Układ odpornościowy: budowa. Jak działa układ immunologiczny?

Nasz układ odpornościowy uzyskuje pełną sprawność, gdy mamy 18-20 lat. W organizmie powstają komórki pamięci immunologicznej, które przechowują informację o wirusach, z którymi mieliśmy kontakt.Jak zbudowany jest nasz układ immunologiczny? Sprawdź, jak działa układ odpornościowy i jakie stoją przed nim zadania.  

Spis treści

1. Układ odpornościowy: budowa
2. Jak działa układ odpornościowy?
3. Osłabiony układ odpornościowy

Układ odpornościowy (układ immunologiczny) dba o bezpieczeństwo naszego organizmu. Po pierwszym roku życia każdy z nas musi pracować na zbudowanie własnej odporności. A robimy to, m.in. szczepiąc się przeciw konkretnej chorobie lub... chorując. Gdy nasz organizm raz zostanie zakażony przez jakiś chorobotwórczy drobnoustrój (np. wirus, bakterię), powstaną w nim tzw. komórki pamięci immunologicznej. Gdy ten drobnoustrój kolejny raz nas zaatakuje - zostanie przez odpornościowy wywiad rozpoznany i zniszczony.

Układ odpornościowy: budowa

Natura zabezpieczyła nas przed chorobami, stwarzając silne bariery ochronne. Jeśli pierwsza zawiedzie, jest jeszcze druga i trzecia.

• Skóra i błony śluzowe. Kwaśny odczyn skóry, żołądka, a u kobiet - także pochwy utrudnia życie chorobotwórczym zarazkom. Nie lubią one kwaśnego środowiska i często w nim giną. Właściwości bakteriobójcze mają również łzy, ślina oraz mocz. Z kolei błony śluzowe wyściełające przewód pokarmowy oraz drogi oddechowe i moczowo-płciowe wytwarzają śluz, którego zadaniem jest unieruchamianie intruzów, a więc wirusów, bakterii, grzybów i pierwotniaków.
• Komórki żerne. Jeżeli drobnoustroje przenikną do tkanek, swą działalność rozpoczynają zgromadzone w węzłach chłonnych komórki zwane fagocytami. Zakażone tkanki wytwarzają specjalną substancję, która je przyciąga. Po dotarciu na miejsce fagocyt otacza intruza, wchłania go i trawi. W ten sposób uprząta także obumarłe komórki błon śluzowych i uwięzione w nich wirusy, bakterie, grzyby i pierwotniaki. Fagocyty wyzwalają też substancje zwane pirogenami, które powodują wzrost temperatury ciała. Gorączka sprawia, że wiele zarazków ginie.
• Limfocyty i przeciwciała. Gdy chorobotwórczym zarazkom uda się zagnieździć w organizmie, mogą wywołać stan zapalny. Wtedy uaktywniają się białe ciałka krwi zwane limfocytami. Jest ich kilka typów. Gdy intruz zostanie rozpoznany, limfocyty B przekształcają się i zaczynają produkować konkretne przeciwciała, które mają unicestwić tego wirusa, bakterię, grzyba czy pierwotniaka. Przeciwciała to rodzaj białek. Są zdolne zneutralizować wrogie komórki lub tak je przygotować, by stały się łatwym łupem dla fagocytów.

Jak działa układ odpornościowy?

• Układ odpornościowy nie znajduje się w jednym miejscu w naszym organizmie. Po pierwsze dlatego, by mógł reagować szybciej i w odpowiedni sposób na różnego rodzaju zagrożenia. Po drugie - by trudniej go było zniszczyć. Jego komórki rozrzucone są po organizmie. Znajdują się w grasicy, śledzionie, węzłach chłonnych, migdałkach, jelitach, szpiku kostnym. W tych narządach produkowane są różne rodzaje białych ciałek krwi. Jedne pożerają chorobotwórcze zarazki, inne je zatruwają, a jeszcze inne wytwarzają przeciwciała, które je zabijają.
• Białe krwinki przemieszczają się po całym ciele wraz z krwią i chłonką (limfą). Chłonka płynie w naczyniach podobnych do krwionośnych, które w wielu miejscach rozszerzają się, tworząc węzły chłonne. Skupiskami tkanki chłonnej są też migdałki podniebienne, wyrostek robaczkowy jelita grubego oraz kępki Peyera w jelicie cienkim. By nie osłabiać układu immunologicznego, przestano profilaktycznie usuwać migdałki i wyrostek.
• Organizm sam umie zadbać o odporność. Gdy wraz z wiekiem maleje i zanika grasica, w której dojrzewają i różnicują się limfocyty, stopniowo jej zadania przejmują szpik kostny oraz węzły chłonne.
• Część limfocytów (limfocyty T) rozpoznaje własne komórki nowotworowe jako obce. Wchodzą wówczas z nimi w bezpośredni kontakt i niszczą je bez udziału przeciwciał. Chroni nas to przed rozwojem nowotworów. To ważne, bowiem dziennie w naszym organizmie powstaje około 4 tys. takich komórek!
• Niestety, jako obce limfocyty traktują również komórki przeszczepianych narządów, np. nerki. W przypadku przeszczepów takie zachowanie jest fatalne w skutkach. Limfocyty T niszczą bowiem komórki transplantowanego narządu i przeszczep, który miał ratować życie, zostaje przez organizm odrzucony. Dlatego zakusy limfocytów T są hamowane przez podawanie pacjentom po transplantacji wysokich dawek specjalistycznych leków.
• Niekiedy reakcje odpornościowe bywają także naszą zmorą. Tak jest w przypadku tzw. chorób z autoagresji (np. tocznia), gdy system odpornościowy z jakiegoś powodu uznaje tkanki własnego organizmu za wrogie i niszczy je.
• Innym przykładem niepożądanych działań układu odpornościowego są alergie. Wariuje on, rozpoznając wroga w neutralnych substancjach, np. pyłkach roślin. Gdy dostaną się one do organizmu, rusza machina obronna, wywołując przykre objawy uczulenia, m.in. katar, łzawienie, duszności.

Osłabiony układ odpornościowy

System immunologiczny uzyskuje pełną sprawność, gdy mamy 18-20 lat. Niestety, wraz z wiekiem maleją zdolności obronne organizmu. Prawdopodobnie dzieje się tak dlatego, że stopniowo zmniejsza się, a potem zanika grasica - narząd, w którym dojrzewają ważne dla naszej odporności limfocyty T.

Sami też osłabiamy naszą armię obronną. Wrogami odporności są stres, pośpiech, hałas, zmęczenie i przepracowanie, nadużywanie antybiotyków, leków hormonalnych, sterydów, zażywanie narkotyków. Niekorzystnie działają też używki: alkohol, papierosy, kawa.

Pierwszym objawem osłabienia systemu immunologicznego jest podatność na infekcje. Jeśli np. często się przeziębiamy i trudno jest nam uporać się z chorobą, prawdopodobnie mamy zbyt słabą odporność. Mogą również o tym świadczyć częste infekcje dróg moczowych, choroby skóry, zaburzenia snu, cyklu miesiączkowego u kobiet, dłuższe gojenie się ran czy nawracające opryszczki. Poza tym powinien nas zaniepokoić stan naszej skóry: jej nadmierna szorstkość i szary odcień, łamliwość paznokci, wypadanie włosów. Przy spadku odporności możemy też mieć zaburzenia koncentracji, być osłabieni i szybciej się męczyć.

Ważne

Najprostszym sposobem walki o dobrą kondycję układu immunologicznego jest prawidłowe odżywianie. Składniki zawarte w jedzeniu wspierają odnowę tkanek i dostarczają substancji potrzebnych do walki z drobnoustrojami. Dlatego należy jeść jak najwięcej surowych owoców i warzyw, bogatych w witaminy i minerały. Na zdrowie układowi odpornościowemu wyjdzie też zmniejszenie spożycia tłuszczu oraz cukru.Nie ma uniwersalnej diety dla wszystkich - choćby z tego powodu, że z wiekiem spada zapotrzebowanie na kalorie, a wzrasta na substancje odżywcze. Zdrowa dieta to taka, która dostarcza organizmowi (adekwatnie do jego wieku) odpowiedniej porcji niezbędnych składników.

miesięcznik "Zdrowie"