Zespół krótkiego jelita – przyczyny, objawy, leczenie

Zespół krótkiego jelita dotyka często osób, którym usunięto fragment jelita cienkiego. Ten narząd odpowiedzialny jest za wchłanianie składników odżywczych, zatem jeśli pacjent został pozbawiony znacznej jego części, ta funkcja będzie upośledzona. Jakie objawy daje zespół krótkiego jelita? Jak odżywiają się chorzy?

Zespół krótkiego jelita jest rzadką chorobą. W Polsce cierpi na nią 6 osób na milion, a np. w USA 40 osób na milion. Zespół krótkiego jelita jest następstwem chirurgicznej resekcji fragmentu jelita cienkiego, choć zdarzają się też przypadki wrodzone. Lekarz decyduje o usunięciu części tego narządu, gdy jest on poważnie uszkodzony (a więc nie działa) w wyniku urazu lub jakiejś choroby, np.:

• choroby Leśniowskiego-Crohna
• nowotworu jelita
• martwicy jelita - dochodzi do niej, gdy w naczyniach odżywiających jelita pojawia się zator lub zakrzep. Zamyka on światło naczyń, krew przestaje płynąć i jelito obumiera. Wtedy taki martwy fragment trzeba usunąć.
• zadzierzgnięcia jelita
• przetoki wewnętrznej (połączenie uszkodzonej ściany jelita z innymi narządami) lub zewnętrznej (połączenie uszkodzonej ściany jelita ze skórą). Treść pokarmowa przemieszcza się wtedy z jelit do środka brzucha lub na zewnątrz.
• martwiczego zapalenia jelit w okresie noworodkowym
• skrętu jelita
• ciężkiego zaburzenia wchłaniania. W tym wypadku zespół krótkiego jelita nie wynika z wycięcia fragmentu narządu, ale z jego zaburzeń czynnościowych. Może ono wystąpić np. u chorych po napromieniowaniu z powodu nowotworów w jamie brzusznej lub u chorych z mukowiscydozą lub celiakią oporną na leczenie.

Spis treści

1. Funkcje jelita cienkiego
2. Objawy zespołu krótkiego jelita
3. Leczenie w zespole krótkiego jelita

Funkcje jelita cienkiego

U dorosłego człowieka jelito cienkie ma długość ok. 6-8 m. Składa się z trzech części: dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. W dwunastnicy i pierwszych 120-150 cm jelita czczego odbywa się wchłanianie białek, węglowodanów i tłuszczy oraz płynów - dzięki enzymom produkowanym przez trzustkę, jak i same jelita. Trypsyna i chymotrypsyna odpowiedzialne są za trawienie białek, lipaza rozkłada tłuszcze, a amylaza węglowodany. W wyniku tych procesów makroskładniki pokarmowe zostają rozłożone na części składowe i mogą zostać wchłonięte do krwi, a wraz z nią przetransportowane do każdej komórki organizmu.

W dwunastnicy trawione i wchłaniane są witaminy rozpuszczalne w wodzie. W jelicie czczym wchłaniane są również płyny oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: witamina A, witamina D, witamina E, witamina K, a także witaminy z grupy B, cukry proste, elektrolity i wiele mikro- i makroelementów: wapń, magnez, żelazo czy cynk. Produkowane są również hormony, takie jak sekretyna i cholecystokinina. W jelicie krętym, czyli ostatnim odcinku jelita cienkiego, wchłaniane są sole kwasów żółciowych, witamina B₁₂ oraz także witaminy rozpuszczalne w tłuszczach.

Objawy zespołu krótkiego jelita

W pierwszej fazie pacjent cierpi na bóle brzucha i długotrwałe biegunki, które są przyczyną zaburzeń wodno-elektrolitowych, odwodnienia, kwasicy, niedożywienia i niedoborów pokarmowych oraz wyniszczenia. Chory traci na wadze i skarży się na permanentne zmęczenie. Badania laboratoryjne wskazują zaś bardzo często na:

• niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E i K oraz witamin z grupy B
• niedobory wapnia, żelaza, kwasu foliowego i cynku; to zaś w konsekwencji prowadzi do anemii, łuszczenia się skóry, łatwego powstawania siniaków, skurczów mięśni, zaburzeń krzepnięcia krwi i bólów kostnych

Wśród późnych objawów zespołu krótkiego jelita wyróżniamy:

• zaburzenia rytmu serca
• kamicę nerkową
• kamicę żółciową
• marskość wątroby i niewydolność wątroby
• żółtaczkę
• chorobę metaboliczną kości – osteopenię i osteoporozę
• chorobę wrzodową żołądka
• niedokrwistość z niedoboru żelaza
• zaburzenia krzepnięcia
• tężyczkę
• zaburzenia psychiczne

Leczenie w zespole krótkiego jelita

Objawy zespołu krótkiego jelita pojawiają się w trakcie hospitalizacji, dlatego szybko zauważone są przez lekarzy i natychmiast może zostać wdrożone leczenie. Chory powinien zostać objęty opieką poradni żywienia pozajelitowego i dojelitowego oraz dokładnie wyedukowany na temat swojego stanu zdrowia. Leczenie w zespole krótkiego jelita dzieli się na trzy okresy.

• Okres pooperacyjny

Wskutek częstych biegunek pacjent jest odwodniony, zaburzona jest także gospodarka elektrolitowa i głównym zadaniem lekarzy na tym etapie jest jak najszybsze wyrównanie płynów i elektrolitów. Kolejnym krokiem jest niedopuszczenie do rozwoju wrzodów żołądka – w zespole krótkiego jelita kwas solny wydzielany jest w nadmiarze. Stosuje się więc inhibitory pompy protonowej, czyli leki osłaniające śluzówkę jelita oraz spowalniające perystaltykę. Aby zaś uchronić pacjenta przed niedożywieniem stosuje się żywienie pozajelitowe, czyli podawanie składników odżywczych wprost do żyły. Aby układ pokarmowy nie "rozleniwił się" należy także prowadzić żywienie dojelitowe – przez zgłębnik lub gastrostomię. Jeśli pacjent jest w stanie przyjmować pokarm doustnie, także powinien jeść normalnie, choćby to miały być bardzo małe ilości pokarmu.

• Okres adaptacyjny

Po pewnym czasie żywienie pozajelitowe stopniowo się ogranicza na rzecz normalnego odżywiania. Jednak u każdego pacjenta proces ten przebiega inaczej i jest uzależniony od wielu czynników, takich jak wiek chorego (adaptacja* najlepiej przebiega u małych dzieci, najtrudniej u osób w wieku podeszłym), choroba podstawowa, długość usuniętego odcinka jelita oraz konkretnie który to był fragment, stan czynnościowy śluzówki jelita, obecność lub brak zastawki krętniczo-kątniczej, i in. Szansę na odzyskanie autonomii pokarmowej po kilku latach żywienia pozajelitowego daje nawet 50-60 cm jelita cienkiego w połączeniu z jelitem grubym lub 100-115 cm u chorych bez jelita grubego. * w przypadku zespołu krótkiego jelita nigdy nie można mówić o wyleczeniu, a jedynie o adaptacji, czyli o przystosowaniu się pozostałej części jelit do zastałej sytuacji, a zatem do przejęcia funkcji, które pełniły utracone fragmenty. Co się dzieje? Już po dwóch dniach od operacji zaczynają zachodzić bardzo ważne dla organizmu zmiany, m.in. przerastają kosmki jelitowe i pogłębiają się krypty jelitowe, co zwiększa powierzchnię wchłaniania składników odżywczych i wody, wspomaga motorykę przewodu pokarmowego oraz wydzielanie hormonów jelitowych, a także zapobiega kolonizacji patogenną florą bakteryjną i grzybiczą.

• Okres długotrwałego leczenia

Dotyczy on pacjentów z ciężkimi postaciami zespołu krótkiego jelita. Np. takich, u których usunięto wyjątkowo duży fragment tego narządu. U nich już zawsze stosować trzeba będzie leczenie żywieniowe - dojelitowe, wspomagane doustnym lub wyłącznie pozajelitowe. Żywienie w tym wypadku odbywa się już jednak w warunkach domowych. Pacjenci z zespołem krótkiego jelita muszą stale znajdować się pod opieką swojego lekarza rodzinnego, gastroenterologa oraz poradni żywienia dojelitowego i pozajelitowego. Każdy pacjent to inny przypadek, dlatego nie istnieją żadne ogólne wskazówki dotyczące postępowania tak w czasie leczenia, jak w rekonwalescencji czy dalszym życiu. Na pewno wszyscy pacjenci muszą systematycznie kontrolować morfologię, biochemię, poziom stężenia mikro i makroelementów, glikemię, masę ciała. Pozwoli to, w razie wystąpienia jakichkolwiek nieprawidłowości, na szybką reakcję i niedopuszczenie do powikłań.