Jakie są choroby wątroby i na czym polega ich leczenie?

Wątroba to narząd, który jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Istnieje wiele czynników, które przyczyniają się do jego uszkodzenia. Proces ten można zahamować, a nawet odwrócić, pod warunkiem, że w odpowiednim czasie zostanie wdrożone odpowiednie leczenie, które pozwoli na szybką regenerację wątroby.

Spis treści

1. Jakie są choroby wątroby?

Wątroba jest największym narządem wewnątrz naszego organizmu¹ i pełni wiele kluczowych funkcji: usuwa szkodliwe substancje z krwi, produkuje także enzymy oraz żółć, które uczestniczą w trawieniu pożywienia i przyswajaniu niezbędnych substancji.²

Na tle innych narządów wątroba wyróżnia się tym, że wykazuje duże zdolności do regeneracji. Jednak zachodzi ona powoli. Dodatkowo istnieje długa lista czynników uszkadzających jej komórki, czyli hepatocyty. Znajdują na niej m.in. alkohol, wirusy, niektóre leki.

Negatywny wpływ na funkcjonowanie wątroby mają także coraz częściej diagnozowane nadwaga i otyłość.³ Wraz ze wzrostem zachorowalności na otyłość, odnotowuje się także wzrost zachorowalności na NAFLD, czyli niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby, która obecnie należy do najczęściej występujących chorób wątroby na świecie.⁴

Jakie są choroby wątroby?

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD)

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) polega na nadmiernym nagromadzeniu tłuszczu (głównie triglicerydów) w hepatocytach.³ Wątroba nie jest w pełni przystosowana do funkcji gromadzenia tłuszczów. Jeżeli kwasy tłuszczowe nie zostaną utlenione i zużyte jako źródło energii, to wówczas są gromadzone w hepatocytach w postaci triacylogliceroli.³ Proces ten prowadzi do rozwoju stłuszczenia wątroby.

Choroba jest związana w znacznym stopniu z epidemią otyłości (szczególne znaczenie ma otyłość centralna), cukrzycą typu II i zespołem metabolicznym^3,4. Większość osób cierpiących na NAFLD jest otyła, lecz choroba może dotknąć także osoby szczupłe.⁴ Choroba występuje również u osób, które cierpią na hiperlipidemię, nadciśnienie tętnicze i hiperglikemię.^3,4

Jeśli NAFLD nie jest leczona, może być przyczyną stanów zapalnych. Te z kolei mogą doprowadzić do rozwoju ciężkiej formy choroby, nazywanej niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniem wątroby (NASH), marskości wątroby, a nawet do raka wątrobowokomórkowego.⁴

Leczenie NAFLD polega przede wszystkim na zmianie stylu życia: zwiększeniu aktywności fizycznej i stosowaniu odpowiedniej diety. Bardzo ważnym elementem leczenia NALFD jest redukcja nadmiernej masy ciała. Jednak utrata wagi nie może być gwałtowna, ponieważ stosowanie diet głodówkowych oraz przewlekłego głodzenia może być przyczyną pogłębienia stłuszczenia.⁵ Należy rezygnować ze słodyczy i innych wysokokalorycznych przekąsek. Niewskazane są także tłuszcze pochodzenia zwierzęcego (np. masło, smalec, tłuste mleko i nabiał). W diecie zaleca się tłuszcze roślinne (np. olej rzepakowy, oliwa z oliwek oraz miękkie margaryny dobrej jakości).

W diecie powinny się znaleźć węglowodany o niskim indeksie glikemicznym, gdyż pozwalają dłużej odczuwać nasycenie i nie zaszkodzą wątrobie. Należy wykluczyć produkty o wysokim IG, tj. pszenne pieczywo, białe makarony, biały ryż i niektóre gotowane warzywa korzeniowe, tj. marchewka, buraki oraz wybrane owoce: gruszki, winogrona, banany.⁵ Zaleca się jedzenie surowych warzyw i owoców ze względu na dużą zawartość błonnika, który wpływa korzystnie na pracę jelit, hamuje apetyt oraz obniża kaloryczność diety.⁵ Należy unikać potraw smażonych. Dozwolony sposób przygotowania potraw to: gotowanie na parze, pieczenie w piekarniku, gotowanie na wodzie, duszenie.⁵

Choroba alkoholowa wątroby

Do stłuszczenia wątroby może doprowadzić także przewlekłe i nadmierne spożywanie alkoholu, które powoduje rozwój alkoholowej choroby wątroby. Mianem tym określa się różne, kolejne stadia alkoholowego uszkodzenia wątroby: stłuszczenie wątroby, alkoholowe zapalenie wątroby oraz zwłóknienie i marskość.⁶

Wątroba jest narządem szczególnie narażonym na toksyczny wpływ alkoholu etylowego i jego metabolitów. To właśnie w niej zachodzą główne przemiany alkoholu.⁶ Aż u 90% osób pijących intensywnie wątroba reaguje na nadmierną podaż alkoholu stłuszczeniem, u 40% zapaleniem, u 15-30% stłuszczeniem i w końcu marskością.⁶

Alkoholowe stłuszczenie wątroby jest procesem w znacznym stopniu odwracalnym i ustępuje po zaprzestaniu picia.⁶ W przeciwnym razie może dojść do kolejnych etapów uszkodzenia wątroby.

Wirusowe zapalenie wątroby

Wirusowe zapalenie wątroby jest najczęściej związane z zakażeniem wirusami HAV, HBV, HCV, HDV,HEV.⁷ Do zakażenia wirusem HAV dochodzi drogą fekalno-oralną (zakażona żywność, woda pitna). Z kolei wirusy HBV, HCV, HDV przenoszone są drogą parenteralną, głównie w wyniku naruszenia ciągłości tkanek przez zakażony (np. narażenie zawodowe) lub źle wysterylizowany sprzęt medyczny i niemedyczny (igły do tatuażu, piercingu), poprzez transfuzję preparatów krwiopochodnych i przeszczepy narządów od zakażonych dawców, drogą wertykalną z matki na dziecko.⁷

 Leczenie wirusowego zapalenie wątroby i jego skuteczność zależą przede wszystkim od stadium choroby, schorzeń towarzyszących i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Podstawą jest odpoczynek (leżenie), odpowiednie żywienie (2000 kcal/dobę, dieta lekkostrawna) oraz nawodnienie. Bezwzględnie przeciwwskazane jest spożywanie alkoholu oraz leków hepatotoksycznych w trakcie choroby.⁷

W przypadku zakażeń wirusem typu C stosuje się leki zwalczające wirusa. Jeszcze do niedawna był to interferon, którego skuteczność wynosiła 40%. Obecnie stosowana jest nowa bezinterferonowa terapia, nazywana w skrócie 3D, której skuteczność wynosi niemalże 100%. Warto wiedzieć, że przed zakażeniem wirusem zapalenia wątroby typu A i B można się uchronić, stosując szczepionkę. Na taką ochronę przed wirusem powodującym WZW typu C wciąż czekamy.

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby (AIH) to choroba z autoagresji. Z nieznanych przyczyn układ odpornościowy atakuje komórki wątroby, powodując ich uszkodzenie. W konsekwencji może dojść ostrego lub przewlekłego zapalenia wątroby.⁸ AIH jest rzadką chorobą, występuje z częstością 0,1-1,9 przypadków/100 000 pacjentów. Kobiety chorują cztery razy częściej niż mężczyźni. Zachorowania występują w każdym wieku, ale najczęściej dotyczą osób w okresie pokwitania oraz między 40. a 60. rokiem życia.⁸

W leczeniu stosuje się kortykosterydy (prednizon), a następnie dołączane są inne leki o silnym działaniu immunosupresyjnym [osłabiającym działanie układu odpornościowego - przyp. red].

Polekowe uszkodzenie wątroby

Zidentyfikowano ponad 1000 różnych substancji, w tym leków, które mogą przyczynić się do uszkodzenia wątroby. Lekami, które najczęściej powodują uszkodzenie wątroby, są antybiotyki, w tym preparaty przeciwgruźlicze, leki przeciwdepresyjne, przeciwdrgawkowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne i azatiopryna.⁷ Leczenie polekowego uszkodzenia wątroby rozpoczyna się od natychmiastowego zakończenia terapii lekami odpowiedzialnymi za uszkodzenie wątroby.⁷ Jeśli dojdzie do ostrej niewydolności wątroby, może być konieczne przeszczepienie tego narządu.

Marskość wątroby

Marskość wątroby to przewlekłe schorzenie wątroby powodujące jej niewydolność¹. Do najczęstszych przyczyn marskości wątroby zalicza się wirusy zapalenia wątroby i alkohol. Na liście czynników mogących doprowadzić do marskości znajdują się także niektóre leki, toksyny, zaburzenia metaboliczne (zaburzenia gospodarki tłuszczowej, spichrzanie żelaza, miedzi i inne), choroby dróg żółciowych, choroby żył wątrobowych i naczyń zlewiska żyły wrotnej.⁷

Podstawowym celem leczenia jest zahamowanie postępu choroby, zapobieganie i leczenie powikłań (takich jak m.in. nadciśnienie wrotne, wodobrzusze) oraz leczenie przyczynowe (jeśli jest możliwe). Leczenie objawowe obejmuje głównie restrykcje dietetyczne, wyrównywanie niedoborów białkowych, obniżanie nadciśnienia wrotnego farmakologicznie.

Guzy wątroby

Guzy wątroby mogą być łagodne albo złośliwe. Zwykle guz łagodny jest naczyniakiem¹. Nowotwory złośliwe mogą być pierwotne lub przerzutowe. Do pierwotnych nowotworów wątroby należy m.in. rak wątrobowokomórkowy.¹ Nowotwory innych tkanek również mogą dawać przerzuty do wątroby.¹ Czynnikami ryzyka rozwoju raka wątroby są m.in. zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B (HBV) lub C (HCV), intensywne picie alkoholu, marskość wątroby, otyłość i cukrzyca.²

Możliwościami leczenia chorych na raka wątroby są m.in. chirurgiczne wycięcie (w niektórych sytuacjach – wycięcie całego narządu i przeszczepienie wątroby), ablacja i embolizacja zmian, terapia ukierunkowana, radio-terapia i chemioterapia. Wymienione metody mogą być stosowane pojedynczo lub w skojarzeniu.²

Choroby wątroby uwarunkowane genetycznie

• choroba Wilsona - w wyniku mutacji genetycznej dochodzi do zaburzeń wydalania miedzi z organizmu, co powoduje gromadzenie się jej w różnych narządach (głównie w wątrobie, mózgu, rogówkach i nerkach), powodując ich uszkodzenie^1,9
• dziedziczna hemochromatoza - to choroba genetyczna, której istotą jest nadmierne gromadzenie się żelaza w organizmie, powodując uszkodzenia różnych tkanek. Najczęstsze powikłania zaburzeń wchłaniania żelaza to: marskość wątroby, cukrzyca, przebarwienia skóry, artropatia i kardiomiopatia¹
• zespół Gilberta - choroba genetyczna, której istotą jest nadmierne gromadzenie się we krwi bilirubiny (żółty barwnik, powstający z hemu, składowej hemoglobiny). Choroba charakteryzuje się nawrotowymi atakami żółtaczki (zażółcenia skóry i białek oczu).¹
• zespół Criglera-Najjara - to choroba genetyczna wywołana przez całkowite lub względne niedobory glukuronylotransferazy w komórkach wątroby - enzymu pozwalającego na wydalenie bilirubiny z organizmu. W związku z tym w przebiegu choroby dochodzi do zwiększenia stężenia bilirubiny we krwi, a w konsekwencji do pojawienia się żółtaczki.¹
• zespół Dubina-Johnsona - to choroba dziedziczna przebiegająca z niewielką, łagodną żółtaczką. Spowodowana jest przez utrudnienie wydalania bilirubiny z hepatocytów z powodu zaburzeń czynności rodziny białek transportera ABC (ATP-binding cassette).¹ Z oczywistych względów nie istnieje leczenie przyczynowe chorób genetycznych. Można jedynie zahamować rozwój choroby. Na przykład, w przebiegu choroby Wilsona stosuje się leki zmniejszające wchłanianie miedzi z przewodu pokarmowego.⁹

Monika Majewska