Zatrucie lekami: objawy, pierwsza pomoc

Zatrucie lekami może być efektem świadomego działania, ale może też zdarzyć się przypadkiem, przez nieuwagę. Jesteśmy w stanie zatruć się każdym dostępnym lekiem, dlatego w tym artykule zostaną omówione najczęściej występujące zatrucia oraz zatrucia lekami łatwo dostępnymi dla wszystkich.

Spis treści

1. Zatrucie opioidami
2. Zatrucie benzodiazepinami
3. Zatrucie paracetamolem
4. Zatrucie niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (ibuprofen)

Zatrucie lekami może zdarzyć się każdemu. Już Paracelsus, mawiał, że "Wszystko jest trucizną, i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni truciznę". Obecnie wiemy, że jest to bardzo trafne stwierdzenie, ponieważ nawet woda w bardzo dużych ilościach może doprowadzić organizm do zatrucia. 

Z którymi zatruciami lekami mamy do czynienia najczęściej? Jak postępować w przypadku zatrucia popularnymi lekami przeciwbólowymi?

Zatrucie opioidami

Opioidy są szeroką i bardzo zróżnicowaną grupą leków, które znajdują różne zastosowanie, od środków przeciwkaszlowych, leki przeciwbólowe aż po substancje narkotyczne.

Większość opioidów ma działanie euforyzujące, dlatego wszystkie substancje należące do tej grupy, spożywane w nadmiarze mogą szybko i w prosty sposób doprowadzić do rozwoju uzależnienia.

Do opioidów możemy zaliczyć między innymi takie leki jak: morfina, kodeina, fentanyl, tramadol, buprenorfina, heroina, dekstrometorfan, oksykodon, metadon, loperamid.

Najczęstsze zastosowanie opioidy znajdują w leczeniu bólu o różnym charakterze, nasileniu i czasu trwania. Poza tym wykorzystywane są w leczeniu kaszlu, biegunek, a nawet zespołu abstynencyjnego.

Nie wszystkie opioidy są dostępne na receptę, stąd wynika jeszcze większe niebezpieczeństwo zatrucia tą grupą leków, ponieważ niektórzy mogą niesłusznie sądzić, że leki dostępne bez recepty nie mogą nam zaszkodzić.

Zdecydowana większość opioidów działa na ośrodkowy układ nerwowy, co może być potęgowane przez łączenie ich z alkoholem, lekami uspokajającymi lub psychotropowymi prowadząc do depresji ośrodka oddechowego.

Do charakterystycznych objawów zatrucia opioidami należą między innymi:

• szpilkowate źrenice - bardzo częsty i specyficzny objaw, ale jego brak nie wyklucza zatrucia opioidami
• senność prowadząca do śpiączki
• zaburzenia oddychania - płytki, nieregularny oddech, aż do jego zaniku
• bradykardia
• hipotensja
• porażenie jelit, niedrożność
• wymioty
• bladość powłok
• drgawki
• groźne arytmie serca

Jak należy postępować w przypadku zatrucia opioidami?

Specyficzną odtrutką jest nalokson, który blokuje działanie opioidów na ich swoiste receptory. Przy zatruciu opioidami nie stosuje się płukania żołądka, nieskuteczne jest także podawanie węgla aktywowanego. Ważne przy zatruciu tą grupą leków jest leczenie objawowe i podtrzymywanie podstawowych funkcji organizmu.

Zatrucie benzodiazepinami

Benzodiazepiny to grupa leków mających między innymi takie działanie jak: przeciwdrgawkowe, uspokajające, rozluźniające mięśnie i nasenne. Stąd znajdują swoje zastosowanie w leczeniu niektórych typów padaczek, stanów lękowych, zespołów abstynencyjnych, bezsenności, stanów zwiększonego napięcia mięśni oraz w premedykacji przed różnymi zabiegami.

Leczenie tą grupą leków powinno być prowadzone pod stałą i dokładną kontrolą lekarza, ponieważ benzodiazepiny mogą prowadzić do rozwoju silnego uzależnienia, a ich zbyt gwałtowne i nieprzemyślane odstawienie może spowodować wystąpienia niebezpiecznych zespołów odstawiennych.

Benzodiazepiny dość szybko i łatwo są wchłanianie z przewodu pokarmowego, a u osób w podeszłym wieku ich działanie może być znacznie wydłużone. Na szczęście, aby doszło do ciężkiego zatrucia potrzeba bardzo dużych dawek benzodiazepin. Do objawów zatrucia tymi lekami należą:

• senność aż do śpiączki
• spowolniene umysłowe i fizyczne
• bełkotliwa mowa
• zaburzenia równowagi
• oczopląs
• dyskinezy
• diplopia, czyli podwójne widzenie
• osłabienie odruchów
• częściej tachykardia, ale możliwa również bradykardia i hipotensja

Zatrucie benzodiazepinami można wykryć przy pomocy badania moczu na ich obecność.

Jak postępować przy zatruciu benzodiazepinami?

Płukanie żołądka należy wykonać jak najszybciej, najlepiej w ciągu godziny od przyjęcia substancji. Ważne w leczeniu zatrucia tymi lekami jest stosowanie diurezy forsownej oraz leczenie objawowe. Istnieje swoista odtrutka dla benzodiazepin, jaką jest flumazenil, który potrafi odwrócić ich działanie nawet w ciągu kilkudziesięciu sekund.

Zatrucie paracetamolem

Paracetamol jest prawdopodobnie najbardziej popularnym lekiem dostępnym bez recepty. Jest substancją o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, stosowanym już u najmłodszych dzieci. Paracetamol występuje pod postacią tabletek, syropów, czopków, a także jako roztwór do stosowania dożylnego. Szybko wchłania się z przewodu pokarmowego.

W związku z tym, że paracetamol jest prawie całkowicie metabolizowany przez wątrobę, to właśnie ten narząd jest najbardziej uszkodzony przy przedawkowaniu tej substancji lub zatruciu.

U dorosłych dawka paracetamolu, która prowadzi do zatrucia to 4 gramy przyjęte w ciągu 8 godzin, lub więcej niż 150 miligramów na kilogram masy ciała.

U dzieci do zatrucia paracetamolem dochodzi po przyjęciu jednorazowej dawki większej niż 150 miligramów na kilogram masy ciała.

Możliwe jest także zatrucie przewlekłe tym lekiem. Dochodzi do niego wówczas, gdy paracetamol jest przyjmowany przewlekle w zwiększonych dawkach. Większe ryzyko zatrucia paracetamolem występuje w takich sytuacjach, jak:

• osoby starsze i dzieci
• osoby spożywające przewlekle alkohol lub jednoczesne zażycie alkoholu z paracetamolem
• odwodnienie
• "pusty żołądek"
• niedożywienie
• choroby wątroby
• choroby nerek
• przy jednoczesnym stosowaniu leków wpływających na metabolizm paracetamolu

Objawy zatrucia paracetamolem pojawiają się dopiero po kilkudziesięciu godzinach od przedawkowania substancji, natomiast do nieodwracalnego uszkodzenia wątroby dochodzi praktycznie od razu. Wśród pierwszych objawów zatrucia paracetamolem wyróżnia się:

• osłabienie
• nudności i wymioty
• bóle brzucha
• wzmożona potliwość
• bladość

Po kolejnych kilkunastu-kilkudziesięciu godzinach pojawiają się objawy typowe dla ostrej niewydolności wątroby, wśród których możemy wyróżnić na przykład:

• żółtaczkę
• bóle w prawym podżebrzu
• świąd
• zaburzenia świadomości
• encefalopatia
• zaburzenia krzepnięcia
• hipoglikemię
• kwasicę metaboliczną
• śpiączkę

Poza objawami niewydolności wątroby mogą pojawić się również arytmie, spadki ciśnienia tętniczego, drgawki, skąpomocz, niewydolność oddechowa.

Jak postępować podczas zatrucia paracetamolem?

W zatruciu tym lekiem ważne jest monitorowanie czynności wątroby, nerek, parametrów krzepnięcia, gazometrii. Warto również oznaczyć poziom paracetamolu we krwi w pierwszych godzinach od zatrucia, ponieważ wtedy można osiągnąć najlepsze efekty leczenia poprzez podanie odtrutki, jaką jest N-acetylocysteina.

Przy zatruciu paracetamolem zaleca się wykonanie płukania żołądka, najlepiej w ciągu jednej godziny od zatrucia, oraz podania węgla aktywowanego oraz siarczanu sodu. W przypadku silnego zatrucia paracetamolem należy rozważyć wykonanie hemodializy.

Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, czasem jedyną szansą dla chorego po zatruciu paracetamolem jest przeszczep wątroby.

Zatrucie niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (ibuprofen)

Niesteroidowe leki przeciwzapalne, czyli NLPZ, to szeroka grupa leków, z której prawdopodobnie najpopularniejszym jest znany wszystkim ibuprofen.

Jest to substancja o działaniu przeciwbólowym, przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym, w związku z tym jej zastosowanie jest jeszcze szersze niż wcześniej omawianego paracetamolu.

Zatrucie ibuprofenem nie daje żadnych charakterystycznych objawów, aczkolwiek wiadomo, że duże dawki NLPZ mogą silnie podrażnić śluzówkę przewodu pokarmowego, co wiąże się z ryzykiem wystąpienia krwawień w przypadku przedawkowania tych leków.

Jak postępować w przypadku zatrucia ibuprofenem?

Dla zatrucia tym lekiem nie ma swoistego antidotum. Należy wdrożyć leczenie objawowe, oraz na tyle na ile to możliwe, płukanie żołądka.