Zapalenia jelita grubego - przyczyny, objawy, rodzaje, leczenie

Zapalenie jelita grubego to obszerne zagadnienie, w którym mieści się kilka różnych jednostek chorobowych o odmiennych mechanizmach powstawania. Mimo tej różnorodności dolegliwości, jakie one wywołują, są w wielu przypadkach podobne. Warto dowiedzieć się, kiedy mówimy o zapaleniu jelita grubego oraz jakie są przyczyny, objawy i metody leczenia tego stanu.

Spis treści

1. Zapalenie jelita grubego - przyczyny
2. Zapalenie jelita grubego - objawy
3. Zapalenie jelita grubego - przebieg
4. Zapalenie jelita grubego - rodzaje
5. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa)
6. Choroba Leśniowskiego i Crohna
7. Niedokrwienne zapalenie jelita grubego
8. Mikroskopowe zapalenie jelita grubego
9. Infekcyjne zapalenia jelita grubego
10. Rzekomobłoniaste zapalenie jelit
11. Zapalenie jelita grubego - profilaktyka
12. Zapalenie jelita grubego - leczenie

Zapalenie jelita grubego jest obszernym terminem określającym patologiczny proces tego narządu, a nie jego przyczynę. Mogą więc one mieć podłoże zarówno infekcyjne, autoimmunologiczne, a w niektórych przypadkach ich przyczyna nie jest znana, co dodatkowo utrudnia postawienie właściwego rozpoznania. Leczenie jest specyficzne dla każdego z typów zapalenia – od leków hamujących reakcję odpornościową do antybiotyków, dlatego tak istotne jest postawienie właściwej diagnozy.

Zapalenie jelita grubego - przyczyny

Stan zapalny w obrębie jelita grubego może powstać na skutek różnych czynników uszkadzających: procesów autoimmunologicznych, chorób naczyń krwionośnych, obecności patogenów. Na reakcję zapalną składa się kilka czynników:

• zwiększona przepuszczalność naczyń krwionośnych, dzięki temu do toczącego się zapalenia przenikają białka osocza - dopełniacz, cytokiny i przeciwciała;
• zwiększenie ukrwienia narządu;
• napływ komórek zapalnych – leukocytów - głównie monocytów, neutrofili i komórek plazmatycznych.

Wszystkie te składniki reakcji zapalnej są wyrazem obrony organizmu, która prowadzi do usunięcia czynnika uszkadzającego lub przynajmniej jego ograniczenia.

Zapalenie jelita grubego - objawy

Każda z chorób powodujących zapalenie jelita ma specyficzne dla siebie objawy wynikające z różnych przyczyn tych chorób, a co za tym idzie odmiennej reakcji naszego organizmu. Istnieje jednak pewna grupa dolegliwości związanych z zaburzeniem funkcji jelita grubego, która występuje w większości zapaleń.

Należą do nich:

• bóle brzucha, zwykle w części dolnej;
• biegunki;
• zaparcia;
• niekiedy gorączka;
• ogólne złe samopoczucie;
• rzadziej krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego;
• spadek masy ciała.

Wtórnie do tych dolegliwości może pojawić się niedokrwistość i odwodnienie.

Niestety objawy te są mało specyficzne i zdarza się, że są spowodowane innymi chorobami układu pokarmowego.

Zapalenie jelita grubego - przebieg

Choroba ta może przebiegać dwojako: jako stan ostry, kiedy objawy pojawiają się nagle i szybko postępują, często z bólem, silną biegunką i krwawieniem. Taka progresja jest typowa dla chorób infekcyjnych.

Przewlekłe zapalenie, z kolei, dość długo przebiega w utajeniu nie dając żadnych objawów lub narastają one stopniowo, a przez cały czas stan jelita pogarsza się i nierzadko pojawiają się powikłania. Leczenie najczęściej jest długotrwałe i trudne.

Taki rozwój choroby dotyczy najczęściej wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i choroby Leśniowskiego-Crohna.

Zapalenie jelita grubego - rodzaje

Do najczęściej spotykanych zapaleń jelita grubego należą:

• wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
• choroba Leśniowskiego-Crohna;
• niedokrwienne zapalenie jelita grubego;
• mikroskopowe zapalenie jelita grubego;
• infekcyjne zapalenia jelita grubego, w tym rzekomobłoniaste zapalenie jelita.

Czytaj też: Co powoduje stany zapalne jelit?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa)

Jest to tak zwane nieswoiste zapalenie jelit, przyczyna wystąpienia tej choroby nie jest jasna, bierze się pod uwagę czynniki genetyczne, autoimmunologiczne i infekcyjne.

Objawy to przede wszystkim biegunki, często z krwią, osłabienie, spadek masy ciała, a gdy choroba jest szczególnie nasilona, odwodnienie i gorączka.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest zmienne w czasie i przebiega różnie intensywnie, może dotyczyć całego narządu lub jego części.

W badaniach laboratoryjnych występują markery stanu zapalnego – wzrost ilości leukocytów i CRP, a w obrazowych obserwujemy owrzodzenia w obrębie jelita (ubytki błony śluzowej) oraz zanik haustracji, czyli wygładzenie, pofałdowanego normalnie, jelita grubego.

Podstawą rozpoznania jest badanie histopatologiczne oraz obraz śluzówki w endoskopii.

Leczenie tego zapalenia zależy od nasilenia i rozległości choroby, stosuje się aminosalicylany, czyli leki przeciwzapalne, glikokortykosteroidy, pełniące podobną funkcję, oraz leki immunosupresyjne i biologiczne wpływające na całość reakcji odpornościowej lub tylko pewne jej składniki.

W bardzo ciężkim przebiegu choroby konieczna jest hospitalizacja, a niekiedy także leczenie operacyjne. Niestety wrzodziejące zapalenie jelita grubego może prowadzić do powikłań jak np. polipowatość zapalna, rak, czy ostre rozdęcie okrężnicy.

Czytaj też: Choroba Whipple'a: rzadka choroba jelit

Choroba Leśniowskiego i Crohna

Podobnie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego należy do tak zwanych nieswoistych zapaleń jelit, chociaż choroba ta dotyczyć może każdego odcinka przewodu pokarmowego.

Jeśli proces obejmuje jelito grube, objawy to przede wszystkim osłabienie, gorączka, spadek masy ciała, a także niedokrwistość, bóle brzucha i biegunka.

Wyniki badań dodatkowych wskazują na obecność procesu zapalnego – typowa jest leukocytoza, wzrost CRP i OB, w diagnostyce pomocne są także: kontrastowe badanie radiologiczne, USG, KT i rezonans magnetyczny.

Do rozpoznania niezbędne jest jednak wykonanie endoskopii z pobraniem wycinków – ujawnia ona obrzęk i owrzodzenia w błonie śluzowej.

Leczenie opiera się na odpowiedniej diecie (zapewniającej odpowiednią podaż elektrolitów, witamin i płynów), zaprzestaniu palenia papierosów oraz farmakoterapii.

Stosuje się leki hamujące proces zapalny – glikokortykosteroidy, aminosalicylany, leki immunosupresyjne, biologiczne, a w razie potrzeby antybiotyki.

Sposób podawania, dawkowanie oraz to jakie preparaty znajdują zastosowanie zależy od lokalizacji i aktywności choroby.

Niekiedy, zwłaszcza w przypadku powikłań takich jak: przetoki, ropnie, niedrożność jelita, krwotok, perforacja jelita konieczna jest operacja.

Niedokrwienne zapalenie jelita grubego

Spowodowane jest ono zmniejszeniem przepływu krwi przez naczynia zaopatrujące jelito grube, najczęściej na skutek miażdżycy (czyli tej samej choroby, która odpowiada za zawały serca i niedokrwienie kończyn dolnych).

Objawy pojawiają się zwykle nagle, występuje krwawienie, które ustępuje samoistnie, powikłaniem tego zapalenia może być zwężenie jelita w miejscu niedokrwienia.

Kiedy choroba ma przebieg nagły, spowodowany gwałtownym zamknięciem naczynia, pojawia się silny ból brzucha, krwotok i gorączka, co może doprowadzić o martwicy jelita i konieczności jego wycięcia.

W diagnostyce stosuje się wlew kontrastowy, kolonoskopię oraz tomografię komputerową. Leczenie może być farmakologiczne, kiedy przebieg jest łagodny lub operacyjne w najcięższych przypadkach.

Mikroskopowe zapalenie jelita grubego

Najczęściej dotyczy osób po 60. roku życia, jak wskazuje nazwa tej choroby, zmiany w budowie jelita można uwidocznić jedynie pod mikroskopem.

Zapalenie to nie powoduje wystąpienia zmian możliwych do zobrazowania w kolonoskopii czy w badaniach radiologicznych, do postawienia rozpoznania konieczne jest badanie wycinka.

Objawy są niespecyficzne, należy do nich: biegunka, bóle brzucha, spadek masy ciała oraz wzdęcia, a więc przypadłości mogące być oznaką innych chorób jelita, w tym nowotworu.

Leczenie to przede wszystkim farmakoterapia – leki przeciwzapalne.

Czytaj też: Profilaktyka raka jelita grubego

Infekcyjne zapalenia jelita grubego

Stan ten może być wywołany przez wiele różnych drobnoustrojów – bakterie (np. Salmonella, Campylobacter, Escherichia coli), wirusy (np. rotawirusy, adenowirusy) czy pasożyty (np. pełzak czerwonki, owsik).

Choroby te przenoszą się najczęściej drogą pokarmową, zakażenie następuje przez brudne ręce, czy spożywanie jedzenia z niepewnego źródła.

Te zapalenia powodują biegunki, niekiedy krwiste, bóle brzucha oraz gorączki, ostatecznie prowadząc do odwodnienia.

W większości są to infekcje wirusowe, objawy ustępują więc samoistnie, konieczne jest jedynie leczenie wspomagające, przede wszystkim nawadnianie, odpowiednia dieta i probiotyki.

Jeśli mamy do czynienia z zakażeniem bakteryjnym lub pasożytniczym zwykle konieczna jest antybiotykoterapia, nie tylko celem wyleczenia, ale także by zahamować zakażanie kolejnych osób.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit jest szczególnym rodzajem choroby infekcyjnej, wywołane jest przez Clostridium difficile i najczęściej związane z "wyjałowieniem", uszkodzeniem mikroflory jelitowej przez niedawno przebytą antybiotykoterapię i zasiedleniem jelita przez patogenne bakterie.

Biegunka w przebiegu tej choroby zwykle rozpoczyna się gwałtownie i może być bardzo intensywna, co więcej drobnoustrój wywołujący rzekomobłoniaste zapalenie jelit jest bardzo zakaźny. W leczeniu należy przede wszystkim odstawić dotychczas przyjmowane antybiotyki, a niekiedy także wdrożyć inne, działające na tę bakterię antybiotyki.

Zapalenie jelita grubego - profilaktyka

Niekiedy trudno ustrzec się przed zapaleniem jelita grubego – w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego czy zapalenia mikroskopowego nie istnieją swoiste metody prewencji, gdyż przyczyna tych chorób jest wieloczynnikowa, często nieznana.

Warto jednak pamiętać, że udowodniono wpływ palenia na występowanie pierwszej z wymienionych.

Zapalenia niedokrwiennego można się ustrzec zachowując zalecenia dotyczące profilaktyki miażdżycy - prowadzenie zdrowego stylu życia z odpowiednią dietą, właściwym poziomem cholesterolu, regularnym wysiłkiem fizycznym, a przede wszystkim bez palenia papierosów.

Jeśli chodzi o choroby infekcyjne to podstawą jest higiena - mycie rąk przed przygotowywaniem i spożywaniem posiłków, odpowiednia obróbka termiczna, unikanie jedzenia w miejscach o niepewnym statusie sanitarnym oraz mycie owoców i warzyw, a także unikanie kontaktu z osobami chorymi.

Czytaj też: Sigmoidoskopia: badanie endoskopowe jelita grubego

Zapalenie jelita grubego - leczenie

Jak opisano przy każdym z rodzajów zapalenia, leczenie jest różnorodne, nierzadko skomplikowane i zależne od przyczyny choroby. Najczęściej terapię rozpoczyna się od tak zwanych metod niefarmakologicznych – odpowiedniej diety, zaprzestania palenia i picia alkoholu oraz prowadzenia zdrowego trybu życia.

Jeśli nie jest to skuteczne, wdraża się odpowiednią farmakoterapię, a w ostateczności leczenie operacyjne. Należy pamiętać, że właściwa dieta to dieta lekka, złożona jest z lekkostrawnych, gotowanych potraw, spożywanych w niewielkich ilościach, a często.

Nie powinno się spożywać słodyczy, potraw smażonych, tłustych, ostro przyprawionych oraz typu fast food.

lek. Maciej Grymuza