Skurcz oskrzeli może prowadzić do bolesnych duszności. Jakie są jego przyczyny i objawy?

Skurcz oskrzeli (bronchospazm) to nagła, niezależna od woli człowieka reakcja mięśniówki dróg oddechowych, która prowadzi do zwężenia światła tych dróg, co powoduje utrudniona wymianę gazową, czyli oddychanie. Jakie są przyczyny skurczu oskrzeli i jakie objawy są typowe dla tej jednostki? Na czym polega leczenie bronchospazmu?

Spis treści

1. Skurcz oskrzeli (bronchospazm): przyczyny
2. Skurcz oskrzeli w zaostrzeniu astmy
3. Spazm oskrzeli
4. Skurcz oskrzeli a nerwica
5. Skurcz oskrzeli a reakcja anafilaktyczna

Skurcz oskrzeli (bronchospazm) może być konsekwencją nieprawidłowego działania mięśni, które tworzą ściany oskrzeli, a czasem także oskrzelików. Chory odczuwa to jako duszność, której może towarzyszyć ucisk w klatce piersiowej, kaszel oraz świszczący oddech.

Osoby doświadczające skurczu oskrzeli cierpią z powodu nieproduktywnego, napadowego kaszlu, nagle występującej duszności (częściej dotyczy ona wydechów niż wdechów powietrza).

Przy osłuchiwaniu lekarz słyszy świsty. Zdarza się także, że samodzielne oddychanie ma charakter furczenia czy charczenia. Dokuczliwym objawem jest również przykry ucisk w klatce piersiowej.

Skurcz oskrzeli (bronchospazm): przyczyny

Nieprawidłowe napięcie mięśni, czyli spastyczność może mieć związek z bardzo różnorodnymi czynnikami. Może mieć związek z rodzinnym występowaniem astmy oskrzelowej lub alergii na pyłki roślin, pleśń, sierść zwierząt, kurz, lateks, składniki żywności.

Kolejna przyczyna mogą być powtarzające się lub tez niedawno przebyte infekcje górnych dróg oddechowych. Do niekontrolowanego skurczu może doprowadzić także przeprowadzone bez odpowiedniego przygotowania, zwiększenie aktywności fizycznej lub wykonywania ćwiczeń siłowych.

Skurczom oskrzeli sprzyja oddychanie zanieczyszczonym powietrzem, narażenie na wdychanie substancje o działaniu drażniącym błonę śluzową oskrzeli i oskrzelików (w tym tytoniowy), nawet perfumy o ostrym zapachu.

W okresie jesienno-zimowym może to być suche i zimne powietrze. Dlatego też osoby cierpiące na dolegliwości układu oddechowego przed wyjściem z budynku powinny np. postać chwile w przedsionku, aby "zahartować" drogi oddechowe do wdychania zimnego powietrza.

Bagatelizowaną przyczyną skurczu oskrzeli są też leki stosowane przy leczeniu nadciśnienia tętniczego, niesteroidowe leki przeciwzapalne, w tym kwas acetylosalicylowy, a także antybiotyki.

Skurcz oskrzeli w zaostrzeniu astmy

Astma oskrzelowa sama w sobie może prowadzić do skurczu oskrzeli. Utrudnione oddychanie u osób chorujących na astmę ma związek z przewlekłym stanem zapalnym, który toczy się w drogach oddechowych.

Gdy jednak dojdzie do zaostrzenia choroby, komórki zapalne występujące w błonie śluzowej uaktywniają się i uwalniają więcej niż zwykle substancji nazywanych mediatorami zapalenia, które wywołują nie tylko skurcz oskrzeli, ale także obrzęk błony śluzowej dróg oddechowych. Zwiększa się też wydzielanie i gromadzenie śluzu.

Gdy zaostrzenie astmy przedłuża się w czasie może rozwinąć się ostra niewydolność oddechowa prowadząca do utraty przytomności, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci.

Chorym, którzy doświadczają skurczu oskrzeli podaje się leki, które powodują szybki rozkurcz oskrzeli. Są to głównie wziewne krótko działające β2-mimetyki oraz glikokortykosteroidy. Wskazana jest również oraz tlenoterapia. Leczeniem wspomagającym jest przyjmowanie bromku ipratropium, siarczanu magnezu oraz teofiliny.

Do groźnego zwężenia dróg oddechowych mogą prowadzić spastyczne zapalenia oskrzeli (lub obturacyjne zapalenie oskrzeli), które głównie występują u dzieci. Schorzenie charakteryzuje się nie tylko utrudnionym oddychaniem spowodowanym przez skurcz oskrzeli, ale także znacznym obrzękiem dróg oddechowych i gromadzeniem się wydzieliny.

Spazm oskrzeli

Tak nazywa się skurcz oskrzeli, do którego dochodzi po wysiłku fizycznym. Taką sytuacje można rozpoznać przeprowadzając badanie spirometryczne w czasie wysiłku fizycznego, czyli próby prowokacyjnej.

Podczas badania ocenia się nadreaktywność oskrzeli, czyli wzmożoną, nienaturalną reakcję oskrzeli, która prowadzi do skurczu. W badaniu ocenia się parametr określany jako natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa. Jeżeli spada ona o minimum 10%, to znaczy, że doszło do skurczu oskrzeli.

Spazmy oskrzeli mogą się pojawić samoistnie, bez występowania jakiejkolwiek choroby układu oddechowego. Zazwyczaj jednak obserwuje się je u osób młodych, nie przyzwyczajonych do intensywnych ćwiczeń oraz u chorych na astmę.

Aby uniknąć napadów powysiłkowego skurczu oskrzeli pacjentom podaje się krótko działające wziewne β2-mimetyki.

Ważna informacją jest ta, że spazmatycznego skurczu oskrzeli można uniknąć poprzez intensywna rozgrzewkę (co najmniej 15 minut), która poprzedzi rozpoczęcie właściwego treningu.

Skurcz oskrzeli a nerwica

Rozchwiana psychika lub bardzo silne przeżycia psychiczne (zarówno pozytywne, jak i negatywne) mogą wywołać u osób wrażliwych skurcz oskrzeli. Często jest on nazywany skurczem psychogennym.

U chorego dochodzi do hiperwentylacji - w tym przypadku niekontrolowanego przez pacjenta, wprowadzenia do płuc nadmiernej porcji powietrza. Jednocześnie dochodzi do spadku prężności dwutlenku węgla we krwi. Skutkiem tego jest wystąpienie zasadowicy oddechowej. U osób z nerwicą, której towarzyszą lęk i niepokój, może dodatkowo dojść do zwężenia oskrzeli.

Do odruchowego skurczu oskrzeli może dojść podczas każdego mechanicznego podrażnienia błony śluzowej dróg oddechowych. Tak może się zdarzyć, gdy ciało obce utkwi w drogach oddechowych, ale także podczas zakładania balonika, który uszczelnia przepływ powietrza przez rurkę intubacyjną.

Skurcz oskrzeli a reakcja anafilaktyczna

To najtrudniejsza, bo zagrażająca życiu sytuacja, w której dochodzi do skurczu oskrzeli. Do niedawna uważano, że reakcja anafilaktyczna (anafilaksja) może dotyczyć tylko osób, które cierpią na schorzenia alergiczne.

Obecnie definicja anafilaksji obejmuje także reakcje niealergiczne, czyli takie w których nie biorą udziału przeciwciała IgE.

Anafilaksja to ogólnoustrojowa i występująca nagle reakcja nadwrażliwości. Gdy czynnik alergiczny lub niealergiczny będzie miał kontakt z wrażliwym organizmem może dojść do wielu zaburzeń, które w niektórych przypadkach postępują błyskawicznie.

Układ oddechowy zareaguje skurczem oskrzeli i miejscowym obrzękiem błony śluzowej. Na skórze może pojawić się pokrzywka lub obrzęk naczynioruchowy.

Zaburzenia pracy układu pokarmowego mogą się manifestować nudnościami, wymiotami, biegunką oraz rozległymi bólami w obrębie jamy brzusznej.

Układ sercowo-naczyniowy może zareagować znacznym obniżeniem ciśnienia tętniczego.

Reakcja anafilaktyczna (wstrząs anfilaktyczny) w 2-3% przypadków kończy się śmiercią osoby poszkodowanej.

Dlatego też należy działać bardzo szybko. Osoby, które mają rozpoznaną alergię zazwyczaj noszą przy sobie ampułkostrzykawkę z adrenaliną. Taki zastrzyk trzeba wykonać, gdy tylko zauważymy pierwsze objawy np. postępującą wysypkę, trudności w oddychaniu czy spadek ciśnienia.

Zastrzyk najlepiej i najbezpieczniej wykonać w zewnętrzną stronę uda. Po podaniu adrenaliny poszkodowanego należy jak najszybciej przewieźć do szpitala, aby znalazł się pod fachową opieką.

W szpitalu pacjent otrzyma leki sterydowe, które zapobiegają nawrotowi objawów. To niezwykle ważne, ponieważ w ok. 10-20% przypadków reakcji anafilaktycznej występuje tzw. faza późna reakcji, kiedy po kilku godzinach do maksymalnie trzech dni objawy nawracają, mimo braku ponownego narażenia na substancję pierwotnie wyzwalająca reakcję.

Przeczytaj też

• Zapalenie oskrzeli
• Rozstrzenie oskrzeli
• Rak oskrzeli

O autorze

Anna Jarosz

Dziennikarka od ponad 40 lat zaangażowana w popularyzację edukacji zdrowotnej. Laureatka wielu konkursów dla dziennikarzy zajmujących się medycyną i zdrowiem. Otrzymała m. in. Nagrodę Zaufania „Złoty OTIS” w kategorii „Media i Zdrowie”, Wyróżnienie Św. Kamila przyznawane z okazji Światowego Dnia Chorego, dwukrotnie „Kryształowe Pióro” w ogólnopolskim konkursie dla dziennikarzy promujących zdrowie oraz wiele nagród i wyróżnień w konkursach na „Dziennikarza Medycznego Roku” organizowanego przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.

Czytaj więcej artykułów tego autora