Opłucna - budowa, funkcje i najczęstsze choroby

Opłucna to błona, w której znajduje się płyn surowiczy, zwany opłucnowym. Jej główną funkcją jest wspomaganie poruszania się płuc w procesie oddychania. Jak jest zbudowana oraz czy płyn w opłucnej jest niebezpieczny?

Spis treści

1. Gdzie znajduje się opłucna i jak jest zbudowana?
2. Płyn w opłucnej - objawy
3. Czy płyn w opłucnej jest niebezpieczny?
4. Najczęstsze choroby opłucnej - objawy
5. Diagnostyka chorób opłucnej

Opłucna (łac. pleura) to cienka, surowicza błona, która otacza płuca - odrębna opłucna izoluje prawe płuco i odrębna lewe. Opłucna to zwilżona błona, co sprawia, że skutecznie minimalizuje tarcie w trakcie ruchu płuc podczas oddychania.

Dodatkowo, w każdej jamie opłucnej znajduje się kilka mililitrów płynu opłucnowego, przez co czynność ta jest tym bardziej bezbolesna.

Opłucne wraz z wypełniającymi je jamami z płynem tworzą swego rodzaju napompowane poduszki, która pozwalają płucom zmieniać swoją objętość podczas wdechu i wydechu, bez konieczności dotykania twardych ścian klatki piersiowej.

Chociaż opłucna to cienka błona, o której istnieniu wie niewiele osób, to warto mieć świadomość, że niestety w jej obrębie często występują nieprawidłowości. Chorzy zgłaszają się wtedy najczęściej z objawami takimi jak:

• duszności
• ból w klatce piersiowej
• kaszel
• dreszcze itp.

Z reguły przyczyną tych dolegliwości jest znajdujący się w opłucnej płyn, który uniemożliwia prawidłowe poruszanie się płuc, co w konsekwencji wywołuje problemy z oddychaniem. Innymi przyczynami może być m.in.:

• ropniak opłucnej
• urazowa lub samoistna odma opłucnej
• zapalenie opłucnej

Dowiedz się, jak zdiagnozować choroby opłucnej i czy są to skomplikowane procedury.

Gdzie znajduje się opłucna i jak jest zbudowana?

Opłucne znajdują się w klatce piersiowej i wyścielają ją od wewnątrz, co sprawia, że wypełniają przestrzeń pomiędzy szkieletem a lewym i prawym płucem. Opłucne nie łączą się ze sobą, a pomiędzy nimi znajdują m.in. przełyk, serce i wielkie naczynia.

Najważniejszą kwestią jest jednak to, że płuca nie są zamknięte w opłucnych, a jedynie w nie wtłoczone. Można to sobie łatwo wyobrazić na przykładzie balonu - opłucna to zewnętrzna krawędź balonu, w jej środku natomiast znajduje się jama opłucnej wraz z płynem surowiczym.

Płuco w kształcie stożka naciska od zewnętrznej strony balonu i pod wpływem siły nacisku sprawia, że opłucna deformuje się i praktycznie w całości je otacza (granica opłucnej płucnej znajduje się w miejscu, gdzie oskrzela łączą się z płucem). Tym właśnie sposobem opłucne oddzielają płuca od ścian klatki piersiowej.

W opłucnej wyróżnia się:

• opłucną płucną - nazywaną także blaszką trzewną opłucnej, która przylega bezpośrednio do płuca
• opłucną ścienną - nazywaną także blaszką ściennej opłucnej, która przylega do ściany klatki piersiowej

Czasami dzieli się także opłucną w zależności od tego, gdzie konkretnie się znajduje, czyli mamy:

• opłucną żebrową (zewnętrzna część klatki piersiowej)
• opłucną przeponową (dolna część klatki piersiowej)
• opłucną śródpiersiową (środkowa część klatki piersiowej)
• osklepek opłucnej (górna klatka piersiowa, obok szyi)

Miejsca połączeń konkretnych części opłucnych nazywane są zachyłkami - wyróżnia się zachyłki opłucne:

• żebrowo-przeponowe
• żebrowo-śródpiersiowe
• przeponowo-środpiersiowe

Ponadto, opłucna jest błoną unerwioną, która od strony opłucnej płucnej jest niewrażliwa na ból, ale wrażliwa na rozciąganie i od strony opłucnej ściennej wrażliwa na ból. Odczuwanie bólu jest możliwe dzięki nerwom somatycznym - wyróżnia się nerw przeponowy i międzyżebrowy.

Płyn w opłucnej - objawy

Płyn w opłucnej wypełnia jamę opłucną i jest właściwym stanem. Jeśli jednak jest go w nadmiarze oznacza to sytuację niepożądaną i niebezpieczną.

Najczęściej, w jamie gromadzi się za duża ilość płynu surowiczego ze względu na m.in. wysokie ciśnienie w naczyniach krwionośnych opłucnej ściennej, trudności w odpływaniu płynu tkankowego z naczyń chłonnych lub niskiego ciśnienia onkotycznego krwi.

Gromadzący się płyn w opłucnej utrudnia oddychanie, przez co u chorych występują widoczne trudności w poruszaniu klatką piersiową (mocna asymetria, szczególny brak ruchów w miejscu nagromadzenia płynu). Mogą pojawić się także objawy takie jak ból, duszności, a także słyszalne tarcie opłucnowe.

Płyn w jamie opłucnej może mieć różny charakter. Najczęściej pojawia się wysięk lub przesięk, rzadziej krwiak lub chłonotok.

Płyn przesiąkowy zazwyczaj gromadzi się w przypadku chorób takich jak:

• marskość wątroby
• niewydolność serca
• zator płucny
• zespół nerczycowy
• niedoczynność tarczycy

Płyn wysiękowy najczęściej gromadzi się w wyniku:

• zapalenia - np. zapalenie płuc
• nowotworów
• chorób trzustki
• zawału serca
• pęknięcia przełyku

Krwiak oraz chłonotok powstają bardzo rzadko. Pierwszy z nich np. na skutek drenażu, a drugi - najczęściej u chorych na nowotwory typu chłoniak.

Czy płyn w opłucnej jest niebezpieczny?

Gdy w opłucnej pojawi się płyn, chory musi być natychmiast hospitalizowany. Jest to niebezpieczna sytuacja, która bez interwencji medycznej może zakończyć się śmiercią.

Istotnym jest to, z jakimi objawami chory trafi do szpitala. Jeśli okaże się, że silny ból jest wynikiem dużej ilości nagromadzonego w opłucnej płynu, należy go koniecznie usunąć. W takich przypadkach trzeba jak najszybciej pozbyć się go przy pomocy drenażu.

Z kolei, jeśli ilość jest niewielka, a przyczyna znaleziona, to zastosowane będzie leczenie zachowawcze.

W takiej sytuacji, aby rozpocząć leczenie, należy zdiagnozować konkretną przyczynę występowania wysięku, przesięku, krwiaka lub chłonotoku. I jeśli lekarz stwierdzi, że stan ten jest wynikiem np. chorób trzustki lub niedoczynności tarczycy, zaleci leczenie choroby podstawowej i skieruje do odpowiednich specjalistów.

Jeśli natomiast będzie on wynikiem np. choroby nowotworowej lub pęknięcia przełyku, konieczne może okazać się leczenie operacyjne. W innych chorobach lekarze mogą także zastosować leczenie farmakologiczne.

Najczęstsze choroby opłucnej - objawy

• Zapalenie opłucnej

Wśród często występujących chorób opłucnej wymienia się jej zapalenie, do którego dochodzi na skutek powikłania gruźlicy lub powikłań po operacjach klatki piersiowej. U chorego widać nieprawidłową ruchomość klatki piersiowej, a także objawy takie jak kaszel i ból w klatce piersiowej. Dodatkowo, mogą występować również wysięki.

• Odma opłucnej

Inną sytuacją jest odma opłucna, w której do jamy opłucnej dostanie się powietrze. Odma może być samoistna lub urazowa, jednak bez względu na rodzaj, stan chorego jest określany wtedy jako niestabilny i wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej.

• Ropniak opłucnej

Z kolei, gdy w opłucnej gromadzi się ropna wydzielina, jej przyczyną może być ropniak opłucnej. U chorych występują wtedy objawy takie jak silny ból w klatce, dreszcze i gorączka.

• Nowotwór opłucnej

Inną chorobą jest nowotwór opłucnej, który najczęściej diagnozowany jest jako międzybłoniak. Rak jest rozlany na powierzchni opłucnej, tworzy guzki, a dodatkowo bardzo często doprowadza do wysięków, przez co chory odczuwa duszności.

Diagnostyka chorób opłucnej

Choroby opłucnej diagnozowane są na wiele sposobów i jest to zależne m.in. od objawów, jakie występują u pacjenta.

Przede wszystkim, na początku odbywa się rutynowe badanie chorego - najpierw wywiad, a później osłuchiwanie. Już na tym etapie można stwierdzić, że np. w opłucnej znajduje się płyn, co daje charakterystyczne odgłosy podczas badania. Gdy lekarz nie jest pewny diagnozy, może zlecić badania dodatkowe, takie jak np. RTG klatki piersiowej.

Jeśli pojawią się podejrzenie, że problemy z opłucną wynikają np. z choroby nowotworowej, to zleca się dodatkowo tomografię komputerową oraz USG jamy opłucnej.

Ponadto, do rozpoznania choroby służy także pobranie do badania płynu z opłucnej, który może wykryć nie tylko nowotwory, ale także infekcje, stany zapalne i inne przyczyny dolegliwości opłucnej.

O autorze

Sonia Młodzianowska

Dziennikarka, redaktorka, copywriter. Publikuje w czasopismach i na portalach o tematyce zdrowotnej i parentingowej. Należy do Stowarzyszenia Dziennikarze dla Zdrowia.

Przeczytaj więcej artykułów tej autorki

Sonia Młodzianowska