Płuca - budowa, funkcje, choroby

Płuca znajdują się w klatce piersiowej i są częścią układu oddechowego. Ich najważniejszym zadaniem jest przenoszenie tlenu z powietrza do krwi oraz usuwanie dwutlenku węgla z krwi na zewnątrz. Płuca pełnią także inną rolę - bronią organizm przez atakiem szkodliwych substancji znajdujących się w powietrzu, takich jak zanieczyszczenia, dym tytoniowy, bakterie czy wirusy. Dowiedz się, jak są zbudowane płuca, na czym polega ich praca i jakie choroby dotyczą tego organu.

Spis treści:

1. Budowa płuc
2. Funkcje płuc
3. Pojemność płuc
4. Choroby płuc

Płuca to główna część układu oddechowego. Mają kształt stożków o pęcherzykowatej (gąbczastej) budowie i zajmują większą część klatki piersiowej.

Otoczone są żebrami i mięśniami międzyżebrowymi, a od dołu ogranicza je przepona. Dwa płuca oddzielone są od siebie śródpiersiem, w którym leży m.in. serce.

Ten parzysty narząd pełni w organizmie ważna rolę. To dzięki płucom oddychamy, ale nie tylko.

Płuca stanowią swoisty filtr, który powstrzymuje przed wtargnięciem do naszego organizmu wszelkie zanieczyszczenia i inne niepożądane substancje.

Budowa płuc

Oba płuca różnią się nieco od siebie.

Prawe płuco składa się z trzech płatów: górnego, środkowego i dolnego, rozdzielonych szczelinami poziomą i skośną.

Lewe płuco - z dwóch płatów: górnego i dolnego rozdzielonych szczeliną skośną – i jest mniejsze od prawego. Ma nawet specjalne wgłębienie na serce (wcięcie sercowe, wycisk sercowy) otoczone osierdziem.

Zewnętrzną ścianę płuc nazywamy opłucną. Zbudowana jest ona z tkanki łącznej i nie tylko pokrywa płuca, ale i wyściela od wewnątrz klatkę piersiową. Wytwarza specjalny płyn, dzięki któremu płuca mogą swobodnie przesuwać się podczas ruchów oddechowych w klatce piersiowej.

• opłucna ścienna – zewnętrzna warstwa opłucnej, pokrywająca ściany klatki piersiowej
• opłucna płucna – wewnętrzna warstwa opłucnej, pokrywającą płuco

Przestrzeń pomiędzy nimi to jama opłucnej.Do płuc dochodzi tchawica, czyli przewód oddechowy biegnący przez szyję. Pomiędzy płucami rozdziela się na dwie części, czyli oskrzela główne.

Podobnie jak tchawica, oskrzela główne otoczone są warstwą mięśni gładkich, zwanych błoną Reisessena (pod wpływem pewnych czynników, np. substancji drażniących, mięśnie te mogą kurczyć się, co jest jednym z czynników, prowadzących do astmy oskrzelowej).

Każde z oskrzeli dochodzi do jednego płuca wraz z z tętnicą płucną i żyłą płucną w miejscu zwanym wnęką.

W płucach oskrzela główne rozgałęziają się na oskrzela płatowe.

Oskrzele główne prawe dzieli się na trzy oskrzela płatowe, wchodzące do płuca prawego, natomiast oskrzele główne lewe na dwa oskrzela płatowe, wchodzące do płuca lewego.

Każde z oskrzeli płatowych dzieli się następnie na oskrzela segmentowe (zawierające w ścianie drobne gruczoły i chrząstkę), te zaś dzielą się na jeszcze mniejsze oskrzela mędzypłacikowe, a następnie na oskrzeliki (które nie zawierają już chrząstki ani gruczołów). Są to wąziutkie rurki o średnicy ok. 1 mm.

Na końcu każdego z oskrzelików znajduje się gronko płucne, które stanowi ok. 300 milionów maleńkich pęcherzyków płucnych (średnica pęcherzyka płucnego wynosi 150-250 µm) otoczonych drobnymi naczyniami krwionośnymi włosowatymi (kapilarami).

Pęcherzyki płucne są wyścielone komórkami nabłonkowymi (pneumocytami typu I, II i III), które mają cienkie wypustki zwane rzęskami. Dzięki pęcherzykom, powierzchnia płuc to ok. 90-100 m².

Płuca wytwarzają substancję złożoną z tłuszczów i białek, noszącą nazwę surfaktantu. Jest to czynnik powierzchniowy zmniejszający napięcie w pęcherzykach płucnych.

Pokrywa ich powierzchnię, ułatwiając im napełnianie i opróżnianie przy każdym oddechu. Składa się z cząsteczek lipoprotein wydzielanych przez pneumocyty.

Surfaktant sprawia, że podczas wdechu pęcherzyki nie rozciągają się nadmiernie, a w trakcie wydechu ich ściany nie sklejają się ze sobą.

Niedobór surfaktantu jest przyczyną m.in. zespołu zaburzeń oddychania noworodka. Związany jest z niedojrzałością płuc i występuje często u wcześniaków.

Brak tego płynu jest przyczyną łatwego zapadania się pęcherzyków płucnych i powstawania ognisk niedodmy. Utrudniona zostaje zatem wymiana gazowa i dochodzi do niedotlenienia.

Funkcje płuc

• Oddechowa - podstawową funkcją płuc jest oddychanie. Proces wymiany gazowej polega na tym, że powietrze, które wdychamy za pomocą ruchów ssąco-tłoczących klatki piersiowej przez nos lub usta, przechodzi kolejno przez tchawicę, oskrzela i oskrzeliki do pęcherzyków płucnych. To w nich następuje wchłanianie tlenu, który dostaje się do krwi i z hemoglobiną rozprowadzany jest do wszystkich komórek organizmu. Natomiast podczas wydechu przez pęcherzyki płucne usuwany jest dwutlenek węgla.

• Filtrująca - wraz z powietrzem do płuc dostają się także przeróżne niepożądane substancje, takie jak: wirusy, bakterie, zanieczyszczenia (np. spaliny), dym tytoniowy, alergeny. Jednak płuca wytwarzają gęsty śluz, który może całkowicie bądź częściowo zatrzymać - w rzęskach oskrzelików - i unieszkodliwić te substancje. Większości z nich, dzięki śluzowi, pozbywamy się chrząkając i przełykając ślinę lub kaszląc.

Pojemność płuc

Podczas badania zwanego spirometrią można zbadać pojemność płuc (TLC – z ang. total lungs capacity, czyli pojemność całkowita płuc). Urządzenie, które do tego służy, to spirometr, a zapis spirometrii to spirogram.

Spirometr wyposażony jest w analizator gazowy, wypełniony 10% mieszanką helu. TLC człowieka (dorosłego) wynosi ok. 5 litrów powietrza. Podczas jednej minuty dorosły wykonuje od 16 do 20 wdechów i wydechów, a np. noworodek ok. 40.

Nawet przy najgłębszym wydechu w płucach pozostaje ok. 1,2 litra powietrza. Gdyby tak nie było, płuca zapadłyby się. Jest to tzw. objętość zalegająca płuc.

Podczas przeciętnego wdechu do płuc dociera około 500 ml powietrza, co nazywamy objętością oddechową. Jeśli natomiast wykonamy maksymalny, głęboki wdech, może do nich dotrzeć nawet ok. 4 litrów powietrza (tzw. pojemność życiowa).

Choroby płuc

O chorobie płuc mogą świadczyć następujące objawy:

• duszności
• kaszel
• świszczący oddech
• spłycony oddech
• przyśpieszony oddech (sapka)
• przyśpieszone bicie serca
• ból w klatce piersiowej
• wciąganie międzyżebrzy
• podwyższona temperatura ciała

Płuca chorują z powodu zakażeń wirusowych, bakteryjnych, czy grzybiczych, ale także na tle uwarunkowań genetycznych - np. mukowiscydoza - czy nowotworowym. Najczęstsze choroby to stany zapalne o różnej etiologii, czyli zapalenia płuc.

Wyróżniamy, m.in.:

• środowiskowo nabyte zapalenie płuc (wywołane np. przez pneumokoki czy H. Influenzae)
• środowiskowo nabyte atypowe zapalenie płuc (wywołane przez mykoplazmy, chlamydie, wirusy)
• wewnątrzszpitalne zapalenia płuc
• aspiracyjne zapalenie płuc (w wyniku zaburzeń połykania, wymiotów czy patologii przełyku)
• przewlekłe zapalenie płuc
• zapalenie płuc u osób z obniżoną odpornością (np. w przebiegu AIDS czy w zaawansowanej chorobie nowotworowej)

Inne choroby płuc to, m.in.:

• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP)
• pylica płuc
• rak płuca
• rozedma płuc
• astma
• gruźlica
• zespół zaburzeń oddychania noworodka

O autorze

Marta Uler

Dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej, urodowej i psychologicznej. Z wykształcenia również dietoterapeutka. Jej zainteresowania to medycyna, ziołolecznictwo, joga, kuchnia wegetariańska i koty. Jestem mamą dwóch chłopców - 10-letniego i 6-miesięcznego.

Przeczytaj więcej tekstów tej autorki

Marta Uler