Prebiotyki - rodzaje, działanie i źródła występowania

Prebiotyki nie są trawione w przewodzie pokarmowym, stanowią pożywkę dla dobroczynnych bakterii jelitowych (probiotyków), a dzięki temu wpływają korzystnie na organizm człowieka. Znajdziemy je w wielu produktach roślinnych. Stosowane są także jako dodatek do żywności funkcjonalnej i dietetycznej oraz jako składnik poprawiający jakość gotowych wyrobów w przemyśle spożywczym.

Spis treści

1. Właściwości prebiotyków
2. Rola i działanie prebiotyków
3. Rodzaje i źródła prebiotyków
4. Prebiotyki w żywności przetworzonej
5. Suplementy z prebiotykami

Właściwości prebiotyków

Prebiotyki to nietrawione składniki żywności, które wywierają pozytywny wpływ na organizm gospodarza poprzez stymulowanie wzrostu dobroczynnych bakterii jelitowych. Jelita zasiedla ok. 1,5-2 kg bakterii różnych gatunków, zarówno tych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania, jak i patogennych, wywołujących choroby. Skład jakościowy i ilościowy mikroflory jelitowej jest zmienny, a duży wpływ na niego ma dieta. Prebiotyki powodują zwiększenie ilości w jelitach bakterii pożytecznych z rodzin Lactobacillus, Bifidobacterium i Bacterioides.

Aby dany produkt (żywność lub suplement) był uznany za prebiotyk, musi spełniać następujące warunki:

• stymulować wzrost i aktywność wybranych szczepów bakterii, które korzystnie wpływają na zdrowie,
• obniżać pH treści jelitowej,
• być odporny na hydrolizę i działanie enzymów przewodu pokarmowego,
• nie ulegać wchłanianiu w górnym odcinku przewodu pokarmowego,
• stanowić pożywkę dla jednego lub większej liczby pożytecznych mikroorganizmów w okrężnicy,
• być stabilny w procesie przetwórstwa spożywczego.

Rola i działanie prebiotyków

Rola prebiotyków w organizmie jest bardzo istotna. Często utożsamia się ją z rolą błonnika pokarmowego, ale nie jest to do końca słuszne. Prebiotyki rzeczywiście należą do frakcji błonnika, ale nie każdy rodzaj błonnika jest prebiotykiem. Prebiotyki mają na celu odżywienie mikrobioty jelita grubego, a do skutków ich działania zalicza się:

• przywracanie równowagi mikroflory jelitowej, np. po przebytej antybiotykoterapii,
• łagodzenie zaparć,
• zapobieganie biegunkom,
• obniżenie pH treści jelitowej,
• wspomaganie wchłaniania składników mineralnych,
• obniżanie poziomu cholesterolu we krwi,
• zmniejszenie ryzyka występowania raka okrężnicy,
• pozytywny wpływ na układ odpornościowy.

Prebiotyki trafiają w niezmienionej formie do jelita grubego i ulegają fermentacji pod wpływem bakterii zasiedlających ten odcinek przewodu pokarmowego. Prebiotyki, przechodząc przez światło jelita, wiążą wodę i zwiększają objętość treści jelitowej. Ze względu na luźną strukturę i dużą powierzchnię treści te stanowią dobrą pożywkę dla bakterii. Zarówno zwiększanie objętości mas kałowych, jak i wytwarzanie gazów w procesie fermentacji sprzyja lepszej perystaltyce jelit, zapobiega zaparciom, pozwala szybciej pozbyć się toksyn z organizmu, a dzięki temu zmniejsza ryzyko nowotworów jelita grubego. W procesie fermentacji prebiotyków powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które odgrywają niezwykle ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu jelit. Są one pożywką dla dobroczynnych bakterii, a przy tym hamują rozwój patogenów, przyspieszają procesy gojenia i regeneracji nabłonka jelitowego, zwiększają wytwarzanie śluzu, pozwalają utrzymać prawidłowe pH w jelicie, co ogranicza wzrost bakterii chorobotwórczych, zwiększają wchłanianie wapnia, żelaza i magnezu, a także oddziałują korzystnie na metabolizm glukozy i białek w wątrobie.

Rodzaje i źródła prebiotyków

Prebiotyki należą do węglowodanów nietrawionych w przewodzie pokarmowym. Wyróżnia się wśród nich oligosacharydy i polisacharydy. Wśród oligosacharydów największe znaczenie dla człowieka mają fruktooligosacharydy, laktuloza i oligosacharydy sojowe. Wśród polisacharydów wymienia się inulinę, skrobię oporną, celulozę, hemicelulozy i pektyny. Część z tych związków występuje naturalnie w żywności jako błonnik. Inne pozyskuje się na drodze procesów chemicznych i enzymatycznych, a następnie dodaje do produktów żywnościowych lub produkuje suplementy.

• Naturalnym źródłem fruktooligosacharydów są m.in. cebula, szparagi, pszenica, banany, ziemniaki i miód. Przemysłowo jako dodatek do żywności produkuje się je przez rozpad inuliny lub w wyniku syntezy z sacharozy.
• Laktulozę otrzymuje się w wyniku przemiany laktozy z mleka.
• Bardzo dobrym źródłem oligosacharydów sojowych jest soja, a szczególnie serwatka sojowa – produkt uboczny przy produkcji białka sojowego.
• Inulina występuje naturalnie w cykorii, cebuli, czosnku, topinamburze, pomidorach, bananach i pszenicy.
• Skrobia z reguły jest związkiem łatwo trawionym przez człowieka. Jednak jej niewielka część (skrobia oporna) przechodzi przez przewód pokarmowy w niezmienionej formie. W celu otrzymania skrobi opornej prowadzi się modyfikacje chemiczne lub fizyczne, które zmniejszają możliwość trawienia skrobi przez enzymy amylolityczne.
• Celuloza występuje w ścianach komórkowych wszystkich roślin, niektórych grzybów i bakterii. Znajdziemy ją w owocach, warzywach i ziarnach zbóż, ale najwięcej celulozy zawiera len, bawełna i konopie. Na skalę przemysłową pozyskuje się ją głównie z drewna.
• Hemicelulozy występują w żywności w nasionach i otrębach. Ich źródłami do produkcji są drewno i słoma.
• Pektyny znajdują się naturalnie we wszystkich owocach i warzywach. Przeciętnie stanowią 35% ścian komórkowych roślin. W przemyśle ich źródłem są suszone wytłoki jabłkowe i skórki cytrynowe.

Prebiotyki takie jak fruktooligosacharydy, oligosacharydy sojowe, inulina, celuloza i pektyny znajdują się naturalnie w żywności i możemy dostarczać je z dietą. Często jednak substancje te wykorzystuje się w przemyśle spożywczym, zarówno do tworzenia żywności funkcjonalnej o korzystnym wpływie na zdrowie, ale też jako dodatki zastępujące cukier lub tłuszcz, żelujące, stabilizujące, poprawiające konsystencję i trwałość produktów.

Suplementy z prebiotykami

Suplementy z prebiotykami nie są bardzo rozpowszechnione. Przede wszystkim ze względu na to, że, żywiąc się racjonalną dietą zawierającą produkty roślinne, pokrywamy zapotrzebowanie organizmu na te składniki. Skuteczna dawka prebiotyków dla dorosłego człowieka to 5-10 g na dobę i tyle dostarcza przeciętna dieta. Po prebiotyki z apteki warto sięgnąć, kiedy mamy problemy z wypróżnianiem, biegunki, przebyliśmy antybiotykoterapię lub nasza dieta jest monotonna. Suplementy prebiotyczne najczęściej kupimy w postaci płynów, saszetek, a także kapsułek. Szczególnie popularne są te na bazie aloesu i laktuloza w postaci syropu.

W aptece dostaniemy też synbiotyki, czyli preparaty łączące w składzie probiotyki (korzystne bakterie jelitowe) i prebiotyki (pożywkę dla ich wzrostu). Poleca się je przy konieczności odbudowy mikrobioty jelit, szczególnie po leczeniu antybiotykami i w problemach trawiennych w dolnych odcinkach przewodu pokarmowego.

Źródła:

1. Ślizewska K., Nowak A., Barczyńska R., Libudzisz Z., Prebiotyki – definicja, właściwości i zastosowanie w przemyśle, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość., 2013, 1(86), 5-20

2. Zdrowie jelit – Raport syntetyczny Flair-Flow Europe na temat działania pre- i probiotyków

3. Kuczyńska B., Wasilewska A., Biczysko M., Banasiewicz T., Drews M., Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe – mechanizmy działania, potencjalne zastosowania kliniczne oraz zalecenia dietetyczne, Nowiny Lekarskie, 2011, 80, 4, 299-304

4. Wikiera A., Mika M., Budowa i właściwości pektyn, Postępy Biochemii, 2013, 59(1), 89-94

Aleksandra Żyłowska-Mharrab