Sinice - występowanie, objawy zakwitu, profilaktyka

Sinice co roku można spotkać nad polskim morzem. Są sporym zagrożeniem - słona woda, upalne lato oraz napływ wody rzecznej z zanieczyszczeniami stwarzają najdogodniejsze warunki do rozwoju tych organizmów, a namnażające się sinice wytwarzają toksyny, które są groźne nie tylko dla ryb, lecz także dla człowieka. Dowiedz się, gdzie tym razem zakwitły sinice w Bałtyku i jak się przed nimi chronić podczas morskich kąpieli.

Spis treści

1. Co to są sinice?
2. Sinice - jak rozpoznać ich obecność?
3. Dlaczego sinice są groźne?
4. Sinice w polskich jeziorach i nad Bałtykiem
5. Sinice - jak dochodzi do zatrucia?
6. Objawy zatrucia sinicami. Jakie choroby wywołują sinice?
7. Sinice - profilaktyka 
8. Sinice w Bałtyku - mapa występowania

Co to są sinice?

Sinice (cyjanofity, cyjanobakterie, cyjanoprokariota, Cyanobacteria) to jedne z najstarszych organizmów występujących na Ziemi. Można je spotkać prawie w każdym środowisku, ponieważ są odporne na długotrwałe susze oraz bardzo wysokie temperatury, a nawet wysoką kwasowość podłoża. Dzięki zawartości chlorofilu mają zieloną barwę.

Dawniej uważano je za rośliny, z czasem jednak te jednokomórkowce zostały sklasyfikowane jako bakterie. 

Najdogodniejsze warunki do rozwoju sinic w morzu stwarzają:

• słona woda,
• wysoka temperatura wody, 
• zanieczyszczenie wody nawozami z pól i ściekami.

Zakwit sinic ogranicza ilość tlenu i światła docierającego do głębszych warstw zbiorników wodnych, powodując tym samym obumieranie żyjących tam organizmów - i stąd bierze się brzydki wygląd i zapach wody.

Sinice - jak rozpoznać ich obecność?

O zakwicie sinic w wodzie świadczą dwie rzeczy:

• nieprzyjemny zapach wody,
• gęste kożuchy sinicowe formujące się na powierzchni wody.

Dlaczego sinice są groźne?

Toksyny sinicowe zazwyczaj występują w silnie zanieczyszczonych wodach mórz czy jezior i zbiornikach zaporowych o wysokim stopniu eutrofizacji, czyli przeżyźnienia.

Podczas kąpieli w tego typu zbiornikach wodnych wzrasta ryzyko zatrucia sinicami, którego objawami może być łagodne zatrucie pokarmowe lub poważniejsze w skutkach porażenie mięśni, które prowadzi do niewydolności oddechowej.

Rodzaje toksyn sinicowych:

• hepatotoksyny, czyli substancje wywierające działanie toksyczne na wątrobę - ich celem jest uszkodzenie komórek wątroby, chodź odnotowuje się także szkodliwe działanie na nerki, do tego typu toksyn należą: mikrocystyny, nodularyna i cylindrospermopsyna
• neurotoksyny to rodzaj toksyn działających na układ nerwowy - powodują one porażenie mięśni, a następnie uduszenie wskutek niewydolności oddechowej: anatoksyna-a, anatoksyna-a(s), saksytoksyna;
• dermatotoksyny produkują związki działające toksycznie na skórę, które powodują:
• swędzenie skóry,
• pieczenie,
• obrzęk,
• rumień;
• wysypka grudkowa lub pęcherzowa,
• pokrzywka,
• zapalenie spojówek pojawiają się po kilku godzinach od kontaktu z wodą zawierającą następujące toksyny: lynbgyatoksynę-a, aplysiatoksynę, debromoaplysiatoksynę.

Warto wiedzieć, że nie wszystkie sinice produkują toksyny. Niektóre gatunki z rodzaju Spirulina (zwane niebieskimi algami) są nietoksyczne.

Co więcej, zawarte w spirulinie substancje są korzystne dla zdrowia, ponieważ mają właściwości przeciwutleniające i łagodzą stany zapalne, dlatego w niektórych krajach używa się ich jako wzbogacenia diety.

Sinice w polskich jeziorach i nad Bałtykiem

Masowe zakwity sinic w polskich wodach są skutkiem eutrofizacji środowiska. Oznacza to, że do jezior, rzek i Bałtyku dociera zbyt duża ilość składników odżywczych: azotanów i fosforanów. Toksyny zidentyfikowane w Morzu Bałtyckim to:

• mikrocystyny,
• nodularyna,
• anatoksyna-a.

Według raportu przygotowanego przez Światową Organizację Zdrowia poważnym źródłem zagrożenia sinicami dla ludzi może być rekreacyjne korzystanie z wód objętych zakwitem.

Sinice - jak dochodzi do zatrucia?

Do przyjęcia dużych dawek toksyn dochodzi często w trakcie uprawiania sportów wodnych, takich jak:

• pływanie,
• żeglarstwo,
• surfing,
• narty wodne.

Wówczas może nastąpić przypadkowe połknięcie wody.

Jednak obecnie w rejonie Morza Bałtyckiego realność zagrożenia zatruciem jest mała. Mięśnie ryb zawierają bowiem niewielkie ilości opisanych tu cyjanotoksyn. Jedynie systematyczne spożywanie małży lub wątrób niektórych ryb mogłoby być dla nas niebezpieczne.

Objawy zatrucia sinicami. Jakie choroby wywołują sinice?

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) choroba wywołana przez toksyny sinic zależy od rodzaju toksyny, rodzaju wody oraz drogi, jaką doszło do skażenia (kontakt ze skórą, wypicie, itp.) Zazwyczaj toksyny sinicowe wywołują szereg objawów, w tym:

• podrażnienie skóry,
• skurcze żołądka,
• nudności,
• wymioty,
• biegunkę,
• gorączkę,
• ból gardła,
• ból głowy,
• bóle mięśni i stawów,
• pęcherze w jamie ustnej,
• uszkodzenie wątroby.

Ponadto osoby, które zetknęły się z toksycznymi sinicami w wodzie, mogą cierpieć na reakcje alergiczne, takie jak:

• astma,
• podrażnienie oczu,
• wysypki i pęcherze wokół ust i nosa.

Sinice w Bałtyku - mapa występowania

Inspektorzy sanitarni sprawdzają wodę nad polskim morzem cztery razy w sezonie i na bieżąco informują o zakwitach sinic.

Jeśli chcesz na bieżąco sprawdzać, które kąpieliska w Polsce są objęte zakazem kąpieli możesz wejść na stronę Serwis Kapielisk Departamentu Bezpieczeństwa Zdrowotnego Wody GIS.

Monika Majewska