Immunoglobuliny typu A (IgA)

Immunoglobuliny typu A (IgA) są najważniejszymi cząsteczkami swoistej odpowiedzi odpornościowej związanej z błonami śluzowymi. Dzięki ich bardzo dużej dobowej produkcji organizm chroni się przed wnikaniem bakterii, wirusów i cząsteczek pokarmowych. Dlatego zarówno niedobór, jak i nadmiar przeciwciał IgA może wskazywać na tocząca się patologię.

Spis treści

1. Immunoglobuliny typu A (IgA) - rola w organizmie
2. Immunoglobuliny typu A (IgA) - rodzaje
3. Immunoglobuliny typu A (IgA) - wskazania do badania
4. Immunoglobuliny typu A (IgA) - na czym polega badanie?
5. Immunoglobuliny typu G (IgA) - norma
6. Immunoglobuliny typu A (IgA) - wyniki. Co oznacza podwyższony poziom?
7. Immunoglobuliny typu A (IgA) - wyniki. Co oznacza niski poziom?
8. Immunoglobuliny typu A (IgA) - selektywny niedobór IgA
9. Immunoglobuliny typu A (IgA) - nefropatia związana z IgA

Immunoglobuliny typu A (IgA), inaczej przeciwciała typu A, są białkiem odpornościowym wytwarzanym przez komórki układu odpornościowego – komórki plazmatyczne, które są rodzajem limfocytów B. Przeciwciała IgA są wytwarzane pod wpływem kontaktu z różnymi cząsteczkami chemicznymi (antygenami), które układ odpornościowy rozpoznaje jako obce.

Antygenami mogą być fragmenty bakterii, wirusów, grzybów, pokarmów, pyłków roślin, a w niektórych sytuacjach własne tkanki organizmu (tzw. autoantygeny). Przeciwciała IgA działają swoiście, gdyż są skierowane zawsze przeciwko konkretnemu antygenowi.

Immunoglobuliny typu A (IgA) - rola w organizmie

Pomimo, że stężenie przeciwciał IgA we krwi jest niewielkie (1,4-4 mg/ml), to organizm wytwarza ich więcej niż wszystkich innych przeciwciał razem wziętych. Wynika to z faktu, że przeciwciała IgA są głównie wydzielane przez błony śluzowe oraz znajdują się w wydzielinach (łzy, ślina).

Dobowa synteza przeciwciała IgA może wynosić nawet do 9 gramów na dobę. Z uwagi na to, przeciwciało IgA jest jednym z głównych elementów obronnych błon śluzowych przed antygenami środowiskowymi.

Zadaniem przeciwciała IgA jest zahamowanie przylegania bakterii do powierzchni błon śluzowych oraz ich zlepianie, neutralizacja wirusów, toksyn, enzymów wydzielanych przez bakterie oraz antygenów pokarmowych.

Immunoglobuliny typu A (IgA) - rodzaje

Przeciwciała IgA można podzielić na całkowite i swoiste. Swoiste przeciwciała IgA, są wytwarzane w ciągu całego życia przez organizm po kontakcie z różnymi antygenami. Wszystkie swoiste przeciwciała IgA w organizmie, stanowią pulę całkowitych IgA. Badanie swoistych przeciwciał IgA ma szczególne znaczenie w diagnostyce niektórych chorób autoimmunologicznych, np. celiakii.

Przeciwciała IgA, ze względu na różnice w strukturze molekularnej, zostały dodatkowo podzielone na dwa podtypy:

• IgA1, które stanowi około 80 proc. wszystkich IgA we krwi, jest dłuższe i wrażliwe na działanie enzymów bakteryjnych
• IgA2, które stanowi około 20 proc. wszystkich IgA we krwi, jest krótsze i przez to odporniejsze na działanie enzymów bakteryjnych; występuje głównie w przewodzie pokarmowym

Na powierzchni błon śluzowych i w wydzielinach przeciwciało IgA występuje dodatkowo w postaci związanej z tzw. fragmentem wydzielniczym. Przeciwciało takie jest wtedy nazywane wydzielniczym IgA (sIgA, ang. secretory IgA). sIgA w niewielkich ilościach znajduje się także we krwi, stanowiąc 5-10 proc. przeciwciał IgA.

Immunoglobuliny typu A (IgA) - wskazania do badania

• podejrzenie wrodzonych niedoborów odporności o podłożu genetycznym np. selektywny niedobór IgA
• podejrzenie wtórnych niedoborów odporności np. AIDS
• podejrzenie marskości wątroby
• podejrzenie choroby autoimmunologicznej, np. reumatoidalnego zapalenia stawów, celiakii
• podejrzenie nowotworów hematologicznych, np. szpiczaka mnogiego, chłoniaków
• podejrzenie nefropatii związanej z IgA
• przewlekłe biegunki
• przewlekłe infekcje dróg oddechowych

Badanie przeciwciał IgA swoistych tkankowo jest markerem toczącego się procesu autoimmunologicznego. Przykładem jest celiakia, w przebiegu której wysoki poziom przeciwciał IgA przeciwko transglutaminazie tkankowej (anty-tTG) jest markerem diagnostycznym tej choroby.

Immunoglobuliny typu A (IgA) - na czym polega badanie?

W badaniach laboratoryjnych możemy oceniać stężenie zarówno całkowitego, jak i swoistych przeciwciał IgA. Obydwa badania można wykonać z krwi żylnej, a także w szczególnych przypadkach klinicznych w kale lub ślinie.

Stężenie swoistych przeciwciał IgA najczęściej oznacza się za pomocą metod immunoenzymatycznych (np. test ELISA) lub metod immunofluorescencyjnych. Do oznaczania całkowitego stężenia przeciwciał IgA rutynowo stosuje się również metodę immunonefelometryczną i immunoturbidymetryczną.

CZYTAJ TEŻ:

• Immunoglobuliny typu G (IgG)
• Immunoglobuliny typu E (IgE)
• Immunoglobuliny typu M (IgM)

Immunoglobuliny typu A (IgA) - wyniki. Co oznacza podwyższony poziom?

Podwyższony poziom przeciwciał IgA obserwuje się w:

• przewlekłych stanach zapalnych (szczególnie tych związanych z błonami śluzowymi)
• marskości wątroby
• AIDS
• chorobach autoimmunologicznych np. celiakii
• chorobach hematologicznych, np. szpiczaku mnogim, chłoniakach

Immunoglobuliny typu A (IgA) - wyniki. Co oznacza niski poziom?

Obniżony poziom przeciwciał IgA obserwuje się w:

• pierwotnych niedoborach odporności np. zespół hiper-IgM, choroba Brutona
• chorobach układu oddechowego, np. astmie oskrzelowej, nawracających zakażeniach dróg oddechowych
• chorobach zakaźnych, np. zakażenia wirusem Epsteina-Barr
• chorobach przewodu pokarmowego, np. przewlekłych biegunkach, przewlekłych chorobach wątroby
• chorobach autoimmunologicznych, np. cukrzycy typu 1
• chorobach skóry, np. atopowym zapaleniu skóry
• chorobach o podłożu genetycznym, np. zespole Downa
• zespole utraty białek lub zespole złego wchłaniania
• w trakcie przyjmowania leków, takich jak fenytoina, sole złota, niesteroidowe leki przeciwzapalne

Immunoglobuliny typu A (IgA) - selektywny niedobór IgA

Selektywny niedobór IgA jest najczęściej występującym pierwotnym (uwarunkowanym genetyczne) niedoborem odporności, przebiegający z prawidłowym poziomem pozostałych klas przeciwciał (IgG, IgM).

Występuje u 1:500 mieszkańców Europy, natomiast u mieszkańców Azji jak Chiny, czy Japonia występuje on znacznie rzadziej.

U większości osób selektywny niedobór IgA przebiega bezobjawowo lub występują u nich łagodne nawracające zakażenia dróg oddechowych, powodowane głównie przez wirusy.

Wykazano, że u osób z selektywnym niedoborem IgA częściej występują choroby alergiczne i autoimmunologiczne, takie jak:

• celiakia
• cukrzyca typu 1
• młodzieńcze idiopatyczne przewlekłe zapalenie stawów
• bielactwo
• nieswoiste choroby zapalne jelit, np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• niedokrwistość hemolityczna
• toczeń rumieniowaty układowy

Takie predyspozycje u osób z selektywnym niedoborem IgA mogą wynikać z przeładowania błon śluzowych antygenami, które nie mogą być efektywnie neutralizowane przez niedobór przeciwciał IgA, a w następstwie powstawania przewlekłych stanów zapalnych.

Ponadto zaobserwowano, że niedobory IgA oraz niektóre choroby autoimmunologiczne mogą mieć wspólne podłoże genetyczne (polimorfizmy w układzie zgodności tkankowej HLA).

Immunoglobuliny typu A (IgA) - nefropatia związana z IgA

Nefropatia związana z IgA (inaczej choroba Bergera) jest zapalną chorobą kłębuszków nerkowych w której dochodzi do odkładania się w złogów przeciwciał IgA w mezangium (rodzaj tkanki łącznej w nerce).

Jednym z objawów choroby jest krwiomocz i nadciśnienie tętnicze. Rozwojowi choroby sprzyjają predyspozycje genetyczne, ale także towarzyszy ona różnym schorzeniom jak reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczyca, czy celiakia.

Rozpoznanie nefropatii związanej z IgA polega na poddaniu wycinka tkanki z nerki badaniu immunofluorescencyjnemu lub immunohistochemicznemu w celu potwierdzenia obecności złogów przeciwciał IgA.

Piśmiennictwo

1. Lewandowicz-Uszyńska A. i wsp. Niedobór IgA – czy należy się go obawiać? Pediatria po Dyplomie, 2013, 1.
2. Czyżewska-Buczyńska A. i wsp. IgA istotny element układu odporności – wybrane zagadnienia. Postepy Hig Med Dosw, 2007, 61, 38-47.
3. Paul W.E. Fundamental immunology, Philadelphia: Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkin 2008, 6th edition.
4. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, podręcznik dla studentów medycyny pod redakcją Dembińska-Kieć A. i Naskalski J.W., Elsevier Urban & Partner Wydawnictwo Wrocław 2009, wydanie 3.
5. Choroby wewnętrzne, pod redakcją Szczeklik A., Medycyna Praktyczna Kraków 2010

O autorze

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, Cambridge Diagnostics Polska

Z wykształcenia biolog ze specjalizacją mikrobiologia i diagnosta laboratoryjny z ponad 10-letnim stażem w pracy laboratoryjnej. Absolwentka Studium Medycyny Molekularnej oraz członek Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka.Kierownik grantów naukowych realizowanych w Pracowni Diagnostyki Molekularnej przy Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych WUM. Tytuł doktora nauk medycznych w zakresie biologii medycznej obroniła na I Wydziale Lekarskim WUM. Autorka wielu prac naukowych i popularnonaukowych z zakresu diagnostyki laboratoryjnej, biologii molekularnej i żywienia. Na co dzień jako specjalista w zakresie diagnostyki laboratoryjnej prowadzi dział merytoryczny w Cambridge Diagnostics Polska oraz współpracuje z zespołem dietetyków w Poradni Dietetycznej CD. Ze specjalistami dzieli się praktyczną wiedzą dotyczącą diagnostyki i dietoterapii chorób na konferencjach, szkoleniach oraz na łamach czasopism i portali internetowych. Szczególnie zainteresowana wpływem współczesnego stylu życia na procesy molekularne w organizmie.

dr n. med. Karolina Karabin