Niewydolność oddechowa - przyczyny, objawy i leczenie

Niewydolność oddechowa może być ostra lub przewlekła. Ta pierwsza pojawia się nagle - w ciągu kilku minut lub godzin - a jej skutki można odwrócić. Znacznie gorsze są rokowania pacjentów w przewlekłą niewydolnością oddechową, którą charakteryzuje stopniowe i narastające przez dłuższy czas pogarszanie się funkcji oddechowej, ponieważ jej skutki są nieodwracalne. Jakie są przyczyny i objawy niewydolności oddechowej? Na czym polega leczenie?

Niewydolność oddechowa jest stanem, w którym dochodzi do zaburzeń czynności układu oddechowego, co prowadzi do niedotlenienia organizmu.

Spis treści

1. Ostra niewydolność oddechowa
2. Ostra niewydolność oddechowa - przyczyny
3. Ostra niewydolność oddechowa - objawy
4. Ostra niewydolność oddechowa - diagnostyka
5. Ostra niewydolność oddechowa - leczenie
6. Przewlekła niewydolność oddechowa
7. Przewlekła niewydolność oddechowa - przyczyny
8. Przewlekła niewydolność oddechowa - objawy
9. Przewlekła niewydolność oddechowa - diagnostyka
10. Przewlekła niewydolność oddechowa - leczenie
11. Przewlekła niewydolność oddechowa - powikłania

Niewydolność oddechową możemy podzielić ze względu na czas trwania zaburzenia na ostrą i przewlekłą. Ze względu na zmiany zachodzące we krwi wyróżniamy niewydolność hipoksemiczną (częściową) przebiegającą ze spadkiem ciśnienia parcjalnego tlenu we krwi poniżej 60 mm Hg oraz hipoksemiczno-hiperkapniczną (całkowitą) charakteryzującą się zarówno spadkiem ciśnienia parcjalnego tlenu, jak i wzrostem dwutlenku węgla powyżej 45 mm Hg.

Ostra niewydolność oddechowa

Ostra niewydolność oddechowa rozwija się w ciągu tygodnia od zachorowania, bądź zaostrzenia poprzednich objawów chorobowych. Jest to stan zazwyczaj odwracalny, lecz w niektórych przypadkach w wyniku niedotleniania tkanek może rozwinąć się niewydolność wielonarządowa, prowadząca do śmierci.

Ostra niewydolność oddechowa - przyczyny

Do przyczyn ostrej niewydolności zaliczamy:

• obrzęk płuc - może być spowodowany niewydolnością lewokomorwową serca, przewodnieniem, przytopieniem, stanem po przeszczepie płuca, bądź po usunięciu zatoru tętniczego
• krwawienie do pęcherzyków płucnych - dochodzi do nich w zapaleniach naczyń, chorobach tkanki łącznej oraz w przebiegu skazy krwotocznej
• ciężkie zapalenie płuc
• niedodmę - spowodowana zatkaniem dróg oddechowych przez ciało obce lub guza
• uraz płuca
• zmiejszenie przepływu krwi przez naczynia płucne - może wynikać z zatorowości płucnej lub wstrząsu
• choroby opłucnej
• sepsę
• aspirację treści żołądkowej
• inhalację toksyn lub dymu
• napromieniowanie klatki piersiowej
• masywne przetoczenia preparatów krwi - może dochodzić do ostrego poprzetoczeniowego uszkodzenia płuc
• powikłania ciąży - rzucawka, zator z wód płodowych
• ostre zapalenie trzustki - może prowadzić do wytworzenia zatoru tłuszczowego
• reakcje polekowe i zatrucia lekami

Ostra niewydolność oddechowa - objawy

Najbardziej charakterystycznym objawem niewydolności oddechowej jest duszność. Można ją podzielić na spoczynkową oraz wysiłkową.

Inne objawy zależne są od choroby podstawowej. Mogą do nich należeć:

• kaszel z odkrztuszaniem plwociny - występuje często w przebiegu zapalenia płuc
• krwioplucie - cechuje układowe zapalenie naczyń
• gorączka
• ból w klatce piersiowej - objaw charakterystyczny dla zatorowości płucnej, odmy opłucnowej, dławicy piersiowej oraz zawału serca
• sinica
• tachykardia, czyli podwyższone tętno
• przyspieszony oddech

Ostra niewydolność oddechowa - diagnostyka

W rozpoznaniu niewydolności oddechowej kluczowe jest wykluczenie innych przyczyn duszności, takich jak: zatrucia tlenkiem węgla lub cyjankami, nadczynność tarczycy, ból, lęk, duży wysiłek u osób zdrowych.

Przydatne są również badania takie jak:

• pulsoksymetria - jest to nieinwazyjne badanie umożliwiające przezskórną ocenę ciśnienia parcjalnego tlenu we krwi, które w przypadku niewydolności oddechowej jest obniżone
• gazometria krwi - ukazuje hipoksemię, lub w niektórych przypadkach dodatkowo hiperkapnię i kwasicę
• badania mikrobiologiczne - ze względu na to, że częstą przyczyną są zakażenia, warto zidentyfikować czynnik etiologiczny wykonując przykładowo posiew krwi
• RTG klatki piersiowej - może wykazać niedodmę, odmę opłucnową, płyn w jamie opłucnej, bądź obecność nacieków zapalnych w płucach
• EKG - umożliwia wykrycie cech niedokrwienia mięśnia sercowego.

Ostra niewydolność oddechowa - leczenie

Leczenie ostrej niewydolności oddechowej obejmuje udrożnienie dróg oddechowych, które można przeprowadzić w różny sposób, zależnie od problemu chorego.

• bezprzyrządowe udrożnienie dróg oddechowych - polega na ułożeniu chorego na plecach, odgięciu głowy ku tyłowi i usunięciu z jamy ustnej ewentualnych ciał obcych, a następnie uniesieniu lub wysunięciu żuchwy.
• intubacja dotchawicza - podczas tego zabiegu chory jest pod wpływem leków uspokajających i nasennych oraz przeciwbólowych. Rurka intubacyjna wprowadzana jest przez jamę ustną lub nos poprzez szparę głośni do tchawicy i następnie podłączana do zestawu do wentylacji. Z techniki tej korzysta się przy utracie przytomności i odruchów obronnych u chorego, oraz w znieczuleniach ogólnych.
• konikotomia - polega na przebiciu igłą połączoną ze strzykawką więzadła pierścienno-tarczowego krtani, a następnie zsunięciu po igle cewnika i usunięciu igły. Konikotomia jest wskazana w przypadku obrzęku krtani, zatkania dróg oddechowych przez ciało obce lub urazu twarzoczaszki.
• tracheotomia - jest to zabieg otolaryngologiczny polegający na otwarciu przedniej ściany tchawicy i umiejscowieniu w drogach oddechowych rurki umożliwiającej wentylację płuc. Metoda ta wykorzystywana jest zazwyczaj w masywnym obrzęku krtani i przy długotrwałej wentylacji mechanicznej.

W celu zwalczania hipoksemii wykorzystuje się tlenoterapię z dużą zawartością tlenu w mieszaninie oddechowej. Jeśli jest to nieskuteczne, można zastosować pozaustrojowe wspomaganie oddychania.

Zależnie od przyczyny choroby pomocna może być również farmakoterapia i zabiegi takie jak obarczenie odmy opłucnowej, lub usunięcie płynu z jamy opłucnej. W niektórych przypadkach istotna jest także dieta zapobiegająca niedoborom i uboga w węglowodany, co zmniejsza wytwarzanie dwutlenku węgla.

Przewlekła niewydolność oddechowa

Przewlekła niewydolność oddechowa rozwija się stopniowo i nie można w pełni odwrócić jej przebiegu.

Przewlekła niewydolność oddechowa - przyczyny

Wśród przyczyn przewlekłej niewydolności oddechowej wyróżniamy:

• choroby przebiegające z obturacją oskrzeli takie jak: przewlekła obturacyjna choroba płuc, rozstrzenie oskrzeli, lub mukowiscydoza
• przewlekłe choroby śródmiąższowe płuc, na przykład: sarkoidoza, pozapalne zwłóknienie i marskość płuc, pylice płuc, idiopatyczne włóknienie płuc
• nowotwory układu oddechowego
• zniekształcenia klatki piersiowej
• znaczną otyłość
• choroby mięśni oraz choroby układu nerwowego na przykład miopatie, zespół Guillaina i Barrego, stwardnienie zanikowe boczne, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, polineuropatie, trwałe pourazowe uszkodzenia nerwów
• choroby układu sercowo naczyniowego: przewlekła niewydolność serca, sinice, wady serca, przewlekła zatorowość płucna

Przewlekła niewydolność oddechowa - objawy

Objawy w przewlekłej niewydolności oddechowej są zwykle mniej nasilone niż w przypadku niewydolności ostrej. Występująca duszność może być zarówno spoczynkowa jak i wysiłkowa. Istnieje wiele skal do oceny duszności, jedną z nich jest skala mMRC (modified Medical Research Council), służąca do oceny jej nasilenia.

0 - jest to duszność występująca tylko podczas znacznego wysiłku fizycznego
1 - duszność występuje podczas szybkiego marszu po płaskim terenie lub podczas wchodzenia na niewielkie wzniesienie
2 - ze względu na duszność chory chodzi wolniej niż zdrowe osoby w jego wieku lub idąc we własnym tempie po płaskim terenie, musi się zatrzymać dla nabrania tchu
3 - po pokonaniu ~ 100m lub po kilku minutach marszu po płaskim terenie chory musi zatrzymać się dla nabrania tchu
4 - duszność uniemożliwia choremu opuszczenie domu, występuje przy prostych codziennych czynnościach jak rozbieranie się lub ubieranie

Występowanie innych objawów często jest uzależnione od choroby podstawowej. Mogą to być:

• senność
• ból głowy
• splątanie
• sinica
• krwioplucie - częste w przypadku guza płuca oraz przewlekłego zapalenia oskrzeli
• osłabienie siły mięśniowej, objawy neurologiczne - charakterystyczne dla myasthenia gravis, stwardnienia zanikowego bocznego oraz zespołu Guillana i Barrego
• przyspieszone tętno
• przyspieszony oddech
• przerost dodatkowych mięśni oddechowych i wdechowe ustawienie klatki piersiowej
• zaczerwienienie skóry i spojówek w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych

Przewlekła niewydolność oddechowa - diagnostyka

Rozpoznanie przewlekłej niewydolności oddechowej stawia się głównie na podstawie wywiadu wskazującego na długotrwały przebieg połączony ze spełnionymi kryteriami gazometrycznymi. Badania wykonywane w celu odnalezienia przyczyny choroby to RTG klatki piersiowej, spirometria oraz gazometra krwi.

Przewlekła niewydolność oddechowa - leczenie

Leczenie przewlekłej niewydolności oddechowej opiera się głównie na tlenoterapii. Zazwyczaj może być ona stosowana w warunkach domowych, lecz w przypadku zaostrzeń powinna być prowadzona w szpitalach.

W niektórych przypadkach wykorzystuje się również przewlekłą wentylację mechaniczną. Bardzo istotne jest leczenie choroby podstawowej. Dieta zapobiegająca niedoborom i ograniczająca węglowodany, rehabilitacja oraz edukacja chorego i bliskich również mają znaczenie.

Przewlekła niewydolność oddechowa - powikłania

Przewlekła niewydolność oddechowa ze względu na nieodwracalność zmian ma dużo gorsze rokowania niż niewydolność ostra. Prowadzi ona do wielu niekorzystnych zmian w funkcjonowaniu organizmu, takich jak:

• nadciśnienie płucne
• niewydolność prawokomorowa
• czerwienica wtórna i zespół nadmiernej lepkości krwi
• żylna choroba zakrzepowo-zatorowa
• niedożywienie i wyniszczenie

Badania wykonywane w celu oceny powikłań przewlekłej niewydolności oddechowej to EKG, echokardiografia i morfologia krwi obwodowej.