Zespół sromotnikowy - objawy, przyczyny, leczenie

Zespół  sromotnikowy to zespół objawów, który pojawia się po zatruciu amanitynami - toksynami zawartymi m.in. w muchomorze sromotnikowym. Nasilenie objawów i przebieg zatrucia uzależniony jest od wielu czynników, przede wszystkim od dawki wchłoniętej amanityny. Jakie są objawy zespołu sromotnikowego? Na czym polega leczenie?

Spis treści

1. Zespół sromotnikowy - przyczyny
2. Zespół sromotnikowy - objawy
3. Zespół sromotnikowy - diagnostyka
4. Zespół sromotnikowy - leczenie

Zespół sromotnikowy rozwija się po spożyciu grzybów, które zawierają w sobie toksyny o nazwie amanityny. Występują one w grzybach z rodziny muchomorowatych, do których zalicza się m.in. muchomora sromotnikowego, a także niektórych czubajkach i hełmówkach.

Najczęściej są one omyłkowo spożywane z powodu pomylenia z grzybami jadalnymi (np. gąska zielonka, czubajka kania, pieczarki).

Zespół sromotnikowy - przyczyny

Grzyby z rodziny muchomorowatych zawierają dwie podstawowe grupy substancji toksycznych , które podzielono na falotoksyny i amatoksyny. Do falotoksyn należą faloidyna, faloina, falocydyna, falizyna i falina B.

Do grupy amatoksyn zalicza się alfa-, beta-, gamma-, delta i epsylon-amanitynę. Pod względem chemicznym są to cykliczne peptydy (cyklopeptydy). Zasadnicza różnica między tymi dwiema grupami toksyn polega na mechanizmie i szybkości toksycznego działania.

• Zatrucia grzybami. Dlaczego grzyby są trujące?

100 g świeżego muchomora zawiera ok. 10 mg faloidyny, 8 mg alfa-amanityny i 5 mg bata-amanityny. A dawka śmiertelna dla człowieka to mniej niż 0,1mg amanityny na każdy kilogram masy ciała.

Amatoksyny są odporne na suszenie, obróbkę termiczną i nie poddają się działaniu enzymów trawiennych. W organizmie łączą się one z albuminami tworząc swoiste kompleksy, których toksyczność jest 10 razy większa niż samych amatoksyn.

Toksyny te nie są rozmieszczone w grzybie równomiernie. Szacuje się, że w kapeluszu znajduje się ok. 70%  toksycznych cyklopeptydów, z czego aż 46% w blaszkach, natomiast w  trzonie jest ich ok. 23%.¹

Zespół sromotnikowy - objawy

W zespole sromotnikowym można wyróżnić cztery fazy: bezobjawową, jelitową, wątrobową oraz mózgową.¹

1. Faza bezobjawowa

Trwa zwykle od 8 do 24 godzin od czasu spożycia grzybów.

2. Faza jelitowa

pojawiają się objawy żołądkowo-jelitowe, takie jak:

• nudności
• wymioty
• obfita i wodnista biegunka

Prowadzą one do odwodnienia oraz zaburzeń elektrolitowych.

Ta  faza jest szczególnie niebezpieczna w przypadku dzieci, osób starszych oraz pacjentów obciążonych mających problem z układem krążenia i nerkami.

Każde zatrucie muchomorem sromotnikowym może przebiegać w odmienny sposób.

Trwa ok. 1-3 dni, po czym pojawia się okres pozornej poprawy i ustąpienia bądź złagodzenia dolegliwości.

3. Faza wątrobowa

Po kolejnych 3-5 dniach rozpoczyna się faza wątrobowa.

Okres ten charakteryzuje się wystąpieniem objawów związanych z uszkodzeniem hepatocytów (komórek wątroby) i zaburzeniem czynności wątroby, takich jak

• nasilenie się biegunki, często z domieszką krwi
• powiększenie wątroby lub jej gwałtowne zmniejszenie (ostry zanik wątroby). Poza tym jest tkliwa, miękka
• ból brzucha podczas jego dotykania
• żółtaczka
• zaburzenia świadomości oraz śpiączka wątrobowa (pojawiają się w ciężkim przebiegu)

Można zaobserwować cechy skazy krwotocznej tj. krwawienie z miejsc wkłuć, krwawienie z nosa, krwiomocz, krwawienie z przewodu pokarmowego, a w ciężkich postaciach zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego.

Ponadto występuje pogorszenie funkcji nerek (co objawia się skąpomoczem lub bezmoczem), hipoglikemia oraz kwasica metaboliczna.

4. Faza mózgowa

Występuje w 5-7 dobie od zatrucia.

Pojawia się wówczas:

• senność
• dezorientacja
• zaburzenia świadomości
• neuroglikopenia - to zespół zaburzeń neurologicznych, wynikających z hipoglikemii, czyli stanu obniżonego poziomu glukozy we krwi
• zaburzenia termoregulacji prowadzące do hipertermii

Wyrazem ciężkiego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego są

• drgawki
• zaburzenia oddychania
• bezdechy

Zespół sromotnikowy - diagnostyka

Na początku należy ustalić rodzaj i ilości spożytych grzybów, sposób ich przygotowania (całe kapelusze, grzyby siekane, itd.), czasu jaki upłyną od momentu spożycia grzybów do pojawienia się pierwszych objawów, liczby osób, które jadły dany posiłek itd.

Następnie wykonuje się badania krwi i moczu w celu potwierdzenia zatrucia. Należy jednak zaznaczyć, że wynik negatywny nie wyklucza możliwości zatrucia i może wynikać z późnego zgłoszenia się chorego do lekarza.

Lekarz powinien także wykluczyć inne możliwe przyczyny, takie jak infekcje, błędy dietetyczne, zatrucia innymi substancjami hepatotoksycznymi, a także zapalenie wątroby.

Zespół sromotnikowy - leczenie

W  celu usunięcia toksyn z organizmu stosuje się:¹

• prowokowanie wymiotów
• płukanie żołądka oraz jelit
• sondowanie i odsysanie treści dwunastniczej
• środki przeczyszczające i adsorbujące
• forsowaną diurezę

Płukanie żołądka wykonuje się do godziny od spożycia potrawy z trującymi grzybami, jednak z uwagi na to, że są one ciężkostrawne, wielu autorów zaleca wykonanie tej procedury do kilku godzin od czasu możliwego zatrucia.

• 9 mitów na temat trujących grzybów i zatruć

Podanie węgla aktywowanego należy rozpocząć po pobraniu popłuczyn do ewentualnego badania sporologicznego.

Konieczne jest również wyrównanie gospodarki wodno-elektrolitowej. Stosuje się forsowaną diurezę, która polega na podawaniu wielu (>5) litrów płynów na dobę, o składzie niezubożającym ustroju w elektrolity

Należy  kontrolować parametry krzepnięcia i w  razie konieczności zastosować witaminę K, świeżo mrożone osocze, osocze antyhemofilowe lub masę płytkową.

Jeśli dojdzie do rozwoju niewydolności nerek, zaleca się hemodializę. Do terapii ostrej niewydolności wątroby w przebiegu tego typu zatrucia w uzasadnionych przypadkach stosuje się również metody zabiegowe (m.in. dializa albuminowa w systemie MARS).

Natomiast w bardzo ciężkich przypadkach, przebiegających z szybko narastającymi objawami zatrucia i niewydolności  wątroby należy rozważyć  możliwość przeszczepienia wątroby.

To grzyby jadalne czy trujące? [QUIZ]

Pytanie 1 z 10

Ten grzyb to smardz. Czy jest jadalny?

Nie, od razu widać, że jest trujący

Wygląda dziwnie, ale jest jadalny

Następne pytanie

Bibliografia:

Radoniewicz-Tchórz A., Górska A., Majewska M., Zaleski K., Tchórz M., Szponar J., Zespół sromotnikowy w przebiegu przypadkowego oraz samobójczego zatrucia muchomorem sromotnikowym – opis dwóch przypadków, Przegląd Lekarski 2018

Monika Majewska