Jadowite pająki - czy w Polsce jest czego się bać?

Pająki jadowite budzą respekt swoim wyglądem, a u osób co bardziej wrażliwych lub cierpiących na arachnofobię mogą być nawet przyczyną ataku serca. Jednak to nie wyglądu takiego pająka należy się bać. Ukąszenie przez jadowitego egzotycznego pajęczaka może skutkować poważnymi problemami ze zdrowiem, a nawet skończyć się śmiercią.

Spis treści

1. Czym grozi ukąszenie pająka jadowitego
2. Co zrobić, gdy ukąsi pająk jadowity
3. Najgroźniejsze pająki jadowite

Jadowite pająki coraz częściej są bohaterami doniesień medialnych. Czy naprawdę mamy się czego bać?

Największą krzywdą, jaką możemy odczuć, gdy ukąsi nas pająk żyjący w Polsce w naturalnych warunkach, jest reakcja alergiczna. To prawda, że ona również bywa groźna, a w skrajnych przypadkach może wywołać nawet wstrząs anafilaktyczny. Jednak takie reakcje zdarzają się rzadko.

W zdecydowanej większości przypadków ukąszenie przez naszego rodzimego pająka (i większość egzotycznych) nie zostawia śladów. Chyba, że jest to któryś z gatunków jadowitych pająków, który uciekł z domowej hodowli lub przywędrował do Polski w pudle z bananami i odkryli go klienci przy okazji zakupów.

Choć pająk sam z siebie zwykle nie atakuje, a jedynie broni się, np. gdy zostanie przygnieciony lub przypadkowo wzięty do ręki (wyjątkiem są osobniki z gatunku ptaszników), to jednak sytuacje, w których pająki odkrywane są w polskich supermarketach, zdarzają się coraz częściej.

Choćby z tego powodu warto wiedzieć, jakie pająki jadowite są najgroźniejsze i co zrobić w razie ukąszenia.

Czym grozi ukąszenie pająka jadowitego

Choć niemal każdy pająk wytwarza jad, dobra wiadomość jest taka, że jad tylko 3 procent ze znanych nam obecnie gatunków pająków jest szkodliwy dla ludzi.

Są trzy rodzaje pajęczego jadu:

• jad neurotoksyczny, który atakuje układ nerwowy i może doprowadzić do paraliżu
• jad hemolityczny, uszkadzający czerwone krwinki i naczynia krwionośne
• jad cytotoksyczny, doprowadzający do powstania trudnych do wygojenia ran, które nieraz wymagają wręcz przeszczepów skóry

Jad niektórych osobników, np. pająków z rodziny Sicarius, łączy te trzy cechy.

To, czy ukąszenie będzie śmiertelne, czy też wywoła "jedynie" nieprzyjemne, ale przemijające wraz z czasem objawy, zależy zarówno od tego, który to gatunek, jak i d osoby, którą ukąsił - na efekty działania jadu i zawartych w nim toksyn często mocniej reagują dzieci.

Co zrobić, gdy ukąsi pająk jadowity

Osoba, którą ugryzł jadowity pająk musi jak najszybciej dotrzeć do szpitala, gdzie dostanie antytoksynę (surowicę przeciwjadową) - czas ma tu decydujące znaczenie, gdyż inaczej zaatakowane przez toksynę z jadu tkanki mogą zacząć obumierać, co może skończyć się nawet amputacją kończyny.

W takiej sytuacji należy wezwać pogotowie, zabezpieczyć pająka (lub chociaż zrobić mu zdjęcie komórką) - to pomoże zidentyfikować winowajcę i lepiej dobrać leczenie.

By opóźnić wchłanianie się jadu osobę pokąsaną należy ułożyć na ziemi (w tej pozycji krążenie krwi jest wolniejsze) i dać jej do picia coś ciepłego.

Opaskę uciskową na pokąsaną kończynę zakładamy (zawsze powyżej miejsca ukąszenia) tylko, jeśli dotarcie do lekarza w ciągu dwóch godzin jest niemożliwe - po upływie tego czasu, gdy kończyna puchnie, rankę po ukąszeniu powinno się lekko naciąć, rozchylić, a następnie odessać jad np. za pomocą rozgrzanego i przyłożonego do skóry niewielkiego kieliszka (lub naczynia o niewielkiej średnicy).

Jeśli natkniesz się na egzotycznego pająka (np. w pudle z bananami w sklepie) nie próbuj go zabijać, zwłaszcza, że nie wiesz, z którym gatunkiem masz do czynienia. Pająka należy unieruchomić - zamknąć w foliowym worku, przykryć wiadrem - by nie mógł uciec, a następnie wezwać ekopatrol.

Najgroźniejsze pająki jadowite

Wśród niemal 40 tysięcy gatunków pająków, jakie dotąd sklasyfikowano, istnieje wiele takich, z którym kontakt może skutkować poważnymi problemami. Oto te najbardziej groźne.

• Wałęsak brazylijski (Phoneutria). Występuje w Ameryce Południowej, osiąga długość nawet 5 cm (a rozstaw jego nóg może wynieść do 15 cm). Jedno jego ukąszenie może zabić dorosłego człowieka. Ukąszenie jest bolesne, powoduje mdłości i wymioty, drgawki, skurcze, a także obrzęk w miejscu ukłucia. Jego jad ma jednak również i cenne właściwości: u mężczyzn może wywołać długotrwałą (choć bolesną) erekcję, za którą odpowiada zawarte w jadzie białko o nazwie Tx2-6, zwiększające ciśnienie krwi. Dlatego obecnie badany jest jako potencjalny lek na potencję. 
  
  
• Ptasznik australijski (podkopnik, Atrax robustus). Żyje w Australii, jest duży (do 7 cm długości ciała), brunatnoczarny. Atraksy są najbardziej aktywne o zmierzchu i w nocy. Ich sieci mają charakterystyczny kształt lejka - pająk czyja na swoje ofiary przy jego węższym wylocie. To jeden z nielicznych gatunków, które potrafią długo gonić swoją ofiarę. Jego szczękoczułki są w stanie przebić nawet buty ze skóry, a w jadzie są substancje atakujące układ nerwowy. Ukąszenie często kończy się śmiercią.
  
  
• Ptasznik zdobiony. Osiąga wraz z odnóżami długość do 25 cm, jest pięknie ubarwiony i bardzo groźny – jego jad powoduje bardzo silne skurcze. 
  
  
• Czarna wdowa (Latrodectus mactans). Żyje na terenach USA, Meksyku, Kuby, Hawajach i Bermudach. Jest nieduży (około 1 cm wielkości), a ofierze wstrzykuje jad, który co prawda raczej nie zabije dorosłego człowieka (gdyż jest go zbyt mało), ale powoduje nieprzyjemne objawy: skurcze mięśni klatki piersiowej utrudniające oddychanie i bardzo bolesne skurcze mięśni brzucha, które mogą utrzymywać się nawet przez dwie doby po ugryzieniu.
  
  
• Pustelnik Chilijski (Loxosceles laeta). Występuje w USA i w Ameryce Południowej. Dorasta do 4 cm, na grzbiecie ma charakterystyczny znak w kształcie skrzypiec, ma też trzy pary oczu. Jego jad powoduje rozległą martwicę tkanek, która może doprowadzić do śmierci.
  
  
• Sicarius - pająki z tej rodziny żyją w Afryce i w Ameryce Południowej na terenach pustynnych: osiągają do 5 cm, a ich cechą charakterystyczną jest to, że potrafią nawet rok przeżyć bez wody. Zagrzebują się w piasku i znienacka atakują ofiarę. Ich jad poraża układ nerwowy, uszkadza czerwone ciałka krwi oraz uszkadza komórki i narządy wewnętrzne ofiary. Może doprowadzić do zgonu w ciągu 24 godzin.
  
  
• Latrodectus hasselti – żyje w Australii i w Azji. Podobnie jak czarna wdowa, osiąga niewielkie rozmiary. W jego jadzie są neurotoksyny. Kąsają zwykle samice, a ich ukąszenia są bardzo bolesne - ugryzienia kończą się skurczem mięśni, wymiotami, silnym bólem.