Nos: budowa, funkcje i choroby nosa

Nos człowieka pełni bardzo różnorodne funkcje, więc i jego budowa jest skomplikowana. Nos składa się zarówno ze struktur chrzęstnych, jak i licznych kości. Nos między innymi ogrzewa i oczyszcza wdychane przez nas powietrze, a także odpowiada za odczuwanie zapachów czy nawet… smaków. Funkcje nosa bywają zaburzone w sytuacji, kiedy pacjent cierpi na choroby obejmujące tę okolicę ciała - jakie więc są najczęstsze choroby nosa?

Spis treści

1. Nos: budowa
2. Nos: unerwienie i unaczynienie
3. Nos: funkcje
4. Nos: choroby

Nos, znajdujący się w centralnej części twarzy, przez wiele osób uznawany bywa za jeden z głównych czynników warunkujących ludzką urodę.

Ogólny zarys nosa u każdego człowieka jest podobny, jego dokładny wygląd jest z kolei cechą osobniczą, zależną m.in. od odziedziczonych genów - to właśnie dlatego jedni z nas mają większe, inni z kolei zdecydowanie mniejsze nosy.

Czasami wygląd nosa jest wyjątkowo trapiącym człowieka aspektem - w takich sytuacja nierzadko zdarza się, że planowane jest przebycie operacji zmieniającej wygląd nosa.

• Jak wygląda, ile kosztuje operacja plastyczna nosa?

To jednak, jakiego kształtu czy wielkości jest nos, jest zdecydowanie mniej ważne chociażby od tego, jakie narząd ten pełni funkcje - a jest ich wbrew pozorom bardzo dużo.

Nos: budowa

Nos ma tak naprawdę budowę zdecydowanie bardziej skomplikowaną, niż można to tylko przypuszczać.

To, co widzimy na pierwszy rzut oka, to tzw. nos zewnętrzny. Posiada on nasadę (znajduje się ona w górnej części nosa), trzon oraz wierzchołek. Nos zewnętrzny pokryty jest skórą, budują go natomiast liczne chrząstki oraz kości.

Budowa nosa wewnętrznego (a tak właściwie - mówiąc poprawniej - jamy nosowej) jest jeszcze bardziej złożona.

Przestrzeń ta ograniczona jest powierzchnią wewnętrzną nosa zewnętrznego oraz licznymi kośćmi twarzoczaszki.

W skład jamy nosowej wchodzi tzw. jama nosowa właściwa oraz zatoki przynosowe, do których zalicza się zatoki czołowe, szczękowe i klinowe oraz komórki sitowe.

Z przodu jama nosowa otwiera się nozdrzami przednimi, z tyłu natomiast - poprzez nozdrza tylne i przewód nosowo-gardłowy - łączy się ona z nosogardłem.

Obecna w jamie nosowej przegroda nosowa dzieli ją na dwie części.

Przegroda ta składa się z części chrzęstnej oraz z tzw. lemiesza i blaszki pionowej kości sitowej.

Ścianę górną jamy nosowej tworzą kości: czołowa, nosowe, sitowa oraz klinowa.

Ścianę dolną stanowią kość podniebienna oraz wyrostek podniebienny szczęki.

Przyśrodkowo jama nosowa ograniczona jest przez część kostną przegrody nosa, z kolei boczną ścianę jamy nosowej tworzą błędnik sitowy, wyrostek czołowy szczęki i jej trzon, kość łzowa oraz kość podniebienna i część wyrostka skrzydłowatego kości klinowej.

Nos: unerwienie i unaczynienie

Jama nosowa tętniczo unaczyniona jest przez gałęzie tętnicy ocznej (która oddaje tam tętnice sitową przednią oraz sitową tylną) i przez gałęzie tętnicy szczękowej (od niej w obrębie jamy nosowej odchodzi tętnica klinowo-podniebienna, oddająca tętnice nosowe tylne boczne i tętnice nosowe tylne przegrody).

Naczynia te mają liczne połączenia z tymi tętnicami, które zaopatrują nos zewnętrzny, struktury twarzy czy oczodołu.

Krew żylna ze struktur jamy nosowej uchodzi do żył sitowych przedniej i tylnej, a stamtąd do żyły ocznej górnej. Innym tworem, do którego płynie krew żylna z obrębu nosa, jest splot skrzydłowy.

Chłonka z jamy nosowej przedostaje się natomiast do węzłów chłonnych zagardłowych oraz podżuchwowych.

Unerwienie jamy nosowej pochodzi od gałęzi piątego nerwu czaszkowego - nerwu trójdzielnego.

Nerwami tymi są nerw oczny oraz nerw szczękowy, które do jamy nosowej prowadzą włókna nerwowe czuciowe oraz włókna autonomiczne (współczulne i przywspółczulne).

Nos: funkcje

To właśnie nos jest pierwszym miejscem, do którego trafia wdychane przez nas powietrze (o ile oczywiście oddychamy właśnie przez niego, a nie przez usta).

Zdecydowanie nie jest tak, że jama nosowa jest tylko pewnym nieznaczącym przystankiem na drodze powietrza ku płucom - zasadniczo to właśnie w obrębie nosa to, co wdychamy, jest odpowiednio "przygotowywane", zanim trafi do głębiej położonych struktur układu oddechowego.

Błona śluzowa jamy nosowej wyposażona jest w liczne rzęski, oprócz tego obecne są w niej również komórki kubkowe produkujące śluz.

Dzięki takiej budowie jamy nosowej możliwe jest zarówno ogrzanie powietrza, jak i nawilżenie go.

Oprócz tego to właśnie w nosie zatrzymywane są różne czynniki, które do płuc trafiać nie powinny - mowa tutaj zarówno o różnych drobnoustrojach, jak i obecnych w powietrzu zanieczyszczeniach.

Funkcją nosa, która typowo jest mu przypisywana, jest odbieranie bodźców węchowych. Możliwe jest to dzięki istnieniu w obrębie jamy nosowej nabłonka węchowego - obecne są w nim tzw. włókna węchowe, które odbierają sygnały związane z różnymi aromatami i po tym, kiedy włókna te zostaną pobudzone, przekazują one uzyskane informacje do ośrodków węchowych mózgowia - dopiero wtedy odczuwamy różne zapachy.

Rzadko się o tym myśli, aczkolwiek jedną z funkcji nosa jest również i udział w odczuwaniu różnych smaków.

Przyjmuje się często, że smaki czujemy poprzez bodźce, które odbierane są tylko w obrębie języka - nic bardziej mylnego.

Otóż to, jaki smak odbieramy w danej chwili, stanowi tak naprawdę kompilację doznań z różnych zmysłów - zapach również odgrywa rolę w całościowym odczuwaniu smaku.

To z tego właśnie powodu osoby, które zmagają się z katarem, nierzadko narzekają na to, że jedzenie w ogóle im nie smakuje - w sytuacji, kiedy czucie zapachów jest u nich ograniczone, ma to również i wpływ na to, jak czują oni smak.

• Zmysły człowieka - smak

Nos ma jednak związek nie tylko ze smakiem, ale i ze słuchem. Nosogardło kontaktuje się z trąbkami Eustachiasza, które mają z kolei bezpośrednie połączenie z uchem środkowym.

Rolą struktur nosa jest w tym wypadku dostarczanie powietrza do trąbek, co umożliwia wyrównywanie ciśnień pomiędzy otoczeniem a strukturami ucha - to z kolei ma wpływ na to, jaka jest jakość naszego słuchu.

Nos: choroby

Jednostki chorobowe, które mogą obejmować właśnie nos, mogą być zarówno zlokalizowanymi infekcjami, jak i problemami ogólnoustrojowymi.

Niektóre choroby nosa występują wielokrotnie u ludzi w trakcie ich życia - przede wszystkim mowa tutaj o nieżycie nosa, czyli o katarze.

• 7 skutecznych sposobów leczenia kataru

Częstość tego problemu wynika nie tylko z tego, że infekcje go wywołujące są wysoce rozpowszechnione, ale i z tego, że nieżyt nosa może być nieżytem bakteryjnym czy wirusowym, ale i wywoływać go mogą zakażenia grzybicze czy alergie.

Inny problem związany z nosem również jest stosunkowo częsty - są nim krwawienia z nosa. Nos ma dość bogate unaczynienie, naczynia te są jednak delikatne i stosunkowo łatwo jest je uszkodzić - to właśnie dlatego krwawienia z nosa mogą wystąpić nawet po tym, kiedy zbyt mocno i nieostrożnie wydmuchujemy nos.

Choroba nosa może być powiązana również i z nieprawidłową budową jego elementów - przykładem takiego problemu jest skrzywienie przegrody nosowej.

Ogólnie nos w trakcie życia utrzymuje ten sam kształt, w przypadku jednak pewnego schorzenia, którym jest akromegalia, może on znacznie powiększać swoje rozmiary już w dorosłym życiu chorego na ten problem człowieka.

Chorobami nosa mogą być również i schorzenia nowotworowe - chociażby rak podstawnokomórkowy może rozwijać się w obrębie skóry pokrywającej elementy nosa zewnętrznego.

Jeżeli zaś chodzi o jednostki, które związane są z głębiej położonymi elementami nosa, to do takich należą zapalenie zatok czy polipy nosa.

Schorzenia nosa związane mogą być również i z zaburzeniami jego funkcji - tutaj mowa o różnorodnych zaburzeniach węchu (takich jak np. anosmia, czyli całkowity brak węchu), które mogą być spowodowane uszkodzeniem znajdujących się w obrębie nosa komórek węchowych przez różne czynniki.

Wymienić można również i szereg schorzeń ogólnoustrojowych, w których objawy chorobowe mogą być związane m.in. właśnie z nosem - jako przykłady takich problemów można podać:

• ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń
• toczeń rumieniowaty układowy
• gruźlicę
• reumatoidalne zapalenie stawów
• kiłę

Czasami choroby nosa rozwijają się w związku z czynnościami, których podejmuje się sam pacjent. Tutaj jako przykład można podać donosowe przyjmowanie kokainy.

Stosowanie tego środka w ten sposób początkowo uszkadza delikatne tkanki nosa, ostatecznie jednak może doprowadzić nawet do tego, że trwałym uszkodzeniom ulegną zaopatrujące nos naczynia krwionośne.

Finalnie może przez to dochodzić do niedokrwienia jego tkanek, czego manifestacją u osób zażywających długotrwale kokainę donosowo bywa to, że ich nosy ulegają po prostu rozpadowi.

Źródła:

1. Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów i lekarzy, wyd. II i uzupełnione pod red. W. Woźniaka, wyd. Urban & Partner, Wrocław 2010
2. J.B. Watelet, P. Van Cauwenberge, Applied anatomy and physiology of the nose and paranasal sinuses, Allergy 1999, 54, Suppl 57, 14-24
3. D. Neskey et al., Nasal, Septal, and Turbinate Anatomy and Embryology, Otolaryngol Clin N Am 42 (2009) 193–205