Jak działa immunostymulacja i czy jest skuteczna?

Immunostymulacja to jeden ze sposobów na podniesienie odporności organizmu. W tym celu wykorzystuje się tak zwane immunostymulatory - mogą to być fragmenty mikroorganizmów, jak i substancje roślinne. Jak działa immunostymulacja i czy jest skuteczna?

Spis treści

1. Immunostymulacja - swoista i nieswoista odpowiedź odpornościowa
2. Immunostymulacja – kiedy stosować?
3. Immunostymulacja – immunostymulatory bakteryjne
4. Immunostymulacja - immunostymulatory grzybicze
5. Immunostymulacja - immunostymulatory roślinne
6. Immunostymulacja - immunostymulatory syntetyczne
7. Immunostymulacja - probiotyki

Immunostymulacja to inaczej podnoszenie lub wzmacnianie naszej odpowiedzi odpornościowej poprzez zastosowanie tzw. immunostymulatorów. Immunostymulatorami mogą być m. in. fragmenty martwych komórek bakteryjnych (lizaty), substancje pochodzenia roślinnego. Każdy immunostymulator będzie oddziaływał na różne ramiona odpowiedzi odpornościowej.

Należy mieć także na uwadze, że immunostymulatory działają w bardzo złożony sposób, gdyż oprócz wzmacniania pewnych ramion odpowiedzi odpornościowej (zwykle tych korzystnych z punktu widzenia zdrowotnego), będą równocześnie wyciszały inne (zwykle mniej korzystne z punktu widzenia zdrowotnego).

Immunostymulacja - swoista i nieswoista odpowiedź odpornościowa

Immunostymulacji może podlegać zarówno swoista, jak i nieswoista odpowiedź odpornościowa. Do mechanizmów nieswoistych zaliczamy elementy, które są tzw. pierwszą linią obrony. Są to komórki żerne (np. makrofagi), układ dopełniacza, lizozym oraz naturalne bariery i wydzieliny takie jak błony śluzowe, skóra, ślina, śluz, czy łzy.

Mechanizmy nieswoiste są mniej precyzyjne w odpowiedzi odpornościowej, ale za to działają bardzo szybko, zapobiegając rozprzestrzenianiu się drobnoustrojom po organizmie. Jednocześnie dają czas na mobilizację mechanizmów swoistych, które do rozwinięcia swoich możliwości potrzebują więcej czasu (nawet kilka tygodni), ale są za to o wiele bardziej precyzyjne w działaniu.

Do swoistej odpowiedzi odpornościowej należą m. in. limfocyty B oraz wytwarzane przez nie białka odpornościowe – przeciwciała. Pobudzanie poprzez immunostymulację odporności zarówno tej swoistej, jak i nieswoistej stanowi skuteczną ochronę przed nawracającymi infekcjami układu oddechowego i układu moczowego oraz zapaleniem uszu i zapaleniem zatok.

Immunostymulacja – kiedy stosować?

O naszą odporność powinniśmy dbać przez cały, jednak w okresach wzmożonego zachorowania na zakażenia dróg oddechowych (np. okres jesienno-zimowy) ma to szczególne znaczenie, gdyż pozwoli nam to z większym prawdopodobieństwem uniknąć rozwinięcia się zakażenia. Natomiast w przypadku kiedy już coś złapiemy, nasz organizm łatwiej poradzi sobie z infekcją i powikłaniami choroby.

Zwykle przyczyną stosowania immunostymulacji, szczególnie u dzieci, są częste sezonowe przeziębienia, które są najczęstszą przyczyną zgłaszania się pacjentów do lekarza pierwszego kontaktu. Przeziębienie jest chorobą spowodowaną głównie przez zakażenia wirusowe górnych dróg oddechowych (najczęściej przez rynowirusy). Objawy przeziębienia to obrzęk błony śluzowej, katar, ból gardła, ból głowy oraz gorączka.

Zwiększona zachorowalność na przeziębienie wśród dzieci wynika z jeszcze niedojrzałego układu odpornościowego, który ciągle uczy radzić sobie z różnymi patogenami. Niedobory odporności mogą wynikać zarówno ze zmniejszonej reaktywności komórkowej (np. limfocytów T), niewystarczającej przeciwciał przez limfocyty B, jak i osłabionej odpowiedzi błon śluzowych.

Na rynku dostępne są preparaty (szczepionki) zawierające immunotymulatory. Ich rola polega na pobudzeniu i wzmacnianiu układu odpornościowego w walce z nawracającymi infekcjami układu oddechowego, ale także moczowego, zapaleniem uszu i zatok.

Immunostymulacja – immunostymulatory bakteryjne

Immunostymulatory bakteryjne (szczepionki) są jednymi z najlepiej przebadanych substancji o działaniu immunostmulującym, a ich skuteczność wykazano w wielu badaniach klinicznych. Ich stosowanie może nawet o około 40% zmniejszyć liczbę zakażeń dróg oddechowych.

Preparaty takie zawierają zwykle lizaty różnych bakterii chorobotwórczych np.:

• paciorkowca Streptococcus pneumoniae
• pałeczki Klebsiella pneumoniae
• dwoinki Neiserria catarrhalis

Są to najczęściej komórki bakteryjne poddane działaniu enzymów lub rozkładowi chemicznemu, dlatego nie są one w stanie wywołać infekcji, ale mogą stymulować odpowiedź odpornościową.

Szczepionki mogą być mieszanką różnych gatunków bakterii np.: Luivac (lizat Staphylococcus aureus, Streptococcous mitis, Streptococcous pyogenes, Streptococcous pneumoniae, Klebsiella pneumoniae, Moraxella catarrhalis, Haemophilus influenzae) lub pojedynczych np. Uro-Vaxom (lizat Escherichia coli). Od klasycznych szczepionek w postaci podskórnych iniekcji różnią się tym, że są one podawane drogą doustną lub donosową.

Immunostymulatory bakteryjne aktywują i wzmacniają układ odpornościowy poprzez:

• zwiększenie aktywności cytotoksycznej i fagocytującej komórek żernych (makrofagów, komórek dendrytycznych, neutrofili)
• zwiększenie aktywności komórek NK
• aktywację komórek dendrytycznych i zwiększenie ich zdolności do prezentacji antygenów
• nasiloną migracja komórek odpornościowych do dróg oddechowych
• zwiększone wydzielanie cytokin przeciwwirusowych
• wzrost stężenia przeciwciał IgA i przeciwciał IgG
• zwiększenie aktywności limfocytów T i ich zdolności do aktywacji pozostałych mechanizmów swoistej odpowiedzi odpornościowej

Immunostymulacja - immunostymulatory grzybicze

Jako immunostymulatory wykorzystywane są również polisacharydy występujące w ścianie komórkowej drożdży z gatunku Saccharomyces cerevisiae i grzybów np. beta-glukan.

Wykazano, że beta-glukan podwyższa liczbę limfocytów T i aktywność makrofagów oraz obniża aktywność komórek NK i układu dopełniacza. Wykazano, że beta-glukan zmniejsza częstość nawracających infekcji układu oddechowego u dzieci.

Immunostymulacja - immunostymulatory roślinne

Najstarszą grupą immunostymulatorów są produkty pochodzenia roślinnego. Do najpopularniejszych należy jeżówka. Jeżówka jest rośliną z rodziny astrowatych o właściwościach poprawiających działanie układu odpornościowego m. in. poprzez stymulację aktywności komórek żernych np. makrofagów.

Stosowanie preparatów z jeżówki zapobiega przeziębieniu oraz skraca czas jego trwania. Preparaty dostępne na rynku mogą być przygotowywane z trzech różnych gatunków roślin: jeżówki purpurowej, wąskolistnej lub bladej.

Immunostymulacja - immunostymulatory syntetyczne

Na rynku dostępne są również preparaty o działaniu immunostymulującym zawierające w swoim składzie syntetyczne substancje chemiczne. Przykładem takiego immunostymulatora jest pranobeks inozyny, który jest mieszaniną inozyny z kwasem 4-acetamidobenzoesowym i 1-dimetyloamino-2-propanolem w stosunku 1:3.

Substancja ta wykazuje aktywność immunostymulującą i niewielkie działanie przeciwwirusowe. Wykazano, że pranobeks inozyny wzmaga podziały komórkowe limfocytów T, aktywność komórek NK oraz pobudza wytwarzanie niektórych cytokin np. interleukiny-2.

Immunostymulacja - probiotyki

W ostatnich latach wykazano znaczenie mikroorganizmów jelitowych zasiedlających nasze jelito (mikrobiota jelitowa) w kształtowaniu odporności. Stąd coraz większe znaczenie w immunostymulacji zyskują probiotyki, czyli żywe mikroorganizmy, które spożywane w odpowiedniej ilości mogą wywierać korzystny wpływ na zdrowie człowieka.

Badania kliniczne potwierdziły, że szczep bakterii Lactobacillus rhamnosus GG jest skuteczny w prewencji infekcji dróg oddechowych u dzieci uczęszczających do żłobków i przedszkoli. W przypadku osób dorosłych dane kliniczne są niejednoznaczne.

Czytaj też: 

• Immunoterapia - co to jest? Na czym polega immunoterapia?
• Choroby autoimmunologiczne: gdy atakuje nas układ immunologiczny

O autorze

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, Cambridge Diagnostics Polska

Z wykształcenia biolog ze specjalizacją mikrobiologia i diagnosta laboratoryjny z ponad 10-letnim stażem w pracy laboratoryjnej. Absolwentka Studium Medycyny Molekularnej oraz członek Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka.Kierownik grantów naukowych realizowanych w Pracowni Diagnostyki Molekularnej przy Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych WUM. Tytuł doktora nauk medycznych w zakresie biologii medycznej obroniła na I Wydziale Lekarskim WUM. Autorka wielu prac naukowych i popularnonaukowych z zakresu diagnostyki laboratoryjnej, biologii molekularnej i żywienia. Na co dzień jako specjalista w zakresie diagnostyki laboratoryjnej prowadzi dział merytoryczny w Cambridge Diagnostics Polska oraz współpracuje z zespołem dietetyków w Poradni Dietetycznej CD. Ze specjalistami dzieli się praktyczną wiedzą dotyczącą diagnostyki i dietoterapii chorób na konferencjach, szkoleniach oraz na łamach czasopism i portali internetowych. Szczególnie zainteresowana wpływem współczesnego stylu życia na procesy molekularne w organizmie.

Czytaj więcej tekstów tej autorki

dr n. med. Karolina Karabin