Zespół złego wchłaniania u dzieci i dorosłych - przyczyny, objawy i leczenie

Zespół złego (upośledzonego) wchłaniania oznacza, że organizm nie jest w stanie przyswoić substancji odżywczych dostarczonych wraz z pożywieniem. W konsekwencji dochodzi do niedożywienia, a dalej do wyniszczenia organizmu osoby zmagającej się z tym zaburzeniem. Jakie są przyczyny i objawy zespołu złego wchłaniania? Na czym polega leczenie?

Spis treści

1. Zespół złego (upośledzonego) wchłaniania - przyczyny
2. Zespół złego (upośledzonego) wchłaniania - objawy
3. Zespół złego (upośledzonego) wchłaniania - diagnoza
4. Zespół złego (upośledzonego) wchłaniania - leczenie

Zespół złego (upośledzonego) wchłaniania (ZZW) oznacza zaburzenie przyswajania substancji odżywczych przez błonę śluzową jelita cienkiego.

W prawidłowych warunkach składniki odżywcze - białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy itd. - po dostaniu się do organizmu są uwalniane z pożywienia i rozkładane na mniejsze cząsteczki przez różne enzymy. Dzięki temu mogą zostać wchłonięte przez jelito cienkie. Do zaburzenia tego procesu może dojść w wyniku braku lub niedoboru enzymów trawiennych. Wówczas dochodzi do nieodpowiedniego przygotowania przyjętych składników pokarmowych z pożywienia do wchłonięcia (wtórny ZZW). Inną przyczyną zespołu złego wchłaniania może być dysfunkcja samej błony śluzowej jelita cienkiego, która uniemożliwia prawidłowe wchłanianie spożytych składników pokarmowych (pierwotny ZZW).

Zespół złego (upośledzonego) wchłaniania - przyczyny

Brak lub niedobór enzymów trawiennych może być wrodzony, np. alaktazja (wrodzony niedobór laktazy - enzymu trawiennego, który jest niezbędny do prawidłowego rozkładu laktozy) lub fenyloketonuria (genetycznie uwarunkowany niedobór hydroksylazy fenyloalaniny - enzymu przekształcającego fenyloalaninę w tyrozynę). Przyczyną braku lub niedoboru enzymów trawiennych mogą być także liczne choroby, w przebiegu których dochodzi do dysfunkcji narządów odpowiedzialnych za wydzielanie tych enzymów, np. zapalenie trzustki i wątroby.

Z kolei do dysfunkcji błony śluzowej jelita cienkiego mogą doprowadzić schorzenia, takie jak, np.:

• celiakia
• choroba Leśniowskiego–Crohna (zapalna choroba jelita);
• zespół krótkiego jelita;
• choroby pasożytnicze układu pokarmowego;
• infekcje wirusowe, bakteryjne, grzybicze;
• alergie pokarmowe;

Zespół złego wchłaniania może wystąpić również po resekcji żołądka, częściowym usunięciu jelita lub być konsekwencją uszkodzenia polekowego i popromiennego jelita cienkiego.

Zespół złego (upośledzonego) wchłaniania - objawy

Objawami zespołu złego wchłaniania są z reguły niska masa ciała, osłabienie, zmęczenie oraz objawy niedoborów substancji odżywczych. Są one charakterystyczne dla poszczególnych składników pokarmowych:

• białka - m.in. obrzęki, zmniejszenie masy ciała, u dzieci zaburzenie wzrostu, osłabienie odporności;
• tłuszcze - przewlekła biegunka tłuszczowa (stolec ma jasne zabarwienie, staje się półpłynny, obfity i cuchnący), objawy niedoborów witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K);
• węglowodany – biegunka, bóle i wzdęcia brzucha, nadmierne oddawanie gazów;
• witaminy z grupy B - objawy ze strony układu nerwowego: chwiejność emocjonalna, osłabienie pamięci, napady drgawek. W przypadku niedoboru witaminy B2 dodatkowo mogą się pojawić zapalno-zanikowe zmiany skórne, zapalenie błony śluzowej języka, jamy ustnej, zajady;
• witamina A - dysfunkcja narządu wzroku, objawiająca się wysychaniem spojówek, zmętnieniem, owrzodzeniem rogówek, światłowstrętem, oraz pogarszenie kondycji skóry - nadmierne rogowacenie, suche, cienkie włosy, dystrofia paznokci;
• wapń i witamina D – bóle kostne, tężyczka, osteomalacja u dorosłych, krzywica u dzieci;
• witamina K – skaza krwotoczna;
• witamina C – szkorbut;
• żelazo i kwas foliowy - niedokrwistość (anemia);

Zespół złego (upośledzonego) wchłaniania - diagnoza

Przy podejrzeniu zespołu złego wchłaniania wykonuje się podstawowe badania krwi, moczu, kału. Konieczne mogą być także badania specjalistyczne, takie jak, np.:

• test na zaburzenia wchłaniania białek, tłuszczów, węglowodanów i soli żółciowych;
• wodorowy test oddechowy;
• test Schillinga;
• badanie radiologiczne górnego odcinka przewodu pokarmowego z kontrastem (tzw. pasaż przewodu pokarmowego);
• gastroskopia z pobraniem wycinków z dwunastnicy do badania mikroskopowego;
• USG jamy brzusznej;
• testy alergiczne;

Zespół złego (upośledzonego) wchłaniania - leczenie

Przy zespole złego wchłaniania stosuje się leczenie przyczynowe.

Na przykład w przypadku niedoborów enzymatycznych konieczne może być stosowanie diety eliminacyjnej (np. bezglutenowej w chorobie trzewnej, bezmlecznej przy niedoborze laktazy).

W przypadku zakażeń może być konieczne podanie antybiotyków lub leków przeciwpasożytniczych. Z kolei w przypadku choroby Leśniowskiego–Crohna podaje się leki przeciwzapalne.

W zależności od stwierdzonych niedoborów, choremu można podawać żelazo, witaminy z grupy B, witaminy A, E i K lub inne składniki odżywcze.

Czasami konieczne jest podawanie preparatów zawierających enzymy, np. przy przewlekłym zapaleniu trzustki choremu można podawać preparaty zawierające enzymy trzustkowe.

Monika Majewska