ZAPALENIE MÓZGU - przyczyny, rodzaje, objawy i leczenie

Zapalenie mózgu to stan, w którym stan zapalny obejmuje miąższ mózgu. Zapalenie mózgu może być powikłaniem po powszechnych infekcjach (np. po gruźlicy, odrze, różyczce) i jest bardzo groźne, gdyż może doprowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia mózgu, a nawet do śmierci. Jakie są przyczyny i rodzaje zapalenia mózgu? Jak rozpoznać jego objawy? Na czym polega leczenie?

Spis treści

1. Zapalenie mózgu – przyczyny i rodzaje
2. Zapalenie mózgu – objawy
3. Zapalenie mózgu – diagnostyka
4. Zapalenie mózgu – leczenie

Zapalenie mózgu pojawia się wtedy, gdy stan zapalny obejmuje miąższ mózgu. Zapalenie mózgu zalicza się - razem z zapaleniem rdzenia kręgowego i opon mózgowo-rdzeniowych - do stanów zapalnych ośrodkowego układu nerwowego.

Zapalenie mózgu może mieć różne przyczyny (m.in. wirusy, bakterie, leki) i przebieg - może być ostry (i w ciągu kilku godzin doprowadzić do śmierci), podostry i przewlekły (wówczas stan zapalny może trwać nawet latami). Wspólną cechą wszystkich stanów zapalnych mózgu jest wysoka śmiertelność.

Zapalenie mózgu – przyczyny i rodzaje

Bakterie:

• prątki gruźlicy - gruźlicze zapalenie mózgu
• Borrelia burgdorferi - boreliozowe zapalenie mózgu (powikłanie po boreliozie)

Wirusy:

1. Zapalenie mózgu wywołane przez enterowirusy (wirusy Coxsackie, ECHO, enterowirusy 70 i 71)

2. Zapalenie mózgu wywołane arbowirusami

• wenezuelskie (końskie) zapalenie mózgu
• zapalenie mózgu St Louis - wywołuje je wirus należący do rodziny Flaviviridae, tej samej co wirusy Zachodniego Nilu, żółtej gorączki oraz Dengi;
• japońskie zapalenie mózgu - również wywołuje je wirus należący do rodziny Flaviviridae; Występuje na Dalekim Wschodzie
• kalifornijskie zapalenie mózgu - wywołuje je wirus z rodziny Buniawirusów;
• kleszczowe zapalenie mózgu - chorobę wywołuje flawiwirus, należący do rodziny Flaviviridae;

WARTO WIEDZIEĆ>>Szczepienie przeciwko kleszczom zapobiega kleszczowemu zapaleniu mózgu

• postępujące różyczkowe zapalenie mózgu (u osób zaszczepionych zwykle nie występuje) - jest spowodowane powolnie działającym wirusem różyczki;
• podostre stwardniające zapalenie mózgu jest późnym powikłaniem powolnego zakażenia wirusem odry. Występuje w około 1 na 1 mln przypadków odry, średnio 8-10 lat po przebytej odrze;

3. Zapalenie mózgu wywołane rabdowirusami (RNA wirusy)

• wścieklizna (wścieklizna mózgowa)

4. Zapalenie mózgu wywołane przez wirusy z grupy Herpes

• opryszczkowe zapalenie mózgu
• zakażenie wirusem cytomegalii
• zakażenie wirusem Epsteina-Barra (EBV)
• zakażenie ludzkim herpes wirusem 6 (HHV-6)

Grzyby

Za grzybicze zapalenie mózgu dopowiadają grzyby, takie jak, m.in. Cryptococcus (grzyb z rodziny trzęsakowatych), Mucor (pleśniak biały), Candida albicans. Zapalenie mózgu na tle grzybiczym występuje często u osób z obniżoną odpornością, chorujących na chłoniaka lub będących w trakcie leczenia immunosupresyjnego.

Pierwotniaki

• ameba - amebowe zapalenie opon mózgowych i mózgu
• zarodźce malarii - malaria mózgowa
• Toxoplasma gondii - toksoplazmozowe zapalenie opon mózgowych i mózgu
• Teania saginata - wągrzyca mózgu

Poszczepienne zapalenie mózgu i rdzenia rozwija się na tle alergicznym po szczepieniu (najczęściej przeciw wściekliźnie i ospie prawdziwej).

Ostre rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia (ang. Acute Disseminated Encephalomyelitis ADEM) to autoimmunologiczna demielinizacyjna choroba mózgu, tzn. w jej przebiegu układ odpornościowy atakuje własne komórki (w tym przypadku komórki mózgu).

Poza tym do zapalenia mózgu może dojść po spożyciu niektórych leków (np. metotreksat) lub po zatruciu metalami ciężkimi (np. ołów).

Wyróżnia się także śpiączkowe zapalenie mózgu (zapalenie mózgu von Economo), które jest spowodowane przez nieznany patogen.

Zapalenie mózgu – objawy

• gorączka
• bóle głowy (z towarzyszącymi nudnościami i wymiotami oraz światłowstrętem, nadwrażliwością na bodźce słuchowe lub przeczulicą skóry)
• zaburzenia świadomości (które powodują zaburzenia myślenia i zachowania)
• objawy ogniskowego uszkodzenia mózgu

Objawy ogniskowe to zaburzenia funkcji neurologicznych związanych lokalizacyjnie z określonymi obszarami mózgu. Najczęstsze objawy ogniskowe to objawy ruchowe (osłabienie lub niepełnosprawność pojedynczej kończyn lub kilku kończyn), objawy czuciowe (zaburzenia/utrata czucia w obrębie jednej lub kilku kończyn, zaburzenia widzenia, podwójne widzenie), zaburzenia mowy (np. trudności w rozumieniu mowy, w doborze słów), zaburzenia poznawcze (zaburzenia pamięci, dezorientacja czasowo-przestrzenna), zaburzenia równowagi, a także napady padaczkowe. Na przykład śpiączkowe zapalenie mózgu charakteryzuje się zaburzeniami snu i czuwania oraz podwójnym widzeniem.

Pojawiają się także objawy charakterystyczne dla zakażenia konkretnym patogenem. Na przykład zapaleniu mózgu, które zostało wywołane przez Borrelia burgdorferi, będzie towarzyszył charakterystyczny rumień (z przejaśnieniem w środku) wędrujący.

Zapalenie mózgu – diagnostyka

Poza badaniami krwi wykonuje się badania neuroobrazujące - do wyboru jest elektroencefalografia (EEG), pozytonowa tomografia emisyjna (PET), przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS) oraz funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI).

Zapalenie mózgu – leczenie

W przypadku bakteryjnego zapalenia mózgu choremu podaje się antybiotyki (zwykle penicylinę).

Leczenie wirusowego zapalenia mózgu polega na podawaniu leków przeciwwirusowych. Na przykład w przypadku opryszczkowego zapalenia mózgu podaje się acyklowir.

Przy toksoplazmozowym zapaleniu mózgu stosuje się pirymetaminę i klindamycynę (w leczeniu świeżego zakażenia) oraz pirymetaminę i sulfadiazynę (w postaci przewlekłej).

Bibliografia: Fiszer U., Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, "Przewodnik lekarza" 2004, nr 9

Monika Majewska