Regeneracja wątroby - jak wspomóc przeciążoną wątrobę?

Wątroba jest narządem, który ma zdolność regeneracji. Upośledzenie regeneracji może prowadzić do włóknienia, a nawet marskości wątroby. Jakich substancji unikać, aby maksymalnie wspomóc naturalne procesy regeneracji wątroby? Czy istnieją sprawdzone suplementy wspierające pracę tego narządu?

Spis treści

1. Dlaczego wątroba jest tak ważna?
2. Mechanizmy regeneracji wątroby
3. Zaburzenia regeneracji wątroby a jej włóknienie
4. Co najbardziej szkodzi wątrobie?
5. Jaka dieta wspomaga regenerację wątroby?

Komórki wątrobowe mają zdolność regeneracji. W wielu badaniach udowodniono, że zdolność hepatocytów do odtworzenia utraconej masy sięgają nawet 70%! Okazuje się jednak, że ta niezwykła właściwość może trwale zaniknąć, jeśli wątroba będzie poddawana stałej ekspozycji na silne toksyny, jak alkohol, leki, a nawet… nadmierne spożywanie soli w diecie!

Dlaczego wątroba jest tak ważna?

Wątroba jest największym gruczołem w naszym organizmie, ważącym średnio około 1,5 kilograma. Realna masa tego organu jest jednak o ok. 0,5 kilograma większa z uwagi na zawartą w jego miąższu krew.

Pod względem anatomicznym wątrobę można podzielić na 4 płaty, a komórki tworzące jej strukturę nazywane są hepatocytami.

Wątroba jest bogato ukrwiona – to właśnie przez ten narząd musi przepłynąć krew z całego układu pokarmowego, zanim trafi do żyły głównej dolnej, dostarczającej składniki odżywcze do reszty organizmu. System naczyń krwionośnych łączący wątrobę z żołądkiem, trzustką i dwunastnicą nazywany jest krążeniem wrotnym.

Działanie wątroby można porównać do wielobranżowej fabryki. Jej główne funkcje to przede wszystkim:

• detoksykacja – w miąższu wątroby neutralizowane są wszelkie toksyny, takie jak alkohol, używki lub leki. Może ona też magazynować początkowo niezneutralizowane środki chemiczne lub konserwanty pochodzące z pożywienia lub nawozów stosowanych w uprawach roślin. Dodatkowo, narząd ten odpowiada za sprzęganie metabolitów hormonów lub bilirubiny z kwasem glukuronowym. Ważną funkcją „odtruwającą” cały organizm jest przekształcanie trującego amoniaku powstającego jako uboczny produkt przemiany materii (np. rozpadu aminokwasów – czyli głównych składowych spożywanego przez nas białka), w nietoksyczny mocznik. Odbywa się to w szeregu reakcji enzymatycznych nazywanych cyklem mocznikowym. Znaczna większość produkcji mocznika (poza nerkami) zachodzi właśnie w wątrobie.
• filtracja – poza neutralizacją szkodliwych substancji, wątroba odpowiada częściowo za wydalanie zużytych czerwonych krwinek (czyli erytrocytów). Filtruje także obecny w krwi amoniak.
• magazynowanie - wątroba jest podstawowym zbiornikiem materiału energetycznego - glukozy, magazynowanej w postaci glikogenu i uwalnianej w razie potrzeb do krwi. Również w tym narządzie syntetyzowane jest aż 85% wszystkich białek osocza (m.in. albuminy i czynniki krzepnięcia) oraz większość tłuszczy, fosfolipidów i cholesterolu. Wątroba rozkłada lipidy do kwasów tłuszczowych, a także gromadzi niezbędny zapas witamin A, D, B12 oraz żelaza.
• metabolizowanie – w hepatocytach zachodzi również proces glukoneogenezy – czyli syntetyzowania glukozy z innych prekursorów, np. glicerolu, aminokwasów lub mleczanów. Węglowodany są natomiast przekształcane do łatwiej przyswajalnej glukozy.
• funkcje immunologiczne – w komórkach wątroby zachodzą bardzo efektywne procesy fagocytozy, czyli trawienia i degradowania obcych cząsteczek, które mogłyby zagrażać organizmowi - np. wirusów, bakterii lub pasożytów, ale też fragmentów komórek. Obecne tu komórki żerne, wydzielając szereg cytokin, pełnią bardzo ważną rolę w rozwoju procesów zapalnych, obecnych w różnego rodzaju zakażeniach ustroju.

Poza tymi licznymi zadaniami, nie można nie wspomnieć, że wątroba produkuje i wydziela żółć, niezbędną do prawidłowego trawienia tłuszczy, a także uczestniczy w termoregulacji organizmu, wytwarzając ciepło. Krew opuszczająca ten narząd jest średnio cieplejsza o 1°C.

Mechanizmy regeneracji wątroby

Ponieważ wątroba pełni tak zróżnicowane funkcje, niezbędne jest utrzymanie jej aktywności w stanie homeostazy, czyli równowagi. Ciało człowieka poddawane jest nieustannie działaniu różnorodnych związków chemicznych i toksyn, prowadzących bezpośrednio do śmierci komórek i zachwiania prawidłowego działania całego ustroju.

Wątroba, jako główne miejsce detoksyfikacji tych związków, musi więc sprawnie się regenerować – i to nie tylko u organizmów młodych, ale przede wszystkim u dorosłych.

Mechanizmy regeneracji wątroby są złożone i fascynują świat naukowy od dziesiątek lat. Uruchamiane są one nie tylko podczas uszkodzeń komórek spowodowanych toksynami czy lekami, ale również w przypadku uszkodzenia fizycznego, np. po wypadku lub operacji usunięcia fragmentu wątroby, tzw. hepatektomii. Zabieg taki wykonuje się w przypadku stwierdzenia zmian nowotworowych lub martwiczych.

W uszkodzonej tkance aktywowane są setki genów, odpowiedzialnych m.in. za regulację cyklu komórkowego lub syntezę czynników wzrostu (jak np. EGF – naskórkowy czynnik wzrostu lub HGF – czynnik wzrostu hepatocytów).

W kolejnych etapach metabolizmu komórkowego, pobudzane są nowe szlaki sygnałowe (głównie szlak TGF-β – transformujący czynnik wzrostu beta), stymulujące proliferację komórek wątroby – czyli ich „mnożenie”.

Na szybkość procesu regeneracji wpływa wiele czynników, biorących udział w odpowiedzi immunologicznej, np. wydzielanie szeregu cytokin (głównie IL-6) o silnym działaniu pro-zapalnym i aktywującym limfocyty.

Istnieje również hipoteza, że dojrzałe hepatocyty mogą posiadać unikalne zdolności podobne do komórek macierzystych (ang. stem cells). U dorosłych komórki macierzyste pełnią rolę swoistego „magazynu naprawczego” i występują m. in w szpiku kostnym, tkance tłuszczowej czy skórze. Ich unikalne właściwości samo-odnawiania i różnicowania leżą u podstawy naturalnych procesów regeneracyjnych niemal wszystkich tkanek ludzkiego organizmu.

Zaburzenia regeneracji wątroby a jej włóknienie

Jeśli równowaga pomiędzy naturalną regeneracją hepatocytów a ich niszczeniem zostanie zachwiana – w tkance zaczną pojawia się miejsca zwłóknienia (tzw. fibrozy). Nadmiernie obciążone komórki będą się dzielić, wytwarzając włókna kolagenowe, które zajmują miejsce tych uszkodzonych. W miejscach martwicy powstają charakterystyczne blizny.

Proces ten przypomina nieco rozpaczliwe próby „cerowania” dziurawej powierzchni niefunkcjonalną tkanką, kiedy poddawana szkodliwym czynnikom wątroba stara się za wszelką cenę zachować swoją strukturę i jednolitość.

W miarę nasilania negatywnych zmian, prawidłowy miąższ narządu zostaje stopniowo zastępowany tkanką łączną. Skutkuje to oczywiście zaburzeniami funkcji wątroby i może doprowadzić do całkowitej niewydolności i tzw. marskości.

Do oceny stopnia zwłóknienia wątroby stosuje się najczęściej pięciostopniową skalę MetaVir, gdzie stopień F0 określa brak zmian włóknistych, natomiast F4 - marskość.

Dokładne mechanizmy procesu włóknienia nie są poznane, wiadomo jednak, że zmiany tego typu są istotnym czynnikiem ryzyka zapadalności na nowotwory wątroby. Każda przewlekła choroba i stan zapalny wątroby może pośrednio prowadzić do jej włóknienia. Szczególnie niebezpieczne są jednak toksyczne czynniki zewnętrzne, spożywane często jako używki.

Stosunkowo niedawne badania udowodniły, że zwłóknienie wątroby do pewnego stopnia jest procesem odwracalnym, jednak tylko w przypadku podjęcia leczenia i wyeliminowania długotrwale działającego czynnika szkodliwego.

Co najbardziej szkodzi wątrobie?

Powszechnie przyjmuje się, że silnie negatywny wpływ na działanie i regenerację funkcjonowania wątroby mają przede wszystkim:

• alkohol,
• leki,
• wirusy hepatotoksyczne,
• substancje zawarte w tytoniu.

Najczęstszą przyczyną uszkodzenia wątroby oraz jej włóknienia jest regularne spożywanie alkoholu. Co ciekawe, nie ważne, jaki alkohol pijemy (piwo, wino czy mocniejsze trunki), ponieważ substancją szkodliwą jest tu skumulowana dawka etanolu.

Szczególnie po 40. roku życia (kiedy mechanizmy regeneracji zaczynają hamować) i przy współwystępującej otyłości lub cukrzycy – już dawka 50 g czystego etanolu dziennie bardzo istotnie przyspiesza tempo procesu włóknienia.

Jeżeli przyjąć, że 0,5 litra piwa zawiera aż 18 g etanolu, a kieliszek wina 16,8 g etanolu – nie trzeba wiele, aby poważnie przyczynić się do przyspieszenia zmian strukturalnych naszej wątroby.

Ostrożnie powinniśmy dobierać także leki, zwłaszcza w przypadku schorzeń przewlekłych. Polekowe uszkodzenia wątroby mogą ujawnić się nawet kilka miesięcy po stosowanej terapii. Zmiany te mogą objawiać się m.in.:

• utrudnionym odpływem żółci z objawami żółtaczki,
• podwyższeniem aktywności enzymów wątrobowych (aminotransferazy alaninowej- ALT i asparaginowej –AST),
• a nawet ostrej niewydolności wątroby.

Lekami, które najczęściej mogą powodować toksyczne uszkodzenie wątroby są m.in.:

• antybiotyki,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ),
• paracetamol,
• hormony steroidowe,
• niektóre leki przeciwnowotworowe (np. tamoksyfen).

Częstą przyczyną zmian zwłóknieniowych w wątrobie może być też zakażenie wirusem hepatotropowym (najczęściej HBV lub HCV) prowadzącym do rozwoju wirusowego zapalenia wątroby (WZW).

Choroba często nie daje wyraźnych objawów, w strukturze tkanki wątroby powstają jednak bardzo poważne zmiany zwłóknieniowe i martwicze. Jest także wysoce zakaźna, dlatego tak ważne jest aby zawsze zachowywać ostrożność i odpowiednie środki ochrony w kontakcie z krwią nieznanych osób oraz kontaktach seksualnych.

Najlepsze zabezpieczenie stanowią szczepienia ochronne przeciwko WZW typu B (jak dotąd nie wynaleziono szczepionki chroniącej przez WZW C).

Jedną z najbardziej szkodliwych używek, działających silnie toksycznie na cały organizm, w tym także na wątrobę, są oczywiście papierosy. Dym tytoniowy zawiera ponad 250 toksyn, w tym substancji rakotwórczych, które muszą być zneutralizowane lub zmagazynowane.

Wiele badań wykazuje wyraźny związek pomiędzy paleniem tytoniu (także w formie liquidów w e-papierosach) a zapadalnością na niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby. Zaburzeniom tym często towarzyszy przewlekły proces zapalny, który z kolei może skutkować rozwojem zmian zwłóknieniowych i marskości.

To, jak szybko dany czynnik szkodliwy może doprowadzić do poważnych uszkodzeń wątroby u konkretnej osoby, zależy też od wielu innych faktorów, np.:

• predyspozycji genetycznych,
• wieku,
• płci (mężczyźni mogą być bardziej wrażliwi na toksyczne działanie leków),
• stanu odżywienia.

Choroby wątroby

Zobacz galerię 4 zdjęcia

Jaka dieta wspomaga regenerację wątroby?

Prawidłowa praca naszej wątroby jest bardzo często sabotowana przez niewłaściwą dietę. Posiłki typu fast food, bogate w tłuszcze trans i nadprogramowe kalorie, są najlepszą drogą do otyłości, a stąd już niedaleko do niealkoholowego stłuszczenia wątroby.

Również nadmierne spożycie cukru, a szczególnie syropu glukozowo-fruktozowego, znacznie obciąża wątrobę i spowalnia jej regenerację. Niedawne badania alarmują, że także nadmierna konsumpcja soli, wszechobecnej w przetworzonych daniach i przekąskach, obniża naturalne zdolności namnażania hepatocytów oraz zwiększa prawodopodobieństwo włóknienia wątroby.

Czego zatem unikać, jeśli chcemy nieco zregenerować naszą cenną wątrobę?

• alkoholu (szczególnie spożywanego codziennie) oraz papierosów,
• dużych ilości białka, szczególnie smażonego i grillowanego czerwonego mięsa,
• mięs wysoko przetworzonych, w postaci parówek i pasztetów,
• dużych ilości słodyczy i napojów słodzonych,
• ostrych przypraw (jak ocet, chilli, curry).

We wspieraniu funkcjonowania wątroby pomocne mogą być również suplementy diety. Szczególnie wartościowe są te zawierające:

• wyciąg z ostropestu plamistego (substancją czynną jest sylimaryna),
• fosfolipidy (głównie fosfatydylocholinę),
• kwas alfa-liponowy (ALA).

Trzeba jednak pamiętać, że dobroczynne działanie związków roślinnych czy suplementów opiera się na ich długotrwałym stosowaniu. Dlatego dbając o zdrowie wątroby warto jak najszybciej wyeliminować to, co szkodzi jej najbardziej, a także zdbać o ruch i regularne dotlenienie całego organizmu.

Choć ludzki organizm ma zadziwiające zdolności do odnawiania uszkodzeń, mają one swoje granice. Ich regularne przekraczanie może doprowadzić do powstanie nieodwracalnych zmian. Dbając o wątrobę, wydłużasz swoje życie!

Czytaj też:

• Wątroba - budowa i rola w organizmie
• Choroby wątroby - objawy chorej wątroby. Przyczyny i leczenie