Jakie badania wykonać, by sprawdzić stan nerek?

Weryfikacja

Autor: lek. Patryk Jasielski

Nerki odpowiedzialne są za produkcję moczu i usuwanie zbędnych produktów przemiany materii z organizmu. Są niezbędnymi narządami i ich optymalne funkcjonowanie pozwala zachować ustrój w równowadze. Dlatego ważne jest dbanie o nie i regularne wykonywanie badań kontrolnych. Stan sprawności nerek można ocenić przy pomocy różnych badań.

Spis treści

1. Kreatynina i eGFR
2. Mocznik i kwas moczowy
3. Badanie ogólne moczu
4. USG nerek

Stan nerek może być oceniany pod kątem sprawności ich podstawowej funkcji, czyli filtracji krwi i wytwarza moczu. Ocenia się także mocz, który może zmieniać swój skład w chorobach nerek. Wykonuje się również badania obrazowe w celu sprawdzenia ich wyglądu. W niektórych sytuacjach pobiera się fragment narządu w postaci biopsji do oceny jego budowy mikroskopowej.

Wskazania do sprawdzenia stanu nerek mogą być różne. Wynikają z pojawienia się niepokojących objawów, takich jak zmiana wyglądu moczu, ból w okolicy nerek, pojawienie się nadciśnienia tętniczego czy obrzęków wokół kostek i oczu.

Okresowe badania nerek są zalecane u osób starszych, wyniszczonych, chorych na cukrzycę, schorzenia reumatyczne czy nadciśnienie tętnicze.

Kreatynina i eGFR

Kreatynina jest produktem przemiany białek, a dokładniej kreatyny i fosfokreatyny. Jej stężenie w organizmie oznacza się we krwi. Jest względnie stałe, w niewielkim stopniu zależy od masy mięśniowej oraz od podaży produktów mięsnych w diecie. Wzrost stężenia kreatyniny we krwi jest zawsze dowodem pogorszania się czynności wydalniczej nerek (w ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek).

Do podniesienia się poziomu kreatyniny dochodzi jednak dopiero wtedy, gdy nie działa około połowa miąższu nerek. Obniżone stężenia są obserwowane u osób z małą masą mięśniową, wyniszczonych, u wegetarian czy w czasie ciąży.

Poziom kreatyniny we krwi jest wykorzystywany do wyliczenia eGFR, czyli przybliżonego wskaźnika przesączania kłębuszkowego. Jest to wskaźnik określający, ile mililitrów krwi zostaje przefiltrowane przez nerki w ciągu minuty. Prawidłowo jest to 80-120 ml/min. Aby oszacować eGFR korzysta się z różnych wzorów. Najpopularniejsze są wzór MDRD, CKD-EPI i Cockcrofta-Gaulta.

We wszystkich do obliczeń potrzebny jest poziom kreatyniny we krwi, wiek, rasa i płeć badanego. W tym ostatnim trzeba znać także masę ciała. Obniżenie GFR świadczyć może o przewlekłej niewydolności nerek. Na podstawie oznaczeń tego parametru dokonuje się również stopniowania zaawansowania tej niewydolności.

Mocznik i kwas moczowy

Mocznik stanowi produkt rozpadu białek w organizmie i powstaje z amoniaku i dwutlenku węgla. Stężenie w organizmie zależy od podaży białka w diecie, nawodnienia organizmu i czynności nerek.

Wzrost stężenia obserwowany jest w ostrej i przewlekłej niewydolności nerek czy w odwodnieniu. Może być także wynikiem krwawienia do przewodu pokarmowego, wzmożonego rozpadu (katabolizmu) białek. Taki stan pojawia się na przykład w przypadku dużych urazów czy rozległych oparzeń. Jest mniej czułym wskaźnikiem czynności nerek niż kreatynina.

Znajomość jego stężenia jest natomiast przydatna w znacznie zaawansowanej niewydolności nerek. Obniżony poziom jest obserwowany rzadko, przede wszystkim w przebiegu niewydolności wątroby.

Kwas moczowy jest produktem metabolizmu puryn, składników kwasów nukleinowych budujących DNA. Jego wydalanie zależy głównie od nerek.

Podwyższony poziom może wskazywać na ostrą i przewlekłą niewydolność nerek. Jest także stwierdzany w niedoczynności tarczycy czy przy diecie bogato purynowej (czyli zawierającej takie pokarmy jak m.in. podroby i piwo).

Obniżone stężenie towarzyszy ciąży, akromegalii czy chorobą nerek takim jak tubulopatie (czyli choroby cewek nerkowych).

Badanie ogólne moczu

Badanie moczu może wiele powiedzieć o stanie zdrowia nerek. Ocenianych jest w nim szereg parametrów. Białkomocz, czyli pojawienie się białka w próbce moczu, wskazywać może na chorobę nerek, a dokładniej kłębuszków lub cewek nerkowych. Jednym z objawów białkomoczu jest pienienie się moczu w toalecie po jego oddaniu.

Podobnie pojawienie się w moczu cukru, czyli glukozuria, może być objawem schorzenia nerek, wynikającym z uszkodzenia błony filtracyjnej. Kolejną zmianą w moczu mogącą wskazywać na problemy z nerkami jest obecność krwinek czerwonych i białych. Taki objaw związany jest z uszkodzeniem miąższu narządu lub z infekcją.

Podobnie obecność wałeczków ziarnistych, komórkowych, erytrocytowych i woskowych. Pochodzą one z cewek nerkowych i wskazują na ich zaburzoną funkcję.

USG nerek

USG jest podstawowym badaniem obrazowym służącym obserwacji wyglądu nerek. Umożliwia ocenę ich położenia, wykrycie i zróżnicowanie zmian chorobowych.

Pozwala na ocenę przepływu krwi w naczyniach nerkowych i wyglądu dróg moczowych. Wskazane jest w przypadku objawów wskazujących na chorobę nerek, takich jak ból w okolicy lędźwiowej, wyczuwalny guz i zmiany w moczu.

Powinno się je wykonać po urazie brzucha, w przypadku podejrzenia kamicy moczowej, odmiedniczkowego zapalenia nerek i zaburzeń w ukrwieniu np. w zatorze tętnicy nerkowej.

Jest to badanie proste, szybkie i łatwe dostępne. Nie jest na tyle dokładne by pozwalało na rozpoznanie części chorób. Stanowi nie raz wstęp do poszerzonej diagnostyki schorzeń pochodzenia nerkowego.

lek. Patryk Jasielski