Żółć - skład i funkcje. Choroby związane z nieprawidłowym przepływem żółci

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Żółć jest wydzielana przez wątrobę w celu trawienia tłuszczu i przyswajania wielu ważnych dla zdrowia witamin. Poza tym działa korzystnie na funkcjonowanie jelit i skład mikrobiomu jelitowego. Sprawdź, jakie jeszcze istotne funkcje pełni ta substancja i dlaczego jej prawidłowy przepływ jest tak ważny dla organizmu. Dowiedz się też, czy żółć w żołądku zawsze jest oznaką poważnej choroby i jakie przykre konsekwencje może mieć jej zastój w drogach żółciowych.

Spis treści

1. Skład żółci
2. Funkcje żółci
3. Choroby związane z nieprawidłowym przepływem lub składem żółci
4. Substancje naturalne stosowane na pobudzenie żółci

Żółć jest to lepki płyn produkowany przez wątrobę i magazynowany w pęcherzyku żółciowym. W większości składa się z wody (w zależności od tego, czy jest to żółć wątrobowa, czy pęcherzykowa zawartość wody waha się od 97 %- 89 %) oraz składników stałych (stanowią one od 3%-11%). 

Skład żółci

Składniki stałe żółci to m.in.:

• kwasy żółciowe,
• cholesterol,
• fosfolipidy,
• tłuszcze i kwasy tłuszczowe,
• bilirubina
• i inne, mniej ważne składniki nie przekraczające 5 %.

Kwasy znajdujące się w żółci to przede wszystkim:

• kwas cholowy i chenodeoksycholowy
• oraz deoksychylowy
• i lichtolowy.

Stanowią one 64% składników stałych żółci i są produkowane w wątrobie, a dokładniej – w hepatocytach. Wydzielane są stamtąd do pęcherzyka żółciowego, skąd wędrują do dwunastnicy, by potem wchłonąć się w 95% w obwodowym odcinku jelita krętego. Potem wracają do wątroby krążeniem wrotnym. W ten sposób krążą między wątrobą a jelitami od 6-12 razy na dobę.

Cholesterol stanowi 8% żółci i występuje w niej w postaci wolnej i zestryfikowanej. Posiada zdolność do rozpuszczania się w micelach złożonych z kwasów żółciowych i fosfolipidów i dzięki temu łatwo utrzymuje się w żółci.

Jeśli żółć ma dobry skład, to prawidłowy stosunek cholesterolu do kwasów żółciowych, jakie się w niej znajdują, oscyluje pomiędzy 1:20 a 1:30. W momencie, gdy te proporcje ulegają zmianie i następuje drastyczny spadek ilości kwasów żółciowych w stosunku do cholesterolu, z żółci zaczynają wytrącać się złogi i dochodzi wtedy do tworzenia się kamieni cholesterolowych.

Fosfolipidy wspólnie z kwasami żółciowymi tworzą micele, w których może rozpuszczać się zarówno cholesterol, jak i inne lipidy. Główna postać fosfolipidów, jaka występuje w żółci (stanowią 18% jej składu), to lecytyna. Obecna w pożywieniu, może być stamtąd pobierana i wchłaniana przez jelita, a potem wykorzystywana przez organizm.

Bilirubina stanowi 2% żółci i jest produktem rozpadu hemu, który jest składnikiem czerwonych krwinek. Rozpad ten następuje w wątrobie, dlatego bilirubina jest wyłapywana przez hepatocyty i wydzielana przez nie do żółci. Wzrost jej stężenia następuje po zagęszczeniu jej w pęcherzyku oraz drogach żółciowych (zaburzenie ilości barwników żółci takich jak bilirubina i nagromadzenie ich we krwi oraz tkankach prowadzi do rozwoju żółtaczki).

Funkcje żółci

Żółć pełni bardzo ważną rolę w naszym organizmie. Przede wszystkim ułatwia trawienie tłuszczu, gdyż działa jak emulgator, w którym rozpuszczają się lipidy. Bez niej trudno byłoby nam również wchłaniać tłuszcze oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach takie jak:

• witaminy A,
• witamina D,
• witamina E,
• witamina K.

Pomaga chronić organizm przed drobnoustrojami, usuwając z jelita cienkiego patogeny i pobudzając bakterie jelitowe do wytwarzania związków przeciwbakteryjnych.

Pełni istotną funkcję w detoksykacji organizmu, gdyż otacza toksyczne związki np. metabolity leków i inne szkodliwe substancje rozpuszczalne w tłuszczach i przenosi je do jelita grubego (trafia tam 5% żółci), umożliwiając usunięcie ich z kałem.

Poza tym jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania migrującego kompleksu mioelektrycznego (MMC), który odpowiada za usuwanie resztek treści pokarmowych z jelit, w okresie międzytrawiennym.

Choroby związane z nieprawidłowym przepływem lub składem żółci

Kamica żółciowa

Jedną z częstszych chorób związanych z zaburzeniami przepływu oraz składu żółci jest kamica żółciowa. Polega na tworzeniu się kamieni w pęcherzyku żółciowym lub też w drogach żółciowych.

Powstają one np. ze złogów cholesterolowych, jak również ze śluzu lub billirubinianów wapnia i białek. Tworzą się wówczas, gdy ilość cholesterolu w żółci przekracza możliwości rozpuszczenia go w mieszaninie miceli składającej się z soli kwasów żółciowych oraz fosfatydylocholiny.

Istotnym czynnikiem, który sprzyja tworzeniu się kamieni żółciowych, są wszelkiego rodzaju zaburzenia w kurczliwości pęcherzyka żółciowego, jak również zastój żółci oraz dyskineza dróg żółciowych.

Powstawanie tego typu złogów jest często uwarunkowane genetycznie, a czynnikami zwiększającymi ryzyko są:

• otyłość,
• zakażenie dróg żółciowych,
• żywienie pozajelitowe (po operacjach),
• współistnienie innych chorób np. mukowiscydozy.

Żółć w żołądku

Żółć obecna w żołądku może wskazywać na istnienie refluksu żółciowego. Jednak zawsze należy odróżnić refluks żołądkowo-dwunastniczy fizjologiczny od patologicznego, gdyż pierwszy nie ma następstw w postaci uszkodzeń żołądka, a ten drugi daje objawy w postaci, np. stanu zapalnego błony śluzowej żołądka.

Fizjologiczny refluks związany jest naturalnym cofaniem się żółci z dwunastnicy do żołądka w okresie międzytrawiennym, a dokładniej – w drugim okresie działania migrującego kompleksu mioelektrycznego (MMC).

W trzecim okresie MMC żołądek zostaje już oczyszczony z żółci, a zjawisko to nie powoduje żadnych chorobowych następstw. Dopiero u osób, które borykają się z gastroparezą, czyli długim czasem opróżniania żołądka, okres zetknięcia żółci z błoną śluzową żołądka jest wydłużony, a to z kolei skutkować może pojawieniem się nadżerek.

Wykrywana często w gastroskopii żółć w żołądku może, ale nie musi wskazywać na istnienie refluksu żółciowego. Może być bowiem wynikiem samego zabiegu, podczas którego odźwiernik drażniony jest końcówką endoskopu. Poza tym sama obecność żółci nie jest miernikiem dolegliwości.

Aby można było mówić o refluksie żółciowym, muszą temu towarzyszyć inne objawy:

• obecność nadżerek,
• przekrwienie błony śluzowej żołądka,
• inkrustacja błony śluzowej żółcią,
• czy większa skłonność do krwawienia.

Jeśli podczas badania endoskopowego nie dostrzega się tego typu symptomów, nie można potwierdzić, że żółć obecna w żołądku jest wynikiem patologii. Obecność wspomnianych objawów towarzyszących też nie zawsze daje tę pewność, gdyż podobny obraz spotyka się przy chemicznym zapaleniu żołądka, który może być wywołany przez nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Rozstrzygające w takim przypadku jest badanie hispatologiczne.

Substancje naturalne stosowane na pobudzenie żółci

Nieprawidłowa dieta, czy styl życia, prowadzić mogą do nadmiernego zagęszczenia żółci w pęcherzyku żółciowym, co powoduje późniejsze problemy z trawieniem tłuszczu, jak również zwiększa ryzyko powstania kamicy żółciowej.

Aby nie dopuszczać do tego typu sytuacji, warto, przy problemach z wydzielaniem żółci lub przy jej zastoju, sięgać po odpowiednio skomponowane mieszanki ziół oraz suplementy, które usprawnią funkcjonowanie pęcherzyka żółciowego oraz poprawią pracę wątroby.

Karczoch zwyczajny

Karczoch zwyczajny to jeden z chętniej stosowanych składników suplementów mających na celu poprawę składu żółci.

Badania kliniczne i przedkliniczne potwierdzają jego liczne, zdrowotne właściwości, m.in. działanie żółciotwórcze i żółciopędne oraz ochronne w stosunku do komórek wątroby. Surowcem leczniczym są wysuszone liście karczocha zbierane przed momentem rozwinięcia się na nim kwiatów.

Wyciąg z karczocha stosuje się przede wszystkim w stanach zapalnych pęcherzyka żółciowego oraz dróg żółciowych, jak również w chorobach wątroby lub przy jej zatruciach wywołanych przez toksyczne substancje.

Miód

Wiele się mówi o cennych właściwościach miodu, ale rzadko kiedy rozważa się go w kontekście „leku” na poprawę wydzielania żółci.

Jednak jak pokazują badania (m.in. Herolda), miód ułatwia przepływ żółci, gdyż pobudza skurcze pęcherzyka żółciowego, dzięki czemu pomaga w likwidowaniu żółtaczki mechanicznej spowodowanej przez zablokowanie przewodów żółciowych przez kamienie żółciowe. Poza tym likwiduje zastój żółci w pęcherzyku żółciowym oraz poprawia motorykę układu żółciowego (badania Mikołajenko i Starcewa).

Mieszanki ziół zapobiegające kamicy żółciowej

Zioła mają to do siebie, że silniej działają w połączeniu z innymi ziołami. Dlatego odpowiednia ich kompozycja może lepiej poprawiać przepływ żółci, a nawet zapobiegać kamicy żółciowej. Na przykład połączenie kocanki piaskowej, z miętą pieprzową i nagietkiem lekarskim pobudza wytwarzania żółci i zapobiega jej zastojowi.

Z kolei mieszanka kropli miętowych (dostępnych w aptece) razem z sokiem z pędów bluszczyku kurdybanka zapobiega zaleganiu żółci w woreczku żółciowym, a dzięki temu chroni przed kamicą żółciową.

Dominika Wilk