Nietolerancja laktozy - przyczyny, objawy i leczenie

Nietolerancja laktozy, czyli cukru występującego w mleku, to jedna z najczęściej spotykanych nietolerancji pokarmowych. Dochodzi do niej wtedy, gdy w organizmie brakuje laktazy - enzymu koniecznego do rozkładu laktozy. Wówczas po spożyciu mleka lub innych produktów zawierających laktozę pojawiają się dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Jakie są przyczyny i objawy nietolerancji laktozy? Na czym polega leczenie?

Spis treści

1. Nietolerancja laktozy - przyczyny
2. Nietolerancja laktozy - objawy
3. Nietolerancja laktozy a alergia na mleko
4. Nietolerancja laktozy - diagnoza
5. Nietolerancja laktozy - leczenie

Nietolerancja laktozy to niewłaściwa reakcja organizmu, która pojawia się po spożyciu produktów zawierających laktozę - cukier mleczny. Przyczyną tego rodzaju nietolerancji pokarmowej jest brak (alaktazja) lub niedobór (hipolaktazja) laktazy - enzymu trawiennego, który jest niezbędny do prawidłowego rozkładu laktozy na glukozę i galaktozę.

Gdy w organizmie brakuje laktazy, laktoza nie może zostać rozłożona i ulega fermentacji bakteryjnej w jelicie grubym. W konsekwencji tworzą się kwasy i gazy, które powodują wzrost ciśnienia osmotycznego treści jelitowej oraz działają drażniąco na błonę śluzową, czego konsekwencją są przykre dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Nietolerancja laktozy - przyczyny

Najczęstszą przyczyną nietolerancji laktozy jest pierwotny (dziedziczny) niedobór laktazy (inaczej hipolaktazja dorosłych). Istotą choroby jest postępujące już od 2. roku życia (a niekiedy nawet wcześniej) zmniejszanie się aktywności laktazy, która osiąga najwyżej 5 proc. wyjściowej aktywności.

Objawy tego rodzaju nietolerancji cukru mlecznego rzadko występują u niemowląt i dzieci. Najczęściej pojawiają się dopiero w wieku dojrzewania lub u dorosłych.

Nietolerancja laktozy typu dorosłych jest spowodowana polimorfizmem genu LCT (genu laktazy). Choroba jest dziedziczona recesywnie.

Nietolerancja laktozy może być również wynikiem alaktazji, czyli wrodzonego niedoboru laktazy. Przyczyną choroby jest uwarunkowany genetycznie wrodzony defekt metaboliczny, który sprawia, że organizm nie może wytwarzać laktazy. Laktoza występuje w mleku kobiet karmiących, a także w mleku krowim, kozim, owczym i innych ssaków.

W tym przypadku objawy nietolerancji pojawiają się u noworodków już po pierwszym podaniu mleka matki lub modyfikowanego mleka zawierającego laktozę. Choroba może być przekazana potomstwu.

Do tego rodzaju nietolerancji pokarmowej może doprowadzić także wtórny (nabyty) niedobór laktazy (przejściowy lub utrwalony niedobór tego enzymu). Jest on wynikiem chorób lub różnych czynników, które doprowadzają do uszkodzenia nabłonka i kosmków jelitowych, produkujących laktazę, np.:

• choroba Leśniowskiego-Crohna (szczególnie w fazie ostrej i w okresie przechodzenia w stan remisji)
• martwicze zapalenie jelita
• choroba Whipple’a
• zespół krótkiego jelita
• infekcje żołądkowo-jelitowe, np. ostra lub przewlekła biegunka - wywołana przez bakterie (najczęściej Escherichia coli i Salmonella) lub wirusy (zwykle rotawirusy i adenowirusy)
• zakażenia pasożytnicze przewodu pokarmowego: lamblioza, tasiemczyca
• celiakia
• choroba Duhringa (skórna manifestacja nietolerancji glutenu)
• alergia pokarmowa, np. alergia na białko mleka krowiego lub soi
• mukowiscydoza

Do niszczenia nabłonka i kosmków jelitowych może dojść także w wyniku nadmiernego stosowania niektórych leków, np. antybiotyków, niesterydowych leków przeciwzapalnych, kwasu acetylosalicylowego, chemioterapeutyków, oraz alkoholu. Może wystąpić także pod wpływem promieniowania jonizującego, w przebiegu niedożywienia.

Tymczasowa nietolerancja laktozy może wystąpić u dzieci urodzonych przed 34. tygodniem (tzw. rozwojowy niedobór laktazy). Organizm wcześniaków nie jest bowiem w stanie wytwarzać laktazy. Jednak gdy tylko w jelitach zaczyna się proces wytwarzania tego enzymu, problem ustępuje.

Czytaj też: Alergia na mleko matki. Czy dziecko karmione piersią może mieć alergię pokarmową?

Na rozwój nietolerancji laktozy może mieć wpływ także długotrwałe stosowanie diety bezmlecznej, które wpływa na zmniejszenie aktywności wydzielania laktazy.

Nietolerancja laktozy - objawy

Objawy nietolerancji laktozy są niespecyficzne i przypominają objawy wielu chorób przewodu pokarmowego (zwłaszcza zespołu jelita drażliwego). Pojawiają się bowiem:

• biegunki (stolce mają charakterystyczny kwaśny zapach);
• wzdęcia
• bóle brzucha
• "przelewanie" w jamie brzusznej
• oddawanie nadmiernej ilości gazów
• kolki
• nudności i wymioty (u niektórych);

Stopień nasilenia tych objawów w głównej mierze zależy od ilości spożytej laktozy (im większa dawka, tym objawy są bardziej nasilone), a także od stopnia niedoboru laktazy i postaci spożytego pokarmu zawierającego laktozę.

Należy zaznaczyć, że objawy nietolerancji laktozy pojawiają się najczęściej po kilku lub nawet kilkunastu godzinach od spożycia tego cukru. W związku z tym chorzy często nie widzą związku między dolegliwościami a spożywaniem mleka i jego przetworów.

Czytaj też: Skaza białkowa, czyli alergia na białko mleka krowiego. Przyczyny, diagnostyka i leczenie

Polecamy

Autor: Time S.A

Indywidualnie dobrana dieta pozwoli Ci jeść zdrowo i smacznie, nawet gdy lekarz zalecił Ci dietę leczniczą. Skorzystaj z JeszCoLubisz, innowacyjnego systemu dietetycznego online od Poradnika Zdrowie i zadbaj o swoje zdrowie i dobre samopoczucie. Ciesz się profesjonalnie skomponowanym menu i stałym wsparciem dietetyka już dziś!

Dowiedz się więcej

Nietolerancja laktozy - diagnoza

W celu rozpoznania nietolerancji laktozy lekarz może zlecić następujące badania:

• wodorowy test oddechowy - pacjentowi będącemu na czczo podaje się określoną dawkę laktozy, a następnie mierzy się stężenie wodoru w wydychanym powietrzu. U osób z nietolerancją laktozy odnotowuje się przekroczenie normy stężenia wodoru w wydychanym powietrzu. Wszystko dlatego, że laktoza ulega fermentacji w jelicie grubym, w wyniku czego wytwarzają się spore ilości wodoru, które usuwane są przez drogi oddechowe. Jest to najbardziej pomocne nieinwazyjne badanie diagnostyczne;
• badanie pH stolca - kwaśne pH wskazuje na nietolerancję pokarmową, ponieważ niestrawiona laktoza zakwasza stolec;
• test doustnego obciążenia laktozą - badanie polega na podaniu pacjentowi laktozy, a następnie na oznaczeniu stężenia glukozy we krwi;
• próba eliminacyjna - przez dwa tygodnie należy stosować dietę bezlaktozową. Jeżeli w tym czasie objawy ustąpią, a po ponownym spożyciu laktozy znów się pojawią, można podejrzewać nietolerancję tego cukru;
• badanie molekularne polimorfizmu genu laktazy (LCT) - metoda potwierdzająca lub wykluczająca hipolaktazję typu dorosłych (ATH);

Jednak najskuteczniejszym (ale jednocześnie najbardziej inwazyjnym) badaniem jest badanie endoskopowe, podczas którego pobiera się niewielki fragment jelita cienkiego w celu oceny zawartości laktazy.

Nietolerancja laktozy - leczenie

W przypadku wrodzonego niedoboru laktazy leczenie polega na dożywotnim wyeliminowaniu z diety produktów, które zawierają cukier mleczny.

Pacjenci z wrodzonym niedoborem laktazy nie tolerują nawet niewielkich ilości pożywienia zawierającego laktozę, a nieleczona choroba może zagrażać ich życiu. Laktaza w tabletkach pomaga w trawieniu pokarmów mlecznych. Należy ją spożyć przed posiłkiem zawierającym mleko i jego przetwory.

Przy pierwotnym niedoborze laktazy leczenie może polegać na całkowitej eliminacji z jadłospisu produktów zawierających laktozę lub zmniejszeniu ich spożywanej ilości. W niektórych przypadkach do diety można włączyć tabletki z laktazą.

Podobnie jak w przypadku wrodzonego niedoboru laktazy, zasad diety przy nietolerancji laktozy należy przestrzegać przez całe życie.

W przypadku wtórnej nietolerancji laktozy terapia obejmuje okresową eliminację produktów zawierających cukier mleczny, a u niemowląt i małych dzieci zastosowanie mieszanek mlecznych bezlaktozowych.

Dieta przy nietolerancji laktozy powinna być stosowana do czasu, aż nie zostanie wyleczona choroba, która spowodowała uszkodzenie nabłonka jelita (wyjątek może stanowić np. choroba Leśniowskiego-Crohna).

Po jego zregenerowaniu objawy nietolerancji powinny ustąpić. Wówczas można wrócić do normalnej diety.

O autorze

Monika Majewska

Dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej, a zwłaszcza obszarach medycyny, ochrony zdrowia i zdrowego odżywiania. Autorka newsów, poradników, wywiadów z ekspertami i relacji. Uczestniczka największej Ogólnopolskiej Konferencji Medycznej "Polka w Europie", organizowanej przez Stowarzyszenie "Dziennikarze dla Zdrowia", a także specjalistycznych warsztatów i seminariów dla dziennikarzy realizowanych przez Stowarzyszenie.

Monika Majewska