zęba; Przyjęto, że momentem kończącym odkładanie zębiny pierwotnej jest ostateczne wykształcenie wierzchołka korzenia zęba
• zębina wtórna wytwarzana jest po zakończeniu rozwoju zęba, produkowana jest przez całe życie; wyglądem przypomina zębinę pierwotną, ale może mieć mniej regularny charakter
• zębina trzeciorzędowa jest tkanką produkowaną w odpowiedzi na bodźce patologiczne; może przybierać formę zębiny odczynowej lub naprawczej

Miazga zęba

Miazga (łac. pulpa dentis) jest jedyną żywą tkanką zęba. Osłaniana przez szkliwo i zębinę zajmuje wnętrze komory i kanałów korzeniowych. Przez otwór wierzchołkowy łączy się ona z ozębną. W trakcie rozwoju miazga powstaje z tych samych tkanek co zębina, przez co obie tkanki (miazga i zębina) są ze sobą ściśle powiązane. Kompleks ten nazywany jest endodontium. Miazga zęba jest dojrzałą tkanką łączną przypominającą tkankę łączną występującą w sznurze pępowinowym. Jedyna żywa część zęba składa się z substancji podstawowej w której zanurzone są komórki i włókna. W obrazie mikroskopowym można wyróżnić trzy strefy miazgi ułożone koncentrycznie. Najgłębszą warstwę stanowi warstwa bogatokomórkowa, pokryta jest ona przez warstwę ubogokomórkową ( nazywaną strefą Weila). Najbardziej obwodowo znajduje się warstwa odontoblastów ( komórek produkujących zębinę). Sąsiaduje ona z najmłodszą częścią zębiny tzw. prezębiną.

Jak wspomniano miazga jest jedyną żywą tkanką zęba. Jest ona bogato unaczyniona i unerwiona, umożliwia to pełnienie przez nią specyficznych zadań. Do podstawowych funkcji miazgi zaliczyć można :

• funkcja czuciowa, miazga dzięki bogatemu unerwieniu rejestruje bodźce bólowe i umożliwia odpowiedź obronną organizmu
• funkcja odżywcza polega na dostarczeniu substancji odżywczych i tlenu potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania tkanek zęba
• funkcja obronna - w odpowiedzi na bodźce patologiczne odontoblasty zaczynają produkować dodatkowe warstwy zębiny (w miejscu działania bodźca patologicznego np. ubytku próchnicowego) co umożliwia izolację miazgi od obfitującego w bakterie środowiska jamy ustnej

Cement

Cement korzeniowy nazywany inaczej kostniwem, ze względu na pełnioną funkcję, zaliczany jest do tkanek przyzębia, czyli tkanek utrzymujących ząb w zębodole. Pokrywa on cienką warstwą powierzchnię korzenia zęba, jego zewnętrzne warstwy sąsiadują z ozębną. Włókna kolagenowe tworzące więzadło ozębnej wnikają do cementu korzeniowego powodując stabilizację zęba w zębodole. Podobnie jak szkliwo, czy zębina składa się on z substancji nieorganicznych oraz organicznych. Z przewagą na korzyść tych pierwszych, dlatego zaliczany jest do tkanek twardych. Swoją budową przypomina kość stąd jego druga nazwa - kostniwo. Ze względu na zawartość komórek możemy wyróżnić dwa rodzaje cementu komórkowy i bezkomórkowy.