Od czego zależy odporność organizmu?

Silny układ odpornościowy potrafi się przeciwstawić wirusom i bakteriom. Co sprawia, że jedni ludzie są bardziej odporni i nie chorują, a drudzy mają słaby układ odpornościowy i nieustannie zapadają na jakieś choroby. Od czego zależy odporność organizmu?

Spis treści

1. Odporność - rodzaje odporności
2. Zaburzenia odporności - osłabiony układ odpornościowy
3. Zaburzenia odporności - nadaktywny układ odpornościowy

Odporność - rodzaje odporności

1. Odporność nieswoista (wrodzona) - stanowi pierwszą linię obrony organizmu przez zarazkami

Na pierwszej linii frontu, która ma nas bronić, stoi skóra. Nieuszkodzona jest skuteczną barierą dla chorobotwórczych drobnoustrojów. Znajdujący się na niej pot zawiera substancje o działaniu bakteriobójczym, podobnie jak ślina i łzy.

Odporność organizmu to zdolność organizmu do obrony przed czynnikami chorobotwórczymi zewnętrznymi (np. bakteriami, wirusami, toksynami) lub wewnętrznymi (komórki zmutowane, nowotworowe). Jeśli jest słaba, nie potrafi odeprzeć ataku drobnoustrojów. Wówczas zarazki osiedlają się w drogach oddechowych, uszkadzając błonę śluzową nosa, gardła i krtani, albo wędrują dalej – do oskrzeli lub płuc, wywołując stan zapalny. Z kolei jeśli układ odpornościowy jest zbyt aktywny, może dojść do rozwoju chorób autoimmunologicznych lub alergii.

Układ odpornościowy nie znajduje się w jednym miejscu w naszym organizmie. Jego komórki rozrzucone są po organizmie. Znajdują się m.in. w grasicy, śledzionie, węzłach chłonnych.

Zobacz galerię 12 zdjęć

Z kolei drogi oddechowe chroni delikatna warstwa śluzu i malutkie rzęski, które transportują wszystkie zanieczyszczenia i wydalają je na zewnątrz. Natomiast drobnoustroje przedostające się do ciała z pokarmem są niszczone przez kwaśne wydzieliny i enzymy żołądkowe.

2. Odporność swoista (nabyta)

Gdy organizmowi nie udaję się odeprzeć ataku chorobotwórczych patogenów i pokonują one pierwszą linię obrony, zostaje włączona odporność swoista (nabyta). Układ odpornościowy zaczyna wytwarzać komórki, których zadaniem jest zidentyfikowanie i zniszczenie wszystkich “ciał obcych” (nazywanych antygenami), które wtargnęły do ustroju przez błony śluzowe gardła, nosa, przewodu pokarmowego lub innymi drogami. Komórki odpornościowe powstają w różnych organach i mają swoje specjalizacje:

• Monocyty to krwinki białe produkowane w szpiku kostnym. Gdy dostrzegą intruza (antygen), zaczynają się do niego zbliżać. Podczas tej wędrówki przekształcają się w makrofagi i jako takie pożerają antygen, a informacje o jego pojawieniu się przekazują limfocytom;

Budujemy własną odporność szczepiąc się przeciw konkretnej chorobie lub... chorując.

• Limfocyty T dojrzewają w grasicy. Informują inne komórki o obecności antygenów, a jednocześnie bezpośrednio zwalczają intruza;
• Limfocyty B powstają w szpiku kostnym, śledzionie i węzłach chłonnych. Na pojawienie się bakterii czy wirusów reagują produkcją przeciwciał, które niszczą wroga.

Gdy nasz organizm raz zostanie zakażony przez jakiś chorobotwórczy drobnoustrój (np. wirus, bakterię), powstaną w nim tzw. komórki pamięci immunologicznej. Gdy ten drobnoustrój kolejny raz nas zaatakuje - zostanie przez odpornościowy wywiad rozpoznany i zniszczony. Oznacza to, że budujemy własną odporność, chorując. Odporność swoistą nabywa się także po podaniu szczepionki (np. przeciw wściekliźnie, odrze, różyczce, krztuścowi), a także po wstrzyknięciu surowicy odpornościowej z gotowymi przeciwciałami (np. przeciw jadom żmii, skorpiona, po zainfekowaniu pałeczkami tężca).

Komórki układu odpornościowego chronią nie tylko przed czynnikami chorobotwórczymi zewnętrznymi (np. bakteriami, wirusami, toksynami), lecz także wewnętrznymi, takimi jak komórki nowotworowe. Wchodzą z nimi w bezpośredni kontakt i niszczą je bez udziału przeciwciał. Chroni nas to przed rozwojem nowotworów.

Niestety, jako obce komórki układu odpornościowego traktują również komórki przeszczepianych narządów, np. nerki. W przypadku przeszczepów takie działanie limfocytów jest fatalne w skutkach. Limfocyty T niszczą bowiem komórki transplantowanego narządu i przeszczep, który miał ratować życie, zostaje przez organizm odrzucony. Dlatego zakusy limfocytów T są hamowane przez podawanie pacjentom po transplantacji wysokich dawek specjalistycznych leków.

Zaburzenia odporności - osłabiony układ odpornościowy

Odporność zależy od genów, codziennych przyzwyczajeń, odżywiania. Na to, co dostaliśmy w spadku po przodkach, nie mamy wpływu. Ale wiele zależy od nas samych. Najczęstszymi przyczynami obniżenia odporności są:

• nadużywanie antybiotyków - nie mamy czasu na leczenie, więc gdy bierze nas banalne przeziębienie, chętnie sięgamy po silny specyfik, żeby szybko postawił nas na nogi. Tymczasem większość infekcji górnych dróg oddechowych wywołują wirusy, więc antybiotyk nie pomoże, bo zwalcza wyłącznie bakterie. Na dodatek osłabia organizm i uodpornia na lek. W efekcie, gdy jest naprawdę potrzebny, wtedy przestaje działać;

Pierwszym objawem osłabienia układu odpornościowego jest podatność na infekcje. Jeśli więc przeziębiasz się często, łapiesz zapalenia gardła, masz nawracające opryszczki, to znak, że system zabezpieczeń zawodzi.

• zła dieta - jemy za mało warzyw i owoców, za dużo tłuszczów i żywności przetworzonej. W związku z tym nie dostarczamy organizmowi potrzebnej ilości witamin i minerałów, które chronią nas przed chorobami;
• siedzący tryb życia - za mało się ruszamy, wypijamy hektolitry kawy;
• stres - żyjemy w przewlekłym stresie, nie mamy czasu na odpoczynek i prawdziwy relaks. Tymczasem naukowcy przestrzegają, że 80 proc. chorób ze stresu jest skutkiem osłabionego układu odpornościowego;
• sterylne warunki - wychowujemy dzieci w sterylnych warunkach, więc nie trenują one swojej odporności;
• detergenty i środki antyseptyczne - podrażniają naskórek i niszczą naturalną florę bakteryjną, która stymuluje pracę układu odpornościowego i zapobiega rozwojowi chorobotwórczych bakterii;
• spaliny, dym nikotynowy, klimatyzacja i suche powietrze, które uszkadzają śluzówki. Wszystko to ułatwia zarazkom wtargnięcie do organizmu.

Zaburzenia odporności - nadaktywny układ odpornościowy

Układ odpornościowy - z nieznanych przyczyn - może być także nadaktywny. Uznaje wówczas, że nie tylko wirusy czy bakterie, lecz wszystkie komórki, również te jakiegoś narządu, są niebezpieczne dla organizmu. Bez zwłoki rozpoczyna produkcję przeciwciał, które mają je zniszczyć. W takiej sytuacji dochodzi do rozwoju wielu chorób autoimmunologicznych. Na przykład, gdy organizm niszczy komórki tarczycy, może dojść do rozwoju choroby Gravesa-Basedowa czy choroby Hashimoto. Jeśli organizm uzna za wroga trzustkę, może dojść do rozwoju cukrzycy insulinozależnej. Gdy układ immunologiczny zaatakuje szpik kostny, grasicę, śledzionę czy węzły chłonne, mogą się rozwinąć choroby nowotworowe, w tym grasiczak, ziarnica złośliwa czy przewlekła białaczka limfatyczna. Inne przykłady chorób autoimmunologicznych (w sumie jest ich ok. 80) to:

• reumatoidalne zapalenie stawów
• zesztywniające zapalenie stawów (ZZSK)
• toczeń
• bielactwo
• stwardnienie rozsiane.

Innym przykładem działania nadaktywnego układu odpornościowego są alergie. Wariuje on, rozpoznając wroga w neutralnych substancjach, np. pyłkach roślin. Gdy dostaną się one do organizmu, rusza machina obronna, wywołując przykre objawy uczulenia, m.in. katar, łzawienie, duszności.

miesięcznik "Zdrowie"

Monika Majewska

Magdalena Moraszczyk

Konsultacja: Agnieszka Wiktorowicz-Dudek