Zaburzenia mowy: przyczyny, rodzaje, leczenie

Różnorakie zaburzenia mowy zdecydowanie mogą komplikować pacjentom życie. Wśród nich wymienić można zarówno problemy związane z samym aparatem mowy (czyli np. z funkcjonowaniem mięśni okolic jamy ustnej i gardła), ale i zaburzenia mowy związane z chorobami neurologicznymi czy psychiatrycznymi.

Spis treści

1. Zaburzenia mowy: rodzaje
2. Zaburzenia mowy: przyczyny
3. Zaburzenia mowy: czy są one poważnym problemem?
4. Zaburzenia mowy: leczenie

Zaburzenia mowy mogą w znacznym stopniu utrudnić codzienne funkcjonowanie. Owszem, bez mówienia można żyć - jako przykład wystarczy podać ludzi posługujących się językiem migowym. Wspomnieć należy tutaj jednak o spotykanych przez takie osoby barierach - w końcu to słowo mówione jest przecież tym, którym posługuje się zdecydowana większość społeczeństwa.

Statystyki dotyczące częstości zaburzeń mowy mogą budzić niemałe zdumienie. Mianowicie, jeżeli przyjąć najbardziej ścisłe kryteria, to według statystyk w pełni prawidłowo mówi tylko... 5 do 10% ludzi. Okazuje się, że u pozostałych osób występują różnego stopnia - zazwyczaj nieznaczne i nawet niezauważalne - zaburzenia mowy.

Zaburzenia mowy: rodzaje

Różni specjaliści mają nierzadko odmienne zdania na tego temat, co tak naprawdę można zaliczać do zaburzeń mowy. Wśród takich problemów wyróżniać można bowiem m.in. zaburzenia płynności mowy, zaburzenia artykulacji mowy i zaburzenia dotyczące samej emisji głosu. Niektórzy uczeni jako zaburzenia mowy traktują wszystkie wymienione problemy, zdaniem innych z klasycznych zaburzeń mowy powinno się wykluczyć problemy związane z emisją głosu.

Jednym z najpowszechniejszych zaburzeń płynności mowy jest jąkanie się. Pacjenci borykający się z tym zjawiskiem mogą powtarzać pojedyncze sylaby różnych słów, ale i czasami powtarzać całe słowa czy nawet większe fragmenty zdań. Charakterystycznymi cechami jąkania się bywa również nietypowo dłuższe wypowiadanie różnych słów, a także występowanie dłuższych przerw pomiędzy kolejnymi wypowiadanymi przez danego pacjenta słowami. Jako inne najczęściej spotykane rodzaje zaburzeń mowy wymienić można:

• dyzartrię
• mutyzm
• seplenienie
• apraksję mowy
• dysprozodię
• alalię
• dyslalia
• afonię
• dysfonię
• anartrię
• afazję mowy
• oligofazję
• parafazję

Zaburzenia mowy: przyczyny

Przyczyn zaburzeń mowy wyróżnia się zdecydowanie więcej niż rodzajów tego problemu. Związane jest to z tym, że do problemów z mówieniem doprowadzać mogą zarówno wady wrodzone (jak np. rozszczep podniebienia), jak i doświadczane już w trakcie życia schorzenia czy problemy natury psychologicznej. Wśród potencjalnych przyczyn zaburzeń mowy wyróżnia się:

• upośledzenie umysłowe
• uszkodzenie struktur mózgu związanych z mową (np. na skutek udaru mózgu czy przez rozwój nowotworu ośrodkowego układu nerwowego)
• schorzenia neurologiczne (np. stwardnienie boczne zanikowe, chorobę Huntingtona)
• uszkodzenia mięśni (czy też zaopatrujących ich nerwów) związanych z powstawaniem mowy
• nowotwory rozwijające się w obrębie jamy ustnej, szyi czy gardła
• zaburzenia słuchu
• choroby krtani (związane np. z pojawieniem się guzków w obrębie tego narządu, rozwojem nowotworów czy też schorzenia wynikające z nadużywania głosu),
• problemy psychologiczne (np. do jąkania się doprowadzić może przeżywanie znacznego stresu, niektóre zaburzenia mowy mogą być również powiązane z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak np. schizofrenia, autyzm czy otępienie)

Zaburzenia mowy: czy są one poważnym problemem?

To, jakie będą konsekwencje zaburzeń mowy, zależne jest w głównej mierze od momentu ich wystąpienia u pacjenta. U dzieci niewykształcanie się mowy powinno budzić niepokój – może to być przecież pierwszy objaw autyzmu.

Wbrew pozorom problemem o dużej randze nierzadko jest jąkanie. Osoby doświadczające tego zjawiska mogą odczuwać tak dużego stopnia zakłopotanie, że mogą one starać się jak najbardziej unikać mówienia. Dotyczyć to może zarówno publicznego przemawiania, ale i - w najbardziej skrajnych sytuacjach - unikania porozumiewania się z innymi ludźmi w ogóle. Jąkanie może prowadzić nie tylko do kompleksów - przykładowo dzieci mogą stawać się ofiarami wyśmiewania się z nich przez ich rówieśników. Wystąpienie takiej sytuacji może prowadzić z kolei do kolejnych problemów, takich jak zaburzenia depresyjne czy zaburzenia lękowe.

Ogólnie zaburzeń mowy bagatelizować się nie powinno. Jako przykład można podać mutyzm, czyli stan, w którym pacjent nie mówi mimo tego, że jego aparat mowy funkcjonuje całkowicie prawidłowo. Do mutyzmu doprowadzić może np. przeżycie bardzo stresującego wydarzenia. Pojawienie się tego problemu u dziecka może świadczyć o tym, że doznało ono jakiejś wyjątkowej krzywdy - jako jeden z drastyczniejszych przykładów można tutaj podać chociażby nadużycia seksualne wobec nieletnich. To właśnie dlatego zaburzeń mowy nie można lekceważyć, a należy poszukiwać ich przyczyny.

Zaburzenia mowy: leczenie

Jeżeli możliwe jest odnalezienie przyczyny wystąpienia zaburzeń mowy - którą może być, przykładowo, pojawienie się polipów fałdów głosowych u osoby z zaburzeniami emisji głosu - to w takiej sytuacji możliwe jest wdrożenie przyczynowego leczenia zaburzeń mowy.

W innych przypadkach - kiedy np. dziecko doświadcza zaburzeń artykulacji czy też jąkania się - pomocy należy poszukiwać przede wszystkim u logopedy. Terapia u takiego specjalisty może być żmudna i długotrwała, jednak zdecydowanie może ona pozwolić uzyskać oczekiwane efekty w zakresie poprawy mowy pacjenta. Czasami - szczególnie w sytuacji, gdy do zaburzeń mowy doprowadziły problemy psychologiczne - pomocne może okazać się odwiedzenie psychologa czy psychoterapeuty. Warto nadmienić, że logopeda nie jest specjalistą, do którego udawać się można wyłącznie z dziećmi. Pomoc logopedy przydać się może również np. pacjentom po udarach mózgu, u których dzięki rehabilitacji mowy możliwe jest - choćby częściowe - cofnięcie konsekwencji tego schorzenia.