Stan astmatyczny - objawy, leczenie, pierwsza pomoc

Stan astmatyczny to najcięższa postać astmy oskrzelowej. Stan astmatyczny jest stanem zagrożenia życia, ponieważ może doprowadzić do ciężkiej niewydolności oddechowej, a w konsekwencji do śmierci. Jakie są przyczyny i objawy stanu astmatycznego? Na czym polega pierwsza pomoc i leczenie?

Spis treści

1. Stan astmatyczny - przyczyny i czynniki ryzyka
2. Stan astmatyczny - objawy
3. Stan astmatyczny - co robić? Pierwsza pomoc przy stanie astmatycznym
4. Stan astmatyczny - diagnostyka
5. Stan astmatyczny - leczenie

Stan astmatyczny to nasilenie astmy oskrzelowej, które nie ustępuje mimo stosowania optymalnego leczenia przez okres dłuższy niż jedna godzina i może doprowadzić do ciężkiej niewydolności oddechowej, a w dalszej konsekwencji do zgonu.¹ Część badaczy podaje w definicji stanu astmatycznego też stan skurczowy oskrzeli w wyniku zaostrzenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP).

Stan astmatyczny to inaczej ostra ciężka astma, astma zagrażająca życiu, astma prawie śmiertelna.

Stan astmatyczny należy odróżnić od ataku (napadu) astmy oskrzelowej. Klasyczny napad astmy oskrzelowej to gwałtownie pojawiająca się duszność, która może wystąpić nagle w okresie remisji choroby lub też być efektem systematycznie pogarszającego się zwężenia oskrzeli. Ciężkość napadu może być różna od łagodnie przebiegającej obturacji aż do ciężkiej niewydolności oddechowej, będącej zagrożeniem życia. Stan taki wymaga szybkiej, precyzyjnej oceny chorego i właściwego leczenia. Stan astmatyczny należy do stanów nagłych i stanowi zawsze zagrożenie dla życia pacjenta. Wymaga oceny i leczenia przez doświadczonego lekarza, aby zapobiec poważnym powikłaniom bądź śmierci.¹

Stan astmatyczny - przyczyny i czynniki ryzyka

• niewystarczające leczenie (niedostosowanie leczenia do stanu chorego w okresie poprzedzającym wystąpienie stanu astmatycznego)
• ekspozycja na alergen domowy i środowiskowy
• infekcja układu oddechowego (głównie wirusowa)

1-2 proc. (a niektóre źródła podają, że 3 proc.) przypadków stanu astmatycznego nie udaje się opanować i mimo najbardziej fachowej opieki chorzy umierają.¹

• zanieczyszczenie powietrza
• kontakt z substancjami toksycznymi i drażniącymi
• warunki atmosferyczne (temperatura i wilgotność powietrza)
• leki (aspiryna, niesterydowe leki przeciwzapalne, β-blokery, ACE - inhibitory)
• nadmierne napięcie emocjonalne

Do innych czynników powodujących trudności w kontroli astmy i zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia stanu astmatycznego należą:¹

• bardzo młody wieki
• ciężkie zapalenie zatok obocznych nosa
• choroba refluksowa
• względne niedobory immunoglobulin
• nadczynność tarczycy
• zaburzenia hormonalne (ciąża, menopauza)
• zaburzenia oddychania w czasie snu

Stan astmatyczny - objawy

Objawy poprzedzające wystąpienie stanu astmatycznego są następujące:²

W większości przypadków stan astmatyczny rozwija się stopniowo w ciągu dni i tygodni (czasami jednak dochodzi do znacznego nasilenia się duszności w ciągu minut i godzin).

• częściej występujące duszności
• brak poprawy mimo zwiększania dawek stosowanych leków
• pojawia się duszność nocna (o ile dotychczas jej nie było), nasila się duszność wysiłkowa
• rozdrażnienie i niepokój
• pojawia się lub nasila kaszel, wykrztuszanie niekiedy podbarwionej wydzieliny

Objawy stanu astmatycznego to:

• ortopnoe, tzn. chory z powodu nasilonej duszności przyjmuje pozycję stojącą i opiera się rękami o jakiś przedmiot (np. parapet, mebel), co ułatwia mu oddychanie
• zwiększenie częstości oddechów (ponad 25/min)
• świsty słyszalne z oddali, często z towarzyszącą sinicą, zwłaszcza twarzy
• niemożność powiedzenia krótkiego zdania na pojedynczym wydechu (prostym sposobem oceny jest poproszenie chorego, aby policzył do 10, chorzy ze znacznym nasileniem duszności nie są w stanie wypowiedzieć kilku słów bez nabrania powietrza)
• kaszel nieobecny lub suchy, urywany, później z odkrztuszaniem dużej ilości plwociny
• przyspieszenie czynności serca (często ponad 120/min)
• napinanie dodatkowych mięśni wydechowych
• charakterystyczna pozycja siedząca pacjenta, przygarbiona, pochylona do przodu, podparta na rękach, by stworzyć punkt podparcia dla głębokich wdechów

Stan astmatyczny - co robić? Pierwsza pomoc przy stanie astmatycznym

Stan astmatyczny to stan zagrożenia życia. Chory jak najszybciej musi trafić być hospitalizowany. W czasie oczekiwania na pogotowie lub transportu do szpitala, chorego należy uspokajać (stres dodatkowo nasila duszność), zapewnić mu wygodną pozycję, Można także rozpiąć ubranie i zdjąć ozdoby uciskające szyję (poluzuj krawat, zdejmij apaszkę).

Stan astmatyczny - diagnostyka

Lekarz stwierdza świsty po przyłożeniu słuchawki do klatki piersiowej, przyspieszenie czynności serca, podwyższone ciśnienie tętnicze krwi. Wykonuje się także pomiary PEF (szczytowego przepływu wydechowego).

Stan astmatyczny - leczenie

Leczenie stanu astmatycznego należy rozpocząć jak najszybciej i prowadzić je bezwzględnie w warunkach szpitalnych. Jest to leczenie kompleksowe i obejmuje:²

• tlenoterapię
• leki rozkurczające oskrzela
• sterydy
• wyrównanie zaburzeń wodno-elektrolitowych i kwasowo-zasadowych
• antybiotykoterapię w przypadku infekcji

Zachowanie właściwego dawkowania leków i prowadzenie precyzyjnego monitorowania chorych daje gwarancję remisji stanu astmatycznego. Niekiedy jednak mimo prawidłowego postępowania dochodzi do stanu, w którym intubacja, mechaniczna wentylacja jest jedyną szansą uratowania chorego.¹

Bibliografia:

1. Karwat K., Stan astmatyczny - jak rozpoznać i jak leczyć? "Terapia" 2008

2. Kulesza-Kazecka M., Stan astmatyczny u dzieci, "Nowa Pediatria" 2002, nr 4

Monika Majewska