Przezroczysty, spieniony, mętny - kiedy mocz powinien zaniepokoić?

Weryfikacja

Autor: lek. Patryk Jasielski

Mocz może ulegać zmianom w wielu chorobach, nie tylko dotyczących nerek i układu moczowego. Nieprawidłowości mogą być widoczne gołym okiem (zmiana barwy, pienienie, zmętnienie) lub przy użyciu mikroskopu i specjalnych technik laboratoryjnych. Analiza moczu może wiele powiedzieć o stanie zdrowia i dlatego stanowi jedno z podstawowych, rutynowo wykonywanych badań. Kiedy mocz powinien zaniepokoić?

Spis treści

1. Jakie cechy ma prawidłowy mocz?
2. Zmiany cech fizycznych moczu
3. Zmiany cech biochemicznych moczu
4. Zmiany cech morfologicznych moczu

Mocz, produkowany przez nerki, służy organizmowi do usuwania zbędnych, końcowych produktów przemiany materii. Umożliwia także usunięcie nadmiaru wody, elektrolitów i innych substancji. W celu oceny czy mocz jest prawidłowy, stosuje się badanie ogólne moczu. Wykonuje się je zazwyczaj z próbki pierwszej lub drugiej porannej porcji moczu. Próbkę moczu zbiera się do specjalnego, jałowego pojemnika. Powinna być ona zbadana w ciągu 2 h po pobraniu. Na analizę ogólną moczu składają się ocena cech fizycznych, biochemicznych i morfologicznych. Oprócz badania ogólnego, można w moczu oznaczyć poziom elektrolitów, hormonów i leków.

Jakie cechy ma prawidłowy mocz?

Prawidłowy mocz to mocz pobrany od zdrowej osoby, spełniający kryteria laboratoryjne, mieszczące się w zakresie wartości referencyjnych, czyli występujących u 95% populacji ogólnej ludzi. W ciągu doby prawidłowo wydala się od 600 do 2500 ml moczu.

Składa się on w około 96% z wody, 2,5% produktów przemiany materii zawierających azot (takich jak mocznik, kreatynina i kwas moczowy), 1,5% soli mineralnych (głównie fosforanów, chlorków i węglanów) i minimalnej ilości innych substancji, m.in. barwników.

Prawidłowy mocz jest przejrzysty, o barwie jasnożółtej (słomkowej). Posiada pH (czyli odczyn kwasowo-zasadowy) około 5-6 (czyli jest lekko kwaśny) i ma charakterystyczny, słabo nasilony zapach.

Jego gęstość, czyli ciężar właściwy zależny od zawartości cząsteczek rozpuszczonych, wynosi około 1,023 g/ml. W ciągu doby z moczem traci się około 150 mg białka. Jednakże, standardowe metody analizy nie są na tyle czułe, więc prawidłowy mocz nie zawiera białka.

Podobnie nie powinno wykrywać się w nim glukozy. Poszukuje się również urobilinogenu i bilirubiny, będących składowymi kwasów żółciowych, produkowanych przez wątrobę. Prawidłowe stężenie urobilinogenu wynosi 1 mg/dl (decylitr).

W moczu osób zdrowych stwierdza się również pojedyncze komórki krwi. Obecność do 3 erytrocytów (czerwonych krwinek) w polu widzenia mikroskopu oraz do 3 leukocytów (białych krwinek) uznaje się za normę.

Zdrowy mocz jest jałowy (nie zawiera bakterii) i nie stwierdza się wałeczków (uszkodzone komórki lub nierozpuszczalne białka, obecne w osadzie moczu), wyjątkiem są wałeczki szkliste.

Sprawdź, co oznacza kolor moczu

Zobacz galerię 8 zdjęć

Zmiany cech fizycznych moczu

Do cechy fizycznych moczu zaliczamy:

• barwę,
• zapach,
• ciężar właściwy,
• pienienie się,
• zmętnienie
• oraz pH.

Niepokojącym objawem, który można zaobserwować samemu, jest czerwone zabarwienie moczu. Przyczyn tego stanu jest kilka. Może to świadczyć o obecności krwi, hemoglobiny, urobilinogenu i bilirubiny.

Niektóre leki potrafią zmieniać barwę moczu. Mocz czerwienieje również po zjedzeniu buraków lub rydzów. Mlecznobiały kolor i zmętnienie towarzyszą infekcjom układu moczowego. Zmętnienie najczęściej jest wynikiem wytrącania się kamieni moczowych, zbudowanych z kryształów fosforanów lub moczanów.

Zmiana zapachu może być związana z dietą – np. szparagi nadają charakterystyczny zapach moczu. Inne przyczyny zmiany zapachu to infekcje układu moczowego, nowotwory i zaburzenia metaboliczne.

Ciężar właściwy, czyli gęstość moczu może być obniżona lub podwyższona. W przypadku zaburzonego zagęszczania mocz ma ciężar właściwy poniżej 1,023 g/ml. Jest tak w przypadku nadczynności tarczycy i nadczynności nadnerczy, niedoczynności tarczycy, zaburzeniach elektrolitowych i w uszkodzeniu nerek.

Z kolei mocz zagęszczony, czyli powyżej 1,035 g/ml, występuje w przypadku obecności w nim glukozy, alkoholu etylowego i innych substancji.

Kolejną nieprawidłową cechą jest pienienie się moczu. Może być to niepokojący objaw, świadczący o obecności zbyt dużej ilości białka w moczu (czyli o białkomoczu), aminokwasów lub soli kwasów żółciowych (w przypadku zatkania dróg żółciowych). W przypadku zaobserwowania takiego objawu wskazane jest wykonanie badania moczu.

Ostatnią cechą fizyczną moczu jest jego pH. Obniżone świadczy o zakwaszeniu organizmu, np. w sytuacji uszkodzenia nerek, spożycia toksyn lub w infekcji układu moczowego. Może być rezultatem zaburzeń elektrolitowych (hiperkaliemii, czyli nadmiaru potasu w organizmie) lub hormonalnych (nadczynność tarczycy).

Podwyższone pH również może mieć podłoże infekcyjne, wynikać z zaburzeń elektrolitowych (hipokaliemii, czyli małej ilości potasu) lub hormonalnych (np. w niedoczynności nadnerczy).

Zmiany cech biochemicznych moczu

Do cech biochemicznych moczu zaliczamy obecność białka, barwników żółciowych, glukozy, ciał ketonowych, azotynów i esterazy leukocytowej.

Przyczyn obecności białka w moczu, czyli białkomoczu jest wiele. Może on wynikać z obecności mioglobiny i hemoglobiny (są to barwniki krwi) z rozpadłych erytrocytów. Często jest pierwszym objawem przewlekłej niewydolności nerek i różnie nasilony towarzyszy większości schorzeń tego narządu.

Występuje również w zakażeniach dróg moczowych. Białkomocz nie zawsze świadczy o chorobie. Niewielki może pojawiać się po wysiłku fizycznym, przy długim staniu, być domieszką krwi menstruacyjnej.

Z barwników żółciowych oznacza się jedynie urobilinogen i bilirubinę. Ich podwyższone poziomy w moczu są wynikiem chorób wątroby (głównie stanów zapalnych) oraz dróg żółciowych (kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych).

Glukoza w moczu pojawia się w przypadku dużego jej stężenia we krwi. Jest często stwierdzana w nieleczonej cukrzycy typu I i cukrzycy typu II. Ciała ketonowe również często stwierdza się w cukrzycy. Występują też u osób długotrwale głodzonych i wykonujących intensywne ćwiczenia fizyczne.

Oznaczanie esterazy leukocytów i azotynów pochodzenia bakteryjnego służy do diagnozowania obecności bakterii w drogach moczowych. Oznaczanie azotynów jest łatwym, przesiewowym badaniem, wykonywanym przy użyciu pasków.

Zmiany cech morfologicznych moczu

Cechy morfologiczne moczu to obecność bakterii, erytrocytów, leukocytów i wałeczków.W prawidłowym moczu nie powinno się stwierdzić obecności bakterii. Mogą bowiem one świadczyć o infekcji dróg moczowych. Należy jednak pamiętać, że często bakterie dostają się do próbki moczu przypadkiem, podczas pobierania moczu.

Mocz powinno pobierać się ze środkowego strumienia. Po umyciu cewki moczowej i oddaniu porcji moczu do toalety, kolejną porcję należy zebrać do pojemnika na badanie. Przy braku objawów ze strony układu moczowego, obecność samych bakterii nie powinna niepokoić. Mówimy wówczas o bezobjawowym bakteriomoczu. W większości przypadków nie wymaga on leczenia.

Obecność erytrocytów stwierdza się w przypadku zakażenia dróg moczowych, podczas miesiączki. Mogą się pojawić po dużym wysiłku fizycznym. Często towarzyszą chorobom i urazom nerek lub dróg moczowych. Może być pierwszym objawem raka nerki lub raka pęcherza moczowego. Należy pamiętać, że zawsze wymaga dalszej diagnostyki. Leukocyty w moczu stwierdza się przede wszystkim w przypadku infekcji układu moczowego.

Wałeczki znajdowane są w osadzie moczu. Są to elementy stałe z odwirowanego moczu. Zbudowane są z różnych białek i wtopionych w nie komórek. W zależności z czego są zbudowane wyróżniamy wałeczki ziarniste, zbudowane z elementów komórek. Świadczą o uszkodzeniu miąższu nerek. Inne to wałeczki leukocytowe, spotykane w infekcjach nerek. Erytrocytowe, typowe dla kłębuszkowego zapalenia nerek oraz nabłonkowe w uszkodzeniu cewek nerkowych.

Badanie moczu jest prostym i łatwo dostępnym badaniem. Może jednak wiele powiedzieć o stanie funkcjonowania organizmu. Pozwala zdiagnozować nie tylko choroby nerek, ale także innych narządów. W przypadku zauważenia gołym okiem nieprawidłowości w postaci zmiany zabarwienia moczu na czerwony, zmętnienia warto udać się do lekarza.

Podobnie, gdy się pieni lub ma niepokojąco zmieniony zapach. Powinno się również regularnie badać mocz, nawet jeżeli nie obserwujemy w nim niczego niepokojącego. Pozwolić to może na wczesne wykrycie choroby i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

lek. Patryk Jasielski