Helicobacter pylori może prowadzić do wielu chorób. Jak się jej ustrzec? [Dieta przy Helicobacter pylori]

Helicobacter pylori to bakteria Gram-ujemna, która może prowadzić do występowania wielu chorób górnego odcinka przewodu pokarmowego, w tym wrzodów żołądka i dwunastnicy, a nawet raka żołądka. Dowiedz się, jakie są objawy zakażania bakterią Helicobacter pylori oraz jaką dietę stosować podczas leczenia. Dlaczego Helicobacter pylori jest groźna dla człowieka?

Spis treści

1. Co to jest Helicobacter pylori?
2. Czy Helicobacter pylori łatwo się zarazić?
3. Objawy zakażenia Helicobacter pylori
4. Dlaczego Helicobacter pylori jest groźna dla zdrowia?
5. Jak wykryć Helicobacter pylori?
6. Jak leczyć Helicobacter pylori – antybiotykoterapia
7. Zioła i leczenie naturalne Helicobacter pylori
8. Dieta przy Helicobacter pylori

Helicobacter pylori prawdopodobnie jest z człowiekiem od początku jego istnienia. Bakteria pochodzi z Afryki Wschodniej, a zaczęła się rozprzestrzeniać około 60 tysięcy lat temu wraz z przemieszczaniem się człowieka na inne tereny. Dopiero pod koniec XIX wieku pojawiły się pierwsze naukowe wzmianki dotyczące Helicobacter, a szczegółowo po raz pierwszy opisał ją prof. Walery Jaworski w 1889 roku. Stwierdził on, że bakterie mogą być czynnikiem zapalenia żołądka, jednak spotkał się z krytyką środowiska naukowego i temat został na długo zapomniany. Przełom w badaniach nad Helicobacter nastąpił dopiero w 1982 roku. Jest to bardzo ciekawa historia, pokazująca poświęcenie pracowników naukowych dla prowadzonych badań. Barry Marshall był jednym z naukowców, którym udało się stworzyć hodowlę Helicobacter. Aby potwierdzić teorię, według której bakteria powoduje zapalenie błon śluzowych żołądka, wypił zawiesinę zawierającą Helicobacter i już po kilku dniach dokuczały mu mdłości, a następnie pojawiły się wymioty. Endoskopia potwierdziła ostre zapalenie żołądka, a biopsja – obecność Helicobacter pylori.

Co to jest Helicobacter pylori?

Helicobacter pylori jest bakterią Gram-ujemną, pałeczką o spiralnym kształcie, z 4-6 rzęskami umożliwiającymi jej ruch. Helicobater to bakteria wędrująca, która może przemieszczać się od jamy ustnej, przez przełyk i żołądek aż do dwunastnicy. Najczęściej jednak występuje w żołądku.

Helicobacter klasyfikuje się jako bakterię chorobotwórczą, choć w niektórych sytuacjach jest ona nieszkodliwa dla człowieka. W bardzo dużym stopniu na chorobotwórczość wpływa obecność konkretnych genów w danym szczepie.

Szacuje się, że około 50% światowej populacji to nosiciele Helicobacter. W krajach rozwiniętych zakażonych może być od 20 do 60% osób, a w krajach rozwijających się nawet 100%.

Polska należy do krajów o wysokim współczynniku zakażeń. 84% dorosłych Polaków to nosiciele Helicobacter.

Czy Helicobacter pylori łatwo się zarazić?

Helicobacter jest bakterią zaraźliwą. Bardzo łatwo zarazić się przez ślinę, a zatem przez pocałunki, picie z tej samej szklanki, używanie tych samych sztućców.

Inne drogi zakażenia to kontakt z sokami żołądkowymi, wymiocinami i kałem.

Do zarażenia Helicobacter najczęściej dochodzi:

• w wyniku niedostatecznej higieny,
• w wyniku niedokładnego mycia zastawy stołowej w miejscach serwujących jedzenie,
• w wyniku picia ze szklanek, które są jedynie płukane w wodzie, a nie dokładnie myte (co ma miejsce często w krajach, gdzie świadomość społeczeństwa na temat przenoszenia chorób jest niska),
• między partnerami i członkami rodzin w wyniku wymiany płynów ustrojowych w różnych codziennych sytuacjach domowych i intymnych.
• nośnikiem Helicobacter jest też niedostatecznie oczyszczana i niegotowana woda.

Objawy zakażenia Helicobacter pylori

Obecność Helicobacter w przewodzie pokarmowym może nie dawać żadnych objawów lub objawiać się tak, że trudno zorientować się, iż chodzi o zakażenie właśnie tą bakterią. Niektóre objawy na początku w ogóle bardzo ciężko połączyć z jakąkolwiek infekcją przewodu pokarmowego.

Do objawów zakażenia Helicobacter pylori należą:

• częste odbijanie,
• uczucie pełności w żołądku,
• utrata apetytu,
• szybkie uczucie najedzenia się podczas posiłku,
• utrata masy ciała,
• mdłości i wymioty,
• bardzo silne osłabienie prowadzące nawet do omdlenia,
• w momencie ataku choroby wysoka gorączka z wymiotami, silnym osłabieniem i drętwieniem kończyn.

Dlaczego Helicobacter pylori jest groźna dla zdrowia?

W kwaśnym środowisku żołądka część warstwy hydrofobowej pokrywającej powierzchnię każdej bakterii Halicobacter zostaje zniszczona, przez co bakterie mają zdolność przyczepiania się do komórek nabłonka żołądka.

Helicobacter charakteryzuje się szeregiem mechanizmów, które sprawiają, że układ odpornościowy słabo radzi sobie z jej zwalczaniem. Bakteria posiada na powierzchni cząsteczkę bardzo podobną do białek grup krwi, łatwo zmienia swój materiał genetyczny i adaptuje się do zmiennego środowiska oraz produkuje enzym chroniący ją przed niszczącym działaniem kwasu żołądkowego.

Helicobacter produkuje toksyny i enzymy, które odpowiadają za powstawanie stanów zapalnych żołądka i wrzodów. U niewielkiej ilości nosicieli powoduje raka żołądka.

Nie u wszystkich zakażenie Helicobacter powoduje wyraźne objawy, trzeba jednak być wyczulonym na dolegliwości związane z przejedzeniem czy zatruciem pokarmowym, takie jak dyskomfort w nadbrzuszu i nudności. Często są to jedyne objawy zakażenia, które zwykle ignorujemy.

Choroby wywołane przez bytowanie Helicobacter pylori w przewodzie pokarmowym to:

• przewlekłe zapalenie żołądka – Zakażenie Helicobacter to główny powód zapalenia żołądka i dwunastnicy – stanów, w których na powierzchni błony śluzowej powstaje naciek zapalny prowadzący do zaniku śluzówki. Zapalenie żołądka w wyniku kolonizacji bakterii następuje zawsze, ale nie zawsze objawowo.
• wrzody żołądka i dwunastnicy – U 1-10% nosicieli zapalenie żołądka prowadzi z czasem do powstania wrzodów żołądka lub dwunastnicy. Czym dokładnie są wrzody? Nie są to narośla, jak niektórym się wydaje, ale ubytki w błonie śluzowej, które dochodzą do warstwy mięśni. Choroba wrzodowa to najczęstsza choroba przewodu pokarmowego, a wrzód częściej lokalizuje się w dwunastnicy niż w żołądku. Obok występowania Helicobacter pylori czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia wrzodu jest nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (czyli m.in. ibuprofenu, diklofenaku, naproksenu). Helicobacter pylori odpowiada za powstawanie 75% przypadków wrzodu dwunastnicy i 70% przypadków wrzodu żołądka. W leczeniu tej choroby kluczowa jest eradykacja bakterii.
• nowotwory – Od 1 do 3% nosicieli Helicobacter zapada na gruczolaka żołądka, a poniżej 0,1% na chłoniaka żołądka. Obecność Helicobacter pylori w przewodzie pokarmowym dwukrotnie zwiększa ryzyko nowotworu żołądka. Natomiast zmiany nowotworowe wynikające z obecności bakterii nie lokalizują się w dwunastnicy. Sam Helicobacter najprawdopodobniej nie powoduje mutacji prowadzących do raka, jednak wywołuje go poprzez przewlekły stan zapalny na danym obszarze komórek.
• choroby poza przewodem pokarmowym – Obecność Helicobacter pylori w przewodzie pokarmowym jest powiązana z niedokrwistością z niedoboru żelaza, niedoborem witaminy B12, idiopatyczną czerwienicą małopłytkową, pokrzywką i trądzikiem różowatym.

Jak wykryć Helicobacter pylori?

Jeśli podejrzewamy u siebie Helicobacter, wstępnej diagnozy można dokonać za pomocą testów płytkowych dostępnych w aptekach bez recepty. Do kupienia są testy wykrywające antygeny we krwi oraz w kale.

Test z krwi i z kału pozwala wykryć obecność Helicobacter w organizmie. Można go wykonać przed podjęciem leczenia. Wynik pozytywny potwierdza zakażenie, ale wynik negatywny go nie wyklucza w 100%. Gdy chcemy sprawdzić, czy leczenie przyniosło skutek, można wykonać test z kału. Test z krwi jest niemiarodajny, ponieważ przeciwciała we krwi utrzymują się długo po eradykacji bakterii.

Apteczne testy nie są jednak rekomendowane. Ich skuteczność diagnostyczna nie jest najlepsza i duże jest ryzyko błędu. Zdecydowanie bardziej wartościowe wyniki uzyskamy poprzez profesjonalne metody. Najbardziej pewne jest wykonanie gastroskopii z biopsją.

Pobranie wycinka nabłonka z przewodu pokarmowego do badań pozwala ocenić obecność stanu zapalnego i bakterii. Przed rozpoczęciem leczenia zwykle zleca się ureazowy test oddechowy. Jest to najdokładniejsza nieinwazyjna metoda wykrywania obecności Helicobacter.

Pacjentowi podaje się mocznik znakowany izotopem węgla 13C, który ureaza produkowana przez bakterie Helicobacter rozkłada do amoniaku i dwutlenku węgla. Ilość dwutlenku węgla zawierającego węgiel 13C w wydychanym powietrzu przelicza się na ilość Helicobacter w żołądku.

Pozostałe metody diagnostyczne obejmują:

• test serologiczny z krwi,
• test antygenowy z kału oraz
• test PCR ze śliny lub z kału.

Aktualne zalecenia mówią, że Helicobacter należy eradykować z przewodu pokarmowego po jej wykryciu niezależnie od tego, czy występują jakiekolwiek objawy zakażenia.

Jak leczyć Helicobacter pylori – antybiotykoterapia

Leczenie Helicobacter zawsze prowadzi się z użyciem antybiotyków i najczęściej trwa 10-14 dni.

Istnieje kilka schematów leczenia, które charakteryzują się największą skutecznością:

• Inhibitor pompy protonowej (IPP), np. omeprazol + 2 antybiotyki spośród wymienionych: klarytomycyna, amoksycyklina, metronidazol
• IPP + bizmut + 2 antybiotyki, najczęściej metronidazol i tetracyklina
• IPP + 3 antybiotyki: klarytomycyna, amoksycyklina, metronidazol

Skuteczność eradykacji jest różna, zależna od szczepu Helicobacter i zastosowanej metody.

Metoda z IPP i 2 antybiotykami wykazuje 55% skuteczności, a metoda z bizmutem – 80%.

Po zakończeniu leczenia należy wykonać test oddechowy lub gastroskopię, aby upewnić się, że rzeczywiście doszło do eradykacji Helicobacter.

Zalecenia z 2016 roku wskazują, że skuteczność eradykacji Helicobacter pylori wzrasta po włączeniu do terapii szczepów probiotycznych Lactobacillus reuteri i Saccharomyces (S.) boulardii. Probiotyki zwiększają skuteczność leczenia o 10-14% i zmniejszają skutki uboczne związane z przyjmowaniem dużej ilości antybiotyków w połączeniu z IPP.

Eradykacja Helicobacter jest bardzo inwazyjna, w dużym stopniu niszczy korzystną mikrobiotę organizmu, powodując zaburzenia trawienia i wchłaniania, nudności, wymioty i biegunkę. Również z tego powodu warto łączyć ją z probiotykoterapią.

Oprócz probiotyków, kolejną substancją pomocną w eradykacji Helicobacter może być laktoferyna. Dotychczas jej skuteczność wykazano w modelach mysich.

Zioła i leczenie naturalne Helicobacter pylori

Antybiotykoterapia w połączeniu z IPP lub bizmutem to nie jedyna dostępna forma leczenia Helicobacter, jednak z pewnością najlepiej przebadana. Wzrastająca oporność bakterii na antybiotyki, a zatem malejąca skuteczność leczenia są bodźcami do poszukiwania terapeutyków wśród roślin.

Istnieje kilka roślin, ziół i przypraw o przebadanym działaniu w kierunku eradykacji Helicobacter pylori, choć większość dotychczas dostępnych badań została przeprowadzona in vitro. Z pewnością warto włączyć surowce roślinne pomocniczo do terapii antybiotykami, a prawidłowo dobrane ekstrakty roślinne same mogą być skutecznym lekiem.

Składniki roślinne o potwierdzonej naukowo aktywności przeciwko Helicobacter pylori to przede wszystkim flawonoidy. Wykazują one działanie przeciwwydzielnicze, przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwhistaminowe.

Najczęściej raportowaną substancją zwalczającą Helicobacter jest izoramnetyna (eter 3-metylokwercetyny; pochodna kwercetyny z grupy flawonoidów).

Jednak wymienia się także inne klasy związków pomocne w leczeniu:

• chinony o działaniu cytoprotekcyjnym,
• glikozydy fenolowe działające przeciwwydzielniczo,
• terpenoidy
• i saponiny wykazujące działanie przeciwwrzodowe.

Rośliny, których działanie potwierdzono w hamowaniu wzrostu i zwalczaniu bakterii Helicobacter pylori oraz w leczeniu objawów zakażenia, to:

• czystek wawrzynolistny (Cistus laurifolius),
• oregano (Origanum vulgare, Origanum majorana, Origanum dictamnus),
• aloes (Aloe vera),
• imbir (Zingiber officinale),
• lukrecja (Glycyrrhiza glabra),
• rumianek (Anthemis melanolepsis),
• kurkuma (Curcuma longa),
• omanowiec lepki (Dittrichia viscosa),
• konyza (Conyza albida, Conyza bonariensis).

Im większa koncentracja bioaktywnych związków, tym silniejsze działanie przeciwko Helicobacter pylori. Z tego powodu wskazane jest używanie ekstraktów, olejków i mocnych naparów roślin.

Dieta przy Helicobacter pylori

Dieta przy zakażeniu Helicobacter powinna zmniejszać objawy gastryczne, jeśli takie występują, i wspomagać eradykację.

W celu zmniejszenia dolegliwości ze strony układu pokarmowego takich jak uczucie pełności, kwaśne odbijanie czy mdłości wskazane jest:

• jedzenie małych objętościowo posiłków, niezbyt zimnych i niezbyt gorących,
• unikanie żywności bardzo ostrej, kwaśnej i smażonej ze względu na możliwe podrażnianie ścian żołądka,
• unikanie alkoholu,
• zaprzestanie palenia papierosów,
• unikanie sytuacji stresowych.

Żywność jako terapeutyk w eradykacji Helicobacter również ma duże znaczenie. Wydaje się, że najbardziej pomocne jest jedzenie warzyw dostarczających izotiocyjanianów, głównie prekursorów sulforafanu, do których zalicza się:

• brokuły,
• kalafior,
• brukselkę,
• kapustę
• czy rzodkiewkę.

Izotiocyjaniany z pewnością zmniejszają ryzyko dolegliwości i chorób powstających na skutek zakażenia Helicobacter, a w dużych stężeniach mogą niszczyć bakterie.

Sulforafan in vitro w stężeniu 2 μg/ml niszczy kolonie Helicobacter, nawet te oporne na klarytomycynę.

W jednym z badań wykazano, że kiełki brokułu podawane pacjentom w ilości 70 g/dzień (co odpowiada 420 μmol glukorafaniny) znacząco zmniejszyły ilość bakterii Helicobacter w żołądku, co potwierdzono testem oddechowym oraz antygenowym z kału.

W eradykacji Helicobacter bardzo pomocne mogą być owoce o wysokiej zawartości polifenoli:

• jagody,
• czarne porzeczki,
• czerwone porzeczki,
• jeżyny,
• maliny.

W badaniach in vitro wykazano ich aktywność przeciwko Helicobacter. Pozostałe składniki żywności, które mogą wspomagać leczenie zakażenia, to:

• miody o działaniu przeciwbakteryjnym,
• tłuste ryby morskie,
• siemię lniane,
• chia,
• olej lniany,
• oliwa z oliwek,
• olej rzepakowy,
• olej z pestek czarnej porzeczki
• i olej z pestek grejpfruta jako źródła kwasów tłuszczowych omega-3 i substancji przeciwbakteryjnych.

Podsumowując, podczas leczenia Helicobacter w codziennym jadłospisie powinny znaleźć się:

• brokuły, kalafiory, rzodkiewka, brukselka, kalarepa, kapusta i inne warzywa o specyficznym, siarkowym aromacie,
• ciemne owoce jagodowe i soki z tych owoców,
• miód, najlepiej niepoddany działaniu wysokiej temperatury, aby nie obniżać jego właściwości przeciwbakteryjnych,
• sardynki, śledzie, makrela, łosoś dziki i inne tłuste ryby zimnych wód,
• siemię lniane i olej lniany,
• nasiona chia,
• olej rzepakowy i oliwa z oliwek,
• oleje z pestek czarnej porzeczki i grejpfruta.

Dodatkowo wskazane jest włączenie do diety większych ilości żywności probiotycznej (dostarczającej bakterii jelitowych) i prebiotycznej (wspomagającej wzrost bakterii jelitowych) ze względu na bardzo rozległe uszkodzenie mikrobiomu podczas antybiotykoterapii stosowanej w leczeniu zakażenia Helicobacter pylori.

Aleksandra Żyłowska-Mharrab