Azbest i azbestoza

Azbest uznany jest za jeden z najbardziej rozpowszechnionych czynników rakotwórczych w środowisku. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oszacowała, iż 125 milionów osób na świecie narażonych jest na działanie azbestu, a zawodowe choroby zależne od azbestu są przyczyną ponad 107 tys. zgonów rocznie.

Spis treści:

1. Azbest - definicja
2. Azbest a zmiany w płucach
3. Azbest - objawy choroby
4. Azbest - mechanizm uszkodzeń organizmu
5. Azbest i azbestoza
6. Azbestoza - leczenie

Azbest to grupa minerałów o włóknistej budowie, która sprawia, że w stanie suchym łatwo ulegają rozpyleniu. W starożytności nazywano go lnem kamiennym lub kamieniem bawełnianym, ponieważ wrzucony do ognia nie tylko się nie palił, ale stawał się czystszy. Z włókien takich wyrabiano m.in. obrusy i chusteczki do nosa. Wykorzystując jego niepalne właściwości, dodawano go później także do tkanin na płaszcze żołnierskie, ubrania dla strażaków czy kurtyny teatralne.

W naszych czasach prócz pokryć dachowych i płyt elewacyjnych z azbestu produkowano m.in.: rury instalacji wodno-kanalizacyjnych, węzły ciepłownicze i przewody kominowe, zsypy, lepiki, papy, uszczelki w sprzęcie AGD. Dziś wiadomo, że azbest jest rakotwórczy. Usuwa się go

Azbest - definicja

Azbest to ogólna nazwa dla sześciu włóknistych odmian minerałów występujących w przyrodzie w postaci wiązek włókien. Ich cechą jest duża wytrzymałość na rozciąganie, elastyczność i odporność na działanie czynników chemicznych i fizycznych. W przyrodzie występuje ok. 150 minerałów, które mają postać włóknistą i podczas procesu produkcyjnego mogą się rozdzielać na sprężyste włókna, czyli fibryle.

Azbest jest słabym przewodnikiem ciepła i prądu i dlatego był bardzo powszechnie stosowany jako materiał izolacyjny. Jest też bardzo odporny na działanie ognia. Płyty azbestowo-cementowe były wykorzystywane do krycia dachów, elewacji oraz produkcji różnego rodzaju rur.

W 1997 roku w Polsce zakazano produkcji materiałów zawierających azbest. Wprowadzono też przepisy, które ściśle określają warunki demontowania płyt azbestowych oraz ich utylizacji. Ale same przepisy nie zlikwidowały zagrożenia, jakie niesie ze sobą wdychanie pyłu azbestowego.

Azbest a zmiany w płucach

Chorobotwórcze działanie azbestu jest wynikiem wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Agresywność pyłu azbestu jest związana ze stopniem penetracji i ilością włókien, jakie gromadzą się w dolnej części układu oddechowego. Występowanie zmian w płucach zależy od intensywności i czasu narażenia na kontakt z toksyczną substancją.

Ze statystyk medycznych wynika, że po 10-19 latach zatrudnienia przy azbeście zmiany w płucach występują u 10% osób. Po 20-29 latach ma je 73% pracowników, a po 40 latach pracy z azbestem dotyczą one aż 92% zatrudnionych.

Z medycznego punktu widzenia istotne jest i to, że pierwsze objawy uszkodzenia płuc mogą się pojawić nawet po kilkunastu latach. Wynika to nie tylko ze wspomnianego wcześniej czasu narażenia na ekspozycję i z długości włókien, ale także z osobniczej zdolności oczyszczania układu oddechowego.

Zmiany w płucach po ekspozycji na azbest mają charakter śródmiąższowego zapalenia i włóknienia. Dochodzi do nagromadzenia makrofagów i proliferacji pneumocytów typu II.

Azbest - objawy choroby

Pierwszym objawem chorób płuc spowodowanych przez wdychanie pyłu azbestu jest zazwyczaj duszność odczuwana podczas wysiłku. Często towarzyszy temu kaszel i świszczący oddech. Część osób wykrztusza plwocinę.

Przy osłuchiwaniu stwierdza się rzężenie u podstawy płuc. Możliwe jest także wystąpienie obturacji.

Po wykonaniu RTG klatki piersiowej na zdjęciu widoczne są drobne zmiany o charakterze włóknisto-guzkowym, głównie w dolnych partiach płuc. Zmiany chorobowe widoczne są także w opłucnej.

Rokowania u osób ze zmianami w płucach po ekspozycji na azbest są niepewne. Dzieje się tak, ponieważ istnieje duże ryzyko rozwoju raka płuca oraz międzybłoniaka opłucnej.

Narażenie na pył azbestowy, jak sugerują niektóre badania, może być także przyczyną raka krtani oraz raka jajnika, żołądka, nerek, jelit, trzustki oraz chłoniaków.

Azbest - mechanizm uszkodzeń organizmu

Ogólna nazwa azbest odnosi się do sześciu minerałów, które mają włóknistą budowę i która sprawia, że w stanie suchym łatwo ulegają rozpyleniu. To właśnie dlatego pył azbestowy może wnikać do organizmu przez układ oddechowy lub układ pokarmowy.

Niektórzy uczeni twierdzą, że azbest, oprócz tego, że sam jest bardzo szkodliwy, może być także nośnikiem rakotwórczych metali, jak:

• chrom
• arsen
• ołów
• kadm
• nikiel
• beryl
• aluminium

Sprawdź:
Zatrucie metalami ciężkimi - objawy, przyczyny, leczenie

Ale szkodliwość azbestu zależy przede wszystkim od średnicy i długości wdychanych włókien. Grubsze mogą być usunięte z górnych dróg oddechowych przez odkrztuszanie, wypluwanie. Włókna najdrobniejsze likwiduje układ odpornościowy.

Za najbardziej niebezpieczne uznaje się włókna długie (>5 µm) i cienkie (<3 µm), które łatwo przedostają się głębiej i zalegają w pęcherzykach płucnych, nieustannie je drażniąc. W ten sposób inicjują chroniczne stany zapalne, których konsekwencją jest wzmożona produkcja wolnych rodników tlenowych. W takiej sytuacji łatwo może dojść do powstania zmian patologicznych, zwłaszcza gdy mechanizm obronny jest osłabiony i nie wymiata wolnych rodników.

Jeżeli ekspozycja na wdychanie pyłu azbestowego trwa latami spustoszenie może być ogromne nie tylko w płucach, ale w całym organizmie. Zwłókniałe płuca nie pracują prawidłowo, a więc nie dostarczają odpowiedniej porcji tlenu wszystkim komórkom.

Azbest i azbestoza

Azbestoza to pylica płucna. Jest następstwem wdychania pyłu azbestu i prowadzi do rozlanego włóknienia śródmiąższowej tkanki płucnej i rozwoju przewlekłej choroby układu oddechowego. Azbestoza jest zaliczana do chorób zawodowych.

Objawem azbestozy jest przede wszystkim duszność podczas wysiłku i tzw. ogólne złe samopoczucie. W większości przypadków choroba prowadzi do niewydolności oddechowej.

Jej objawem są nie tylko trudności przy oddychaniu, ale także zmiana zabarwienia skóry, która przybiera sinawy odcień. Palce dłoni ulegają zniekształceniu i mają bardzo charakterystyczny młoteczkowaty kształt.

Następstwem azbestozy może być również choroba nowotworowa w postaci międzybłoniaka opłucnej, raka płuca czy raka nerkowokomórkowego.

Azbestoza - leczenie

Dotychczas nie opracowano specjalistycznego leczenia azbestozy. Zwykle leczenie dostosowuje się do stanu zdrowia chorego. Warto jednak pamiętać, że pacjent musi współpracować z lekarzem, aby zachować lub poprawić komfort życia.

Chory z azbestozą powinien przestać palić papierosy, szczepić się przeciwko grypie i pnuemokokom, unikać, w okresie nasilonych infekcji grypopodobnych, kontaktu z osobami chorymi, starannie leczyć wszystkie infekcje i regularnie kontrolować stan zdrowia.

Wykluczona jest praca, która naraża układ oddechowy na wdychanie wszelkich pyłów (np. w piekarni). Konieczne jest też unikanie kontaktu z materiałami, które mogą zawierać azbest np. z eternitem.

O autorze

Anna Jarosz

Dziennikarka od ponad 40 lat zaangażowana w popularyzację edukacji zdrowotnej. Laureatka wielu konkursów dla dziennikarzy zajmujących się medycyną i zdrowiem. Otrzymała m. in. Nagrodę Zaufania „Złoty OTIS” w kategorii „Media i Zdrowie”, Wyróżnienie Św. Kamila przyznawane z okazji Światowego Dnia Chorego, dwukrotnie „Kryształowe Pióro” w ogólnopolskim konkursie dla dziennikarzy promujących zdrowie oraz wiele nagród i wyróżnień w konkursach na „Dziennikarza Medycznego Roku” organizowanego przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.

Czytaj więcej artykułów tego autora

Anna Jarosz