Układ moczowy - budowa i funkcje

Układ moczowy człowieka pełni funkcję oczyszczającą, mającą za zadanie pozbycie się z organizmu zbędnych produktów przemiany materii oraz utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej, wodno-elektrolitowej, tym samym regulując ciśnienie tętnicze krwi. Poznaj budowę i funkcje układu moczowego!

Spis treści

1. Układ moczowy: nerki
2. Układ moczowy: powstawanie moczu

Układ moczowy, prócz funkcji oczyszczającej układ moczowy pełni funkcję wewnątrzwydzielniczą – produkuje erytropoetynę, bierze udział w przemianach witaminy D, wytwarza substancje o działaniu wazopresyjnym oraz wazodylatacyjnym. W skład układu moczowego wchodzą: nerki, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa.

Układ moczowy: nerki

Nerki są narządem parzystym, o kształcie fasoli, położonym zaotrzewnowo. Prawidłowo nerka osoby dorosłej ma ok. 12 cm długości, masę 125-170 g u mężczyzn, 115-155 g u kobiet. Lewa nerka położona jest na wysokości kręgów Th12-L3, a prawa 1-3 cm niżej i jest mniejsza.

Nerki zbudowane są z dwóch części: kory i rdzenia nerki.

Kora nerki, leżąca zewnętrznie, składa się z piramid (w liczbie 4-18), struktur o stożkowatym kształcie, ułożonych podstawami na zewnątrz. Szczyty piramid zwrócone są w stronę miedniczki nerkowej, tworzą brodawki nerkowe, które stanowią ujścia cewek zbiorczych.

Pomiędzy piramidami biegną słupy nerkowe (kolumny Bertina), od podstaw piramid w kierunku kory przenikają promienie rdzeniowe (Ferreina).

Brodawki nerkowe uchodzą do kielichów nerkowych (mniejszych), które łączą się w grupy tworząc kielichy nerkowe większe i uchodzą do miedniczki nerkowej. Miedniczka przechodzi w moczowód łącząc nerkę z pęcherzem moczowym.

U wejścia moczowodu do pęcherza moczowego znajduje się zastawka zapobiegająca cofaniu się moczu.

Dalej mocz dostaje się do cewki moczowej, która stanowi ostatni element dróg moczowych.

Cewka moczowa w swoim początkowym odcinku jest otoczona mięśniem zwieraczem pęcherza, który utrzymuje mocz w pęcherzu. Cewka moczowa żeńska kończy się w okolicy przedsionka pochwy, ma długość ok 6 cm, męska ma długość 18-20 cm i kończy się na wierzchołku prącia.

Jednostką funkcjonalno-strukturalną nerki jest nefron. Każda nerka posiada ok. miliona nefronów, a każdy nefron składa się z kłębuszka nerkowego, cewki bliższej i cewki dalszej (kanaliki).

Czytaj też:

Choroby nerek rozwijają się w ukryciu

Objawem jakiej choroby może być nietypowy zapach moczu?

Mocz: analiza badania

Kłębuszek nerkowy zbudowany jest z sieci naczyń włosowatych, posiada biegun naczyniowy (miejsce wniknięcia tętniczki doprowadzającej oraz odejścia tętniczki odprowadzającej), biegun moczowy (miejsce połączenia kłębuszka z cewką bliższą). Ponadto w skład jego budowy wchodzą:

• komórki śródbłonka (tworzą pierwszą warstwę bariery filtracyjnej, przepuszczalnej dla wody i małych cząsteczek);
• podocyty (przylegają do błony podstawnej za pomocą wypustek, między którymi znajdują się szczeliny przykryte błoną filtracyjną, syntetyzują enzymy);
• błona podstawna (pokrywa w większości pętle naczyń kłębuszka, znajduje się między komórkami śródbłonka a podocytami, tworzy barierę dla cząsteczek o określonej masie i ładunku elektrycznym);
• mezangium ( wypełnia przestrzeń między pętlami włośniczek kłębuszka). Kłębuszek otoczony jest torebką Bowmana, tworząc ciałko nerkowe.

Cewka bliższa składa się z cewki krętej I stopnia, odcinka grubego ramienia zstępującego pętli Henlego, odcinka cienkiego pętli Henlego.

Cewka dalsza z odcinka grubego ramienia wstępującego pętli Henlego, cewki krętej II stopnia i cewki zbiorczej.

Aparat przykłębuszkowy jest to narząd pełniący funkcję receptorowo-wydzielniczą. Znajduje się między biegunem naczyniowym kłębuszka i kanalikiem krętym dalszym tego samego nefronu. Składa się z plamki gęstej, mezangium zewnętrznego i komórek ziarnistych.

Komórki ziarniste pełnią funkcję baroreceptorów, które reagują na zmiany gradientów ciśnień między tętnicą doprowadzającą a płynem śródmiąższowym.

Pod wpływem spadku ciśnienia i zmniejszenia reabsorpcji (wchłaniania zwrotnego) sodu wydzielają hormon reninę, której działanie powoduje zmniejszenie diurezy i wzrost ciśnienia krwi.

Komórki plamki gęstej są elementem cewki dalszej, pełnią funkcję chemoreceptora stężenia sodu w płynie cewkowym. Na skutek zwiększenia stężenia tego elektrolitu, poprzez szereg reakcji dochodzi również do zwiększenia wydzielania reniny.

Czytaj też:

Co może oznaczać kolor moczu?

Urografia: badanie RTG nerek z użyciem kontrastu

Jak leczyć kamienie nerkowe?

Układ moczowy: powstawanie moczu

Na pierwszym etapie dochodzi do przesączania osocza przez barierę filtracyjną, gdzie zatrzymane zostają elementy morfotyczne krwi, cząsteczki o dużej masie, a usunięte produkty o mniejszej masie (produkty przemiany materii) oraz niektóre substancje niezbędne dla organizmu, które w późniejszym etapie zostaną reabsorbowane.

Przesączanie kłębuszkowe w ciągu minuty (GFR) wynosi 80-120ml/1,73m² powierzchni ciała. W ciągu doby powstaje ok. 150 litrów przesączu kłębuszkowego, z czego 99% ulega wchłanianiu zwrotnemu w cewkach nerkowych, 1% zostaje wydalone jako mocz ostateczny.

Nefron dzieli się na wyspecjalizowane odcinki, a każdy z nich pełni określone zadanie. W cewkach bliższych odbywa się wchłanianie zwrotne glukozy, aminokwasów, fosforanów, wodorowęglanów, części elektrolitów przesączonych w kłębuszkach nerkowych. Na tym etapie substancje są reabsorbowane w dużych ilościach, regulacja nie jest dokładna. Natomiast główną funkcją Pętli Henlego jest zagęszczanie i rozcieńczanie moczu.

W cewce dalszej dochodzi do precyzyjnej regulacji gospodarki sodowej, potasowej i wapniowej. W kanaliku (cewce) zbiorczym w obecności wazopresyny (hormonu antydiuretycznego), odbywa się ostateczne zagęszczanie moczu, a także dokładna regulacja wydalania wodoru i wodorowęglanów.