Choroby i niewydolność nerek

Nerki nie tylko filtrują krew, usuwają także produkty przemiany materii, regulują gospodarkę hormonalną i utrzymują równowagę elektrolitową organizmu. Prawidłowa czynność nerek zapewnia więc optymalne warunki do pracy wszystkich narządów i tkanek w organizmie.

Podstawową jednostką czynnościową nerki jest nefron. Składa się on z kłębuszka nerkowego (pełni funkcję filtracyjną) oraz systemu kanalików krętych i prostych oraz cewki zbiorczej, w którym odbywają się procesy biernej i czynnej resorpcji zwrotnej oraz biernej i czynnej sekrecji. W każdej ludzkiej nerce jest ok. 1–1,2 mln nefronów.

Nerki to nie tylko filtr

Mimo że są małe (ok. 150 g każda), odgrywają bardzo ważną rolę w organizmie. Nie tylko filtrują, odpowiadają też za utrzymanie stałego środowiska wewnętrznego, tzn.:

• utrzymują równowagę wodno-elektrolitową i kwasowo-zasadową;
• usuwają produkty przemiany materii;
• regulują gospodarkę wapniowo-fosforanową, humoralną i hormonalną.

Nerki prawie natychmiast reagują na każdą zmianę w ilości wody ogólnoustrojowej i zawartych w niej składników. To, co jest niepotrzebne lub w nadmiarze usuwają, a to co potrzebne albo w niedoborze zatrzymują lub wchłaniają zwrotnie. Prawidłowa czynność nerek zapewnia więc optymalne warunki do pracy wszystkich narządów i tkanek w organizmie.

Gdy nerki chorują

Choroby nerek to bardzo zróżnicowana grupa schorzeń o różnej etiologii i obrazie klinicznym. Występują częściej, niż się powszechnie uważa. W ich przebiegu wyłączane są kolejne nefrony, których funkcje przejmują pozostałe. To z kolei prowadzi do ich nadmiernej eksploatacji i dalszych wyłączeń.
Choroby nerek mogą być spowodowane zarówno pierwotnymi chorobami tego narządu, jak i ich uszkodzeniem w przebiegu innych schorzeń.
Pierwotne choroby nerek można podzielić na kłębuszkowe i śródmiąższowe. W pierwszym przypadku są to przede wszystkim zapalenia ostre i przewlekłe. Najczęściej powodują je infekcje bakteryjne oraz procesy autoimmunologiczne. Z kolei choroby śródmiąższowe (dawniej określane jako odmiedniczkowe) wywołane są przez czynniki infekcyjne albo toksyczne. Czynnikami uszkadzającymi mogą być również złogi (tzw. kamienie) wytrącające się w moczu i odkładające w miedniczce nerkowej lub – rzadziej – w ścianie kanalików nerkowych.
Innym często spotykanym schorzeniem nerek jest ich wielotorbielowatość, polegająca na zastępowaniu miąższu nerkowego tworzącymi się samoistnie torbielami. Osobną grupę stanowią nowotwory nerek i układu moczowego.
Wtórne uszkodzenia nerek towarzyszą wielu chorobom, m.in. cukrzycy (zwłaszcza typu 2), schorzeniom układowym (np. toczniowi trzewnemu), reumatologicznym oraz nowotworowym spoza układu moczowego, a także przewlekłym chorobom zapalnym powodującym amyloidozę. Na szczególną uwagę zasługuje rola nerek w nadciśnieniu tętniczym – mogą być one zarówno przyczyną, jak i „ofiarą” nadciśnienia. Leczenie wtórnych nefropatii polega przede wszystkim na terapii chorób wywołujących.

Niewydolność nerek

Podstawowym wskaźnikiem czynności nerek jest ich wydolność. W niektórych schorzeniach część pacjentów, w innych wszyscy przechodzą w stadium niewydolności tego narządu, określanej zwykle na podstawie poziomu kreatyniny w surowicy. 
W przypadku niewydolności dochodzi do niedostatecznego oczyszczania krwi i usuwania wody, co prowadzi do wzrostu stężenia niepotrzebnych (produkty przemiany materii) lub wręcz szkodliwych (toksyny) składników krwi i przewodnienia. Nerki przestają też pełnić wszystkie inne funkcje regulacyjne. Niewydolność nerek nie dotyczy tylko tego narządu, „zanieczyszczona” krew dociera bowiem do każdego organu i tkanki, zaburzając ich funkcje. 
Rozróżnia się 2 typy niewydolności: ostrą i przewlekłą. Ostra ma zazwyczaj bardziej gwałtowny przebieg, jest jednak odwracalna. Z kolei przewlekła niewydolność jest procesem nieodwracalnym i postępującym, prowadzącym do nieuchronnej utraty funkcji przez nerki.