Pęcherzyk żółciowy: budowa, funkcje, choroby

Pęcherzyk żółciowy (często nazywany niepoprawnie woreczkiem żółciowym) to narząd należący do dróg żółciowych. Pęcherzyk żółciowy jest położony w bezpośrednim sąsiedztwie wątroby. Głównym zadaniem pęcherzyka żółciowego jest magazynowanie żółci. Najczęściej spotykane schorzenie pęcherzyka żółciowego to kamica pęcherzykowa, która może prowadzić do zapalenia pęcherzyka żółciowego. Dowiedz się, jak zbudowany jest pęcherzyk żółciowy, jaka jest rola pęcherzyka żółciowego w układzie pokarmowym oraz jakie schorzenia mogą dotyczyć pęcherzyka żółciowego.

Pęcherzyk żółciowy (łac. vesica fellea) to narząd o gruszkowatym kształcie, mierzący przeciętnie 8-10 cm w najdłuższym wymiarze. Pojemność pęcherzyka żółciowego pozwala standardowo na magazynowanie ok. 50-60 ml żółci. W sytuacji zablokowania odpływu żółci z pęcherzyka jego światło może ulegać znacznemu powiększeniu.

Spis treści

1. Pęcherzyk żółciowy - budowa
2. Pęcherzyk żółciowy – funkcje
3. Pęcherzyk żółciowy – choroby

Pęcherzyk żółciowy - budowa

W budowie pęcherzyka żółciowego wyróżniamy 3 części: szyjkę, trzon i dno. Szyjka pęcherzyka żółciowego to jego najwęższa część, połączona bezpośrednio z przewodem pęcherzykowym. W tej lokalizacji najczęściej dochodzi do zaklinowania kamieni żółciowych.

Przewód pęcherzykowy łączy pęcherzyk żółciowy z pozostałymi fragmentami dróg żółciowych. Aby zrozumieć funkcjonowanie pęcherzyka żółciowego, warto poznać podstawy anatomii całych dróg żółciowych. Żółć produkowana jest w wątrobie, skąd – w zależności od zapotrzebowania – może trafić do pęcherzyka żółciowego lub do światła jelita.

Transport żółci poprzez przewód pęcherzykowy może odbywać się w dwóch kierunkach. Pierwsza możliwość to transport żółci do pęcherzyka żółciowego, celem jej zmagazynowania. Wyprodukowana w wątrobie żółć trafia najpierw do przewodu wątrobowego wspólnego, a następnie poprzez przewód pęcherzykowy do światła pęcherzyka żółciowego. Tam może zostać zmagazynowana do czasu, w którym będzie potrzebna do strawienia pokarmu.

Drugi wariant to transport zmagazynowanej żółci z pęcherzyka żółciowego do jelita cienkiego. Żółć powinna tam trafić po spożyciu pokarmu zawierającego tłuszcze. W takiej sytuacji skurcz pęcherzyka żółciowego przesuwa żółć z powrotem do przewodu pęcherzykowego, a stamtąd do przewodu żółciowego wspólnego. Przewód żółciowy wspólny posiada natomiast połączenie z jelitem cienkim, a dokładniej – z dwunastnicą. Dzięki niemu żółć może trawić z pęcherzyka żółciowego do światła jelita i brać udział w procesie trawienia.

Unaczynienie pęcherzyka żółciowego pochodzi od jego "własnej" tętnicy pęcherzykowej. Tętnica pęcherzykowa jest jedną z gałęzi tętnicy wątrobowej właściwej. Tętnica pęcherzykowa odgrywa duże znaczenie w chirurgii pęcherzyka żółciowego. Podczas zabiegu usunięcia pęcherzyka żółciowego (tzw. cholecystektomii), jednym z najważniejszych etapów jest zamknięcie przepływu krwi przez tętnicę pęcherzykową. Pozwala ono na uniknięcie dużego krwawienia podczas zabiegu operacyjnego.

Ściany pęcherzyka żółciowego są zbudowane z kilku warstw tkanek. Od wewnątrz, jego powierzchnię wyściela błona śluzowa pokryta nabłonkiem walcowatym. Nabłonek pęcherzyka żółciowego bierze aktywny udział w zagęszczaniu magazynowanej żółci. Ściana pęcherzyka żółciowego posiada również warstwę mięśniową. Skurcz mięśni gładkich w ścianie pęcherzyka powoduje jego obkurczenie i przesunięcie żółci do przewodu pęcherzykowego, a następnie – do światła jelita.

Pęcherzyk żółciowy – funkcje

Pęcherzyk żółciowy pełni rolę magazynu dla żółci. Żółć to wydzielina produkowana w wątrobie, biorąca udział w trawieniu pokarmów, a dokładniej – tłuszczów. Składniki żółci pozwalają na emulgację, czyli rozbijanie tłuszczów na mniejsze cząsteczki. Dzięki temu zwiększa się powierzchnia ich kontaktu z enzymami trawiennymi, a proces trawienia zachodzi szybciej i efektywniej.

Produkcja żółci w wątrobie zachodzi w sposób ciągły, natomiast trawienie pokarmów w naszym organizmie odbywa się okresowo. Z tego powodu zachodzi potrzeba magazynowania wytwarzanej przez wątrobę żółci. W tym celu został wykształcony pęcherzyk żółciowy. W okresie międzyposiłkowym, pęcherzyk żółciowy jest wypełniony żółcią. Po spożyciu posiłku, dochodzi do jego opróżnienia i przesunięcia żółci do światła jelita cienkiego.

W jaki sposób pęcherzyk żółciowy "wie", że powinien uwolnić magazynowaną żółć? Nasz organizm wykorzystuje w tym celu sygnalizację hormonalną. W przewodzie pokarmowym wytwarzany jest specjalny hormon o nazwie cholecystokinina. Cholecystokinina powstaje w jelicie cienkim w odpowiedzi na przesunięcie pokarmu do jego światła. Jednym z efektów działania cholecystokininy są rytmiczne skurcze całego pęcherzyka żółciowego.

Dzięki nim żółć jest przesuwana z pęcherzyka żółciowego, poprzez przewód żółciowy wspólny, do wnętrza jelita cienkiego. Oprócz funkcji magazynu, pęcherzyk żółciowy ma również duży wpływ na skład żółci. Żółć produkowana w wątrobie jest rozrzedzona, natomiast podczas magazynowania w pęcherzyku żółciowym, ulega zagęszczeniu.

Główny udział w zagęszczaniu żółci mają komórki nabłonka walcowatego, którymi wyścielony jest pęcherzyk żółciowy. Posiadają one zdolność aktywnego "wyciągania" cząsteczek wody z żółci, umożliwiając tym samym jej zagęszczenie.

Pęcherzyk żółciowy – choroby

Schorzenia pęcherzyka żółciowego mogą objawiać się bólem, dyskomfortem poposiłkowym, nudnościami i wymiotami, a niekiedy również żółtaczką. Dolegliwości bólowe, których źródłem jest pęcherzyk żółciowy, występują typowo w prawym podżebrzu i mogą promieniować w stronę prawej łopatki. Podstawowym badaniem służącym do diagnostyki chorób pęcherzyka żółciowego jest ultrasonografia (USG), pozwalająca na dobre uwidocznienie zarówno ścian, jak i zawartości pęcherzyka.

• kamica pęcherzyka żółciowego

Kamica pęcherzyka żółciowego to najczęściej występujące schorzenie tego narządu. Przyczyną kamicy żółciowej jest nieprawidłowy skład żółci, skutkujący powstawaniem kamieni żółciowych. Zaburzenia składu żółci często wynikają z jej przesycenia cholesterolem i współistnieją z innymi nieprawidłowościami metabolicznymi: otyłością, insulinoopornością czy hipercholesterolemią.

Typowym objawem kamicy pęcherzyka żółciowego są napady tzw. kolki żółciowej, czyli bólu w okolicy prawego podżebrza. Kamienie obecne w pęcherzyku żółciowym blokują odpływ żółci, przez co dochodzi do rozdęcia pęcherzyka i powstania dolegliwości bólowych.

Kolka żółciowa zwykle przemija samoistnie lub po podaniu leków przeciwbólowych i rozkurczowych. Niestety, objawy kamicy pęcherzykowej zwykle nawracają. Najskuteczniejszym sposobem leczenia kamicy pęcherzyka żółciowego jest jego usunięcie, nazywane fachowo cholecystektomią.

Cholecystektomia należy do najczęściej wykonywanych zabiegów chirurgicznych. Obecnie usunięcie pęcherzyka żółciowego w wielu przypadkach wykonuje się laparoskopowo, czyli bez otwierania całej jamy brzusznej – wykonuje się jedynie niewielkie nacięcia celem wprowadzenia kamery i narzędzi do jej wnętrza. Chociaż cholecystektomia pozwala na wyleczenie objawów kamicy pęcherzykowej, warto pamiętać o profilaktyce pierwotnej tego schorzenia – unikaniu wysokokalorycznej diety oraz regularnej aktywności fizycznej.

• zapalenie pęcherzyka żółciowego

Kamica pęcherzykowa może powodować jedynie przemijające objawy kolki żółciowej. Niestety zdarzają się również poważniejsze postacie tego schorzenia. Jednym z najczęstszych powikłań kamicy pęcherzykowej jest zapalenie pęcherzyka żółciowego. Długotrwałe zablokowanie odpływu żółci z pęcherzyka powoduje rozwój stanu zapalnego.

Pojawia się gorączka z dreszczami, wymioty oraz silny ból. Zapalenie pęcherzyka żółciowego może być powikłane wytworzeniem ropniaka, czyli zbiornika ropy wewnątrz pęcherzyka. Zdarza się również przebicie (tzw. perforacja) ściany pęcherzyka, której najpoważniejszym powikłaniem jest zapalenie otrzewnej. Zapalenie pęcherzyka żółciowego to poważny stan, wymagający antybiotykoterapii oraz interwencji chirurgicznej. Podobnie jak w przypadku niepowikłanej kamicy pęcherzykowej, wykonywany jest zabieg cholecystektomii, czyli usunięcia pęcherzyka żółciowego.

• polipy pęcherzyka żółciowego

Polipy pęcherzyka żółciowego to niewielkie uwypuklenia błony śluzowej wewnątrz pęcherzyka. Zdecydowana większość polipów ma charakter łagodny. Polipy mogą być wykryte przypadkowo i nie powodować żadnych dolegliwości. W takich przypadkach zwykle zaleca się jedynie ich obserwację. Wskazaniem do usunięcia pęcherzyka żółciowego mogą być polipy o dużych rozmiarach (>10mm), szybkie powiększanie się polipów, występowanie objawów klinicznych (np. ból) lub podejrzenie złośliwego charakteru zmiany.

• rak pęcherzyka żółciowego

Rak pęcherzyka żółciowego to poważnie rokujący, choć na szczęście rzadki nowotwór. Rak pęcherzyka żółciowego długo nie powoduje żadnych objawów, dlatego często bywa wykrywany w postaci wysoko zaawansowanej. Rak pęcherzyka żółciowego ma w wielu przypadkach związek z długoletnią kamicą pęcherzykową. Najlepsze rokowanie dotyczy tych pacjentów, u których ognisko nowotworu zostało wykryte po usunięciu pęcherzyka z innych względów – wówczas jest duża szansa na niskie zaawansowanie choroby. Znacznie gorzej rokuje rak pęcherzyka żółciowego naciekający pobliskie narządy lub tworzący odległe przerzuty.

Krzysztofa Białożyt