Te schorzenia mogą świadczyć o podwyższonym poziomie szczawianów w moczu. Jak go obniżyć?

Ogólne badanie moczu to jedno z ważniejszych badań podstawowych, dostarczających ważnych informacji o stanie naszego zdrowia i potencjalnych zaburzeniach fizjologicznych. Składnikiem moczu, którego podwyższone stężenie może świadczyć o poważnych chorobach jest szczawian wapnia. Ile wynosi norma dla tego związku w moczu? Czy możemy ograniczyć jego występowanie poprzez modyfikację diety?

Spis treści

1. Kryształy szczawianu wapnia w moczu
2. O czym świadczą szczawiany wapnia w moczu?
3. Szczawiany wapnia w moczu w ciąży
4. Szczawiany wapnia w moczu - dieta
5. Jak obniżyć szczawiany wapnia w moczu?

Kryształy szczawianu wapnia w moczu

Szczawian wapnia to naturalny, organiczny związek chemiczny występujący w wielu roślinach stanowiących dodatki naszej diety. Substancja ta nie jest wchłaniana w przewodzie pokarmowym człowieka i w niewielkich ilościach, fizjologicznie występuje w moczu. Niemal 70% szczawianów wydalanych wraz z moczem pochodzi z przemian metabolicznych zachodzących w wątrobie (np. z przemian kwasu glioksalowego lub askorbinowego) natomiast reszta z niestrawionych resztek pokarmowych.

W określonych warunkach, zwłaszcza w kwaśnym środowisku lub przy dodatkowej obecności jonów magnezu lub cytrynianów, szczawian wapnia krystalizuje tworząc charakterystyczne kryształy (widoczne w badaniu mikroskopowym moczu). Struktury te mogą przyjmować różne kształty: od pryzmatów do pojedynczych graniastosłupów, a nawet ułożonych szeregowo igiełek.

Niewielka ilość kryształów szczawianu wapnia wykryta w badaniu ogólnym moczu nie stanowi powodów do niepokoju. Według ustalonych przez specjalistów norm, dopuszczalne stężenie szczawianów wapnia w moczu wynosi około 10-35 mg na dobę. Do szczegółowej oceny wydalania tego związku niezbędne jest więc przeprowadzenie dobowej zbiórki moczu.

Jednym z zaburzeń, które sprzyjają  nadmiernemu stężeniu szczawianów jest wysoka zawartość wapnia w moczu. Dlatego przy ocenie nadmiernego odkładania się kryształów szczawianu wapnia ocenia się także ilość wolnych jonów wapnia wydalanych wraz z moczem. W tym wypadku normy różnią się w zależności od płci: dla kobiet dopuszczalna ilość to 250 mg/dobę, dla mężczyzn do 300 mg/dobę.

O czym świadczą szczawiany wapnia w moczu?

Przekroczona norma szczawianów wapnia w moczu wskazuje na różne schorzenia. Najbardziej popularnym jest kamica nerkowa. Szczawiany wapnia wytrącające się w postaci osadów mogą prowadzić do zatkania światła kanalików nerkowych, a w dalszej kolejności powstawania kamieni nerkowych.

Kamica nerkowa dotyka przede wszystkim mężczyzn, znacznie rzadziej występuje u kobiet. Choroba może przebiegać bezobjawowo przez lata, kiedy gromadzące się kryształy często powiększają się do dużych rozmiarów blokujących nieraz całą miedniczkę nerkową.

Pierwszym objawem kamicy nerkowej jest zazwyczaj atak kolki nerkowej. Tego typu epizody, związane z przesuwaniem się osadu i kryształów przez drogi moczowe, potrafią być niezwykle bolesne i wymagają wezwania pogotowia. Pacjentom często towarzyszy wtedy gorączka, nudności, a nawet utrata przytomności. Niestety, nieleczona kamica nerkowa to schorzenie często nawracające, a ataki kolki nerkowej u ponad połowy chorych powracają po kilku latach od pierwszego ataku. Do innych objawów kamicy nerkowej, występujących pomiędzy atakami kolki, są również niespecyficzne bóle pleców w okolicy lędźwiowej, które zwykle są mylone ze schorzeniami kręgosłupa.

Innym schorzeniem, będącym przyczyną zbyt dużego stężenia kryształów szczawianu wapnia w moczu jest również hiperkalciuria (zwiększone wydalanie wapnia z moczem). Choroba ta może przyjmować dwie formy: pierwotną i wtórną.

Hiperkalciuria pierwotna spowodowana jest m.in. wadami genetycznymi lub chorobami endokrynologicznymi, jak pierwotna nadczynność przytarczyc.

Za występowanie hiperkalciurii wtórnej odpowiadają np. choroby jelit, ale też rozmaite czynniki związane z nieprawidłową dietą, takie jak nadmierne spożywanie:

• sodu
• białek pochodzenia zwierzęcego
• alkoholu
• cukrów prostych
• niektórych leków

Na zwiększone wydalanie wapnia w moczu mogą też wpływać niektóre nowotwory, zwłaszcza w zaawansowanym stadium, gdy doszło do powstania przerzutów nowotworowych do kości.

Szczawiany wapnia w moczu w ciąży

Kobiety w ciąży podlegają rutynowym badaniom ogólnym moczu, które powinny być powtarzane co miesiąc. Pewna ilość kryształów szczawianów wapnia może być wykrywana u pacjentek ciężarnych, jednak jest to zjawisko fizjologiczne i nie stanowi powodów do niepokoju. Mimo to wszelkie odstępstwa od normy muszą być zawsze zanalizowane przez lekarza prowadzącego, ponieważ wszystkie schorzenia dróg moczowych mogą być potencjalnie niebezpieczne dla zdrowia płodu.

U kobiet z wcześniejszymi predyspozycjami, na skutek ogólnoustrojowych zmian hormonalnych, szczególnie w II i III trymestrze ciąży może dochodzić do nadmiernego gromadzenia złogów szczawianów, a co za tym idzie kamicy nerkowej.

Najlepszym sposobem na przeciwdziałanie temu zjawisku jest wypijanie odpowiednio dużych ilości płynów. Specjaliści uważają, że kobiety w ciąży powinny spożywać więcej wody niż standardowo, bo aż od 2 do 2,5 litrów dziennie. W normowaniu stężenia szczawianów w moczu pomocny jest także sok z żurawiny, lub specjalistyczne preparaty żurawinowe.

Szczawiany wapnia w moczu - dieta

Niektóre produkty spożywcze sprzyjają występowaniu podwyższonego stężenia szczawianów wapnia w moczu. Są to głownie rośliny, zawierające duże ilości kwasu szczawiowego i jego pochodnych. Przykłady to:

• szczaw
• rabarbar
• szparagi
• szpinak
• buraki
• ciemne winogrona
• papryka
• kawa
• herbata liściasta

Osoby u których wcześniej wystąpiły epizody kolki nerkowej i zdiagnozowanej kamicy rzeczywiście powinny ograniczać te rośliny w swojej diecie. W przeciwnym wypadku nie jest to konieczne. Warto pamiętać, że zielone warzywa są niezwykle cennym źródłem żelaza, witamin z grupy B, witaminy A oraz E oraz licznych mikroelementów.

Jak obniżyć szczawiany wapnia w moczu?

U osób, u których w badaniach moczu utrzymuje się wysoki poziom szczawianów wapnia, niezbędne jest wprowadzenie specjalistycznej diety obniżającej ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej.

Jedną z jej najistotniejszych zasad jest m.in. duże spożywanie płynów, pomiędzy 2 a 4 litry na dobę. Udowodniono, że wypijanie powyżej 2,5 litra wody i innych napojów dziennie może obniżyć ryzyko kamicy nerkowej aż o 30%!

Ważne jest także to, co pijemy. Najlepsza będzie niskozmineralizowana, niegazowana woda o niskim stężeniu magnezu, zielona herbata lub herbaty ziołowe. Unikać powinno się picia wód wysokowapniowych i wysokosodowych.

W diecie powinno się unikać dosalania pokarmów oraz spożywania produktów bogatych w sód i konserwanty, jak:

• gotowe produkty cukiernicze
• zupy na kostkach warzywnych/drobiowych
• konserwy mięsne i rybne
• wędliny (boczek, bekon, salami, kiełbasy, parówki, pasztety)
• produkty przetworzone (typu instant, gotowe dania do mikrofalówki)
• warzywa konserwowe
• gotowe sosy, musztardy, ketchupy, majonezy

Planując posiłki, powinno się znacznie ograniczyć spożycie alkoholu, mocnej kawy i herbaty, a także produktów roślinnych obfitujących w szczawiany (szpinaku, szczawiu, botwiny, buraków etc.).

Niektórzy dietetycy polecają wypijanie przynajmniej raz dziennie porcji świeżego soku z cytryny (rozcieńczonego wodą), co pomaga rozbijać już powstałe kryształy szczawianów wapnia.

Nie ma natomiast konieczności ograniczania spożycia nabiałów w diecie. Naturalne jogurty lub biały ser, nawet spożywane codziennie, nie powodują zwiększonego wydalania jonów wapniowych. Produkty te są natomiast wartościowym źródłem białka i witamin, niezbędnych w zbilansowanym modelu odżywiania.