Zawroty głowy - przyczyny, rodzaje, leczenie

Zawroty głowy mogą mieć bardzo różne przyczyny. Mogą je wywoływać choroby błędnika, zbyt niskie ciśnienie tętnicze krwi czy migrena lub leki, zażywane przez pacjenta. W razie częstego występowania zawrotów głowy niezbędne jest przeprowadzenie wnikliwej diagnostyki, bo zanim podejmie się leczenie zawrotów głowy, trzeba wykryć, co je powoduje. Jakie są rodzaje zawrotów głowy?

Spis treści

1. Zawroty głowy - definicje
2. Zawroty głowy - przyczyny
3. Zawroty głowy - objawy i rodzaje
4. Zawroty głowy - diagnostyka
5. Zawroty głowy - leczenie

Zawroty głowy zaliczane są do grupy najczęściej występujących u pacjentów objawów. Ich przyczyną bywają naprawdę rozmaite problemy: zawroty głowy mogą wynikać z zaburzeń błędnika, jak i doprowadzić do nich może zbyt niskie ciśnienie tętnicze krwi czy migrena, zdarza się również i tak, że są one skutkiem ubocznym zażywanych przez chorego leków.

Zawroty głowy należą do grupy problemów zdrowotnych, z którymi w swoim życiu zetknie się w którymś momencie tak naprawdę każdy człowiek - w końcu doświadczać ich można chociażby wtedy, kiedy zbyt gwałtownie zmieni się pozycję ciała (zwłaszcza z leżącej na stojącą). Częstość występowania problemu jest zresztą dość duża - według statystyk długotrwałe zawroty głowy spotykane są u do 30% dorosłych i do 18% dzieci.

W razie częstego występowania u pacjenta zawrotów głowy niezbędne jest przeprowadzenie wnikliwej diagnostyki – aby uwolnić go od tej dolegliwości, niezbędne jest wykrycie, a następnie leczenie problemu, który do nich doprowadził.

Zawroty głowy - definicje

Zawroty głowy mogą być odczuwane w sposób różnorodny, w zależności od osoby, która je doświadcza. W medycznym piśmiennictwie wyróżnia się jednak dwa rodzaje zawrotów głowy.

Pierwszym z nich są zawroty głowy układowe, charakteryzujące się tym, że pacjent ma wrażenie, że on sam porusza się (ruchem kołowym, wiruje) w stosunku do otoczenia lub odwrotnie, że otoczenie wiruje względem niego.

Drugim rodzajem są zawroty głowy nieukładowe, opisywane jako mało sprecyzowane uczucie niepewności, niestabilności przy chodzeniu z towarzyszącym wrażeniem braku równowagi.

Zawroty głowy - przyczyny

Zawroty głowy występować mogą wtedy, gdy u człowieka dojdzie do jakichś zaburzeń czynności układu przedsionkowego, który określany bywa również jako układ równowagi. Zaliczany jest do niego błędnik i nerw przedsionkowy (stanowiące część obwodową narządu równowagi), a także jądra przedsionkowe pnia mózgu, móżdżek, jądra podkorowe oraz ośrodki korowe (będące częścią ośrodkową narządu równowagi).

Ogólnie przyjmuje się, że wymienione wyżej zawroty układowe biorą się z dysfunkcji obwodowej części narządu równowagi, do zawrotów nieukładowych dochodzić zaś może w przypadku zaburzeń czynności ośrodkowej części narządu równowagi.

Oczywiście przyczyn zawrotów głowy wymienia się zdecydowanie więcej, niż można by tylko przypuszczać. Problem występować może z powodu rozmaitych schorzeń laryngologicznych - doprowadzać do zawrotów mogą:

• schorzenia ucha zewnętrznego (np. nagromadzenie nadmiernych ilości woskowiny w obrębie ucha)
• perlak
• zapalenie trąbki słuchowej
• choroba Méniere'a
• zapalenie błędnika
• toksyczne uszkodzenie błędnika
• uraz ucha wewnętrznego
• narażenie na silny hałas

Wśród przyczyn zawrotów głowy wymienia się jednak nie tylko choroby z zakresu zainteresowania laryngologii, ale i szereg problemów neurologicznych, takich jak m.in.:

• naczyniowe schorzenia ośrodkowego układu nerwowego (np. przemijające napady niedokrwienne)
• zapalenie nerwu przedsionkowego
• urazy głowy
• stwardnienie rozsiane
• guzy mózgu (zawroty głowy spowodowane mogą być przede wszystkim przez nerwiaki nerwu przedsionkowo-ślimakowego)
• padaczka
• migrena

Zawroty głowy pojawiać się mogą w związku z wieloma jeszcze innymi problemami zdrowotnymi – sprzyjać ich wystąpieniu mogą m.in. takie jednostki, jak:

• zaburzenia depresyjne
• nadciśnienie tętnicze
• zaburzenia lękowe
• niedociśnienie tętnicze
• zaburzenia rytmu serca
• hipoglikemia
• niedoczynność tarczycy
• zaburzenia snu

Czasami zawroty głowy bywają spowodowane niekoniecznie przez jakąś chorobę – zdarza się, że są one skutkiem ubocznym zażywania przez pacjenta jakichś farmaceutyków.

Wśród leków, które mogą dawać tego rodzaju działanie niepożądane, wymienić można m.in.:

• preparaty przeciwdepresyjne (np. leki z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny)
• leki rozszerzające naczynia krwionośne
• aminoglikozydy
• leki przeciwpadaczkowe
• leki przeciwpsychotyczne
• środki nasenne
• leki przeciwbólowe

Zawroty głowy - objawy i rodzaje

Wydawać by się mogło, że zawroty głowy przebiegają u wszystkich ludzi podobnie, w praktyce jednak nie do końca tak jest i problem objawia się u różnych chorych odmiennie w zależności od tego, jakiego dokładnie rodzaju zawrotów głowy doświadczają.

Najczęściej występującym rodzajem zawrotów głowy są położeniowe zawroty głowy - szacuje się, że odpowiadają one za 20 do nawet 40% spośród wszystkich przypadków tego problemu.

Jedną z ich najbardziej charakterystycznych cech jest to, że pojawiają się one wyłącznie w ruchu. Ich napady utrzymują się przez kilka do kilkunastu sekund, a towarzyszyć im mogą nudności oraz wymioty.

Pacjenci w trakcie napadu położeniowych zawrotów głowy mogą mieć również oczopląs. Występować one mogą w przypadku zaburzeń czynności zarówno obwodowej, jak i ośrodkowej części narządu równowagi.

Nieco innego charakteru zawrotów głowy doświadczają pacjenci, u których wystąpi zapalenie błędnika. W tym przypadku chorzy zmagają się typowo z bardzo silnymi, układowymi zawrotami głowy, a problemowi towarzyszą takie dolegliwości, jak oczopląs, wymioty i zaburzenia równowagi. Charakterystyczne jest tutaj jednak to, że u pacjentów nie występują zaburzenia słuchu.

Naczyniowe schorzenia układu nerwowego również mogą prowadzić do tego, że pacjent będzie miał zawroty głowy. Objawy – np. w przypadku przemijających napadów niedokrwiennych – to jednak nie tylko silne zawroty głowy, ale i inne zaburzenia neurologiczne, takie jak przemijające niedowłady, podwojone widzenie, zaburzenia czucia (np. w formie parestezji) i dyzartria.

Jednym z tych schorzeń, które są najbardziej kojarzone z zawrotami głowy, jest choroba Méniere'a. W jej przypadku chorzy doświadczają napadów układowych zawrotów głowy, którym towarzyszyć mogą szumy uszne, uczucie pełności w uchu, a także mdłości i wymioty.

Oprócz wymienionych, u pacjentów z chorobą Méniere'a dochodzić może także do zaburzeń słuchu, które nasilają się po każdym kolejnym napadzie zawrotów głowy i które stopniowoprowadzą do utraty słuchu.

Z zawrotami głowy zmagać się mogą również pacjenci chorujący na padaczkę oraz osoby doświadczające migren. W przypadku pierwszego z wymienionych schorzeń zawroty mogą być podstawowym przejawem napadów padaczkowych – problem tego rodzaju określa się mianem padaczki westybularnej.

Zdarza się również i tak, że chory doświadcza silnych zawrotów głowy przed wystąpieniem napadu padaczkowego (nazywane jest to aurą poprzedzającą napad).

W przypadku zaś pacjentów z migrenami, zawroty głowy mogą przybierać postać zarówno zawrotów układowych, jak i nieukładowych, a czas ich trwania może sięgać kilka minut, ale i nawet kilka godzin.

Prezbiastazja jest z kolei problemem stanowiącym możliwą przyczynę zawrotów głowy u osób starszych. W jej przebiegu dochodzi do występowania zawrotów, ale i zaburzeń równowagi, zaburzeń chodu oraz nasilonego lęku przed upadkiem. Do prezbiastazji dochodzi w związku z zaburzeniami czucia głębokiego oraz wynikających z wieku zmian inwolucyjnych dotyczących narządu równowagi, narządu słuchu oraz wzroku.

Zawroty głowy - diagnostyka

Biorąc pod uwagę to, jak różne mogą być przyczyny zawrotów głowy, dość szybko można dojść do wniosku, że stwierdzenie ich źródła wcale nie jest łatwe. Pacjent, u którego często występuje tego rodzaju problem, zazwyczaj musi mieć wykonany cały szereg różnych badań diagnostycznych.

Wstępnie przeprowadzany jest z nim wywiad lekarski – do wysunięcia przypuszczenia, jaka może być etiologia zawrotów, istotne są informacje o tym, w jakich sytuacjach pojawia się ten objaw, jak długo trwa, a także to, czy towarzyszą mu jakieś inne dolegliwości.

U chorego niezbędne jest wykonanie podstawowych badań – pomiaru ciśnienia tętniczego krwi, pomiaru tętna na obu kończynach górnych, a także ocena tętna na tętnicach szyjnych.

W diagnostyce zawrotów głowy niezbędne jest również przeprowadzenia badania neurologicznego (ze szczególnym zwróceniem uwagi na ewentualne zaburzenia równowagi), jak i podstawowego przynajmniej badania słuchu, wskazane jest też wykonanie badania okulistycznego. Później – w zależności od podejrzewanej przyczyny problemu – zlecane mogą być różnorodne badania, takie jak m.in.:

• próby kaloryczne (które służą do oceny funkcjonowania błędnika)
• badania obrazowe (takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny głowy)
• elektroencefalografia
• USG tętnic szyjnych
• badania laboratoryjne (szczególnie istotne w razie podejrzenia, że przyczyną zawrotów głowy mogą być naczyniowe choroby układu nerwowego – w takim przypadku zlecane jest oznaczenie parametrów, których nieprawidłowe wyniki sugerują zwiększone ryzyko incydentów naczyniowych)
• EKG, badanie echokardiograficzne (zlecane u chorych, u których zawroty mogą być powiązane np. z zaburzeniami rytmu serca)
• elektronystagmografia (badanie służące dokładnej ocenie oczopląsu)

Zawroty głowy - leczenie

W leczeniu zawrotów głowy istotne są oddziaływania trojakiego rodzaju – stosowane są środki, których zażycie ma doprowadzić do szybkiego ustąpienia zawrotów, terapie opierające się na eliminacji ich przyczyny, jak i metody, które mają doprowadzić do zminimalizowania skutków uszkodzenia błędnika.

Preparaty, które zalecane są pacjentom do przerwania napadu zawrotów głowy, cechują się różnymi mechanizmami działania i należą do różnych grup lekowych – nie ma tak naprawdę jednego, idealnego leku, który pomógłby wszystkim chorym, dlatego też czasami dobranie skutecznego dla danego pacjenta farmaceutyku zajmować może pewien czas.

Do leków, które mogą być stosowane doraźnie w leczeniu zawrotów głowy, zaliczane są m.in.:

• środki przeciwhistaminowe (takie jak np. klemastyna i prometazyna)
• betahistyna
• preparaty z grupy antagonistów wapnia (np. werapamil, nimodypina)
• benzodiazepiny (np.midazolam, klonazepam)
• hydroksyzyna
• neuroleptyki (np. haloperidol, promazyna)

Dokładna diagnostyka zawrotów głowy jest kluczowa z tego powodu, że w celu ich wyeliminowania niezbędne są próby usunięcia problemu, który to do nich doprowadził. Z tego właśnie powodu leczenie zawrotów głowy przebiegać może naprawdę bardzo różnie.

Przykładowo u pacjentów z chorobą Méniere'a pacjentom zalecane bywa ograniczanie płynów i spożycia sodu, a także przyjmowanie leków moczopędnych czy blokujących receptory histaminowe, w razie nieskuteczności leczenia zachowawczego bywają zaś przeprowadzane u nich zabiegi operacyjne.

W przypadku zapalenia nerwu przedsionkowego pacjentom zaleca się głównie środki doraźnie łagodzące zawroty głowy, ponadto mogą być im podawane preparaty z grupy glikokortykosteroidów. Wtedy zaś, gdy przyczyną zawrotów jest padaczka, zaburzenia rytmu serca, niedoczynność tarczycy czy nadciśnienie tętnicze, najistotniejsze jest dążenie do jak najlepszego wyrównania ich przebiegu.

Powyżej wspomniano, iż u chorych zmagających się z zawrotami głowy istotne są również i oddziaływania, które mają na celu zniwelować skutki uszkodzenia ich układu przedsionkowego.

W tym przypadku najistotniejszą rolę odgrywa kinezyterapia, której skutkiem może być przemieszczenie znajdujących się w przewodach półkolistych otolitów (zmiana ich lokalizacji może dawać korzystne efekty dzięki temu, że struktury te nie będą wtedy w czasie ruchu pobudzać pewnych receptorów, co mogłoby skutkować zawrotami). Pomagać pacjentom – szczególnie osobom starszym – może także regularna rehabilitacja.

Czytaj także:

• Zawroty głowy i mdłości
• Jak wyglądają zawroty głowy przy nerwicy?