Uszkodzenie rdzenia kręgowego: przyczyny, objawy, leczenie

Uszkodzenia rdzenia kręgowego najczęściej są konsekwencją urazów, aczkolwiek mogą one wystąpić również na skutek rozwoju nowotworu w obrębie kanału kręgowego czy stanowić powikłanie jakiegoś medycznego zabiegu. Rdzeń kręgowy jest strukturą delikatną i jego uszkodzenie jest groźne przede wszystkim dlatego, że bardzo rzadko udaje się doprowadzić do cofnięcia ubytków czynnościowych spowodowanych urazem tej struktury.

Spis treści

1. Uszkodzenia rdzenia kręgowego: przyczyny
2. Uszkodzenia rdzenia kręgowego: objawy
3. Uszkodzenia rdzenia kręgowego: rodzaje
4. Uszkodzenia rdzenia kręgowego: diagnostyka
5. Uszkodzenia rdzenia kręgowego: leczenie i rokowanie

Najczęściej uszkodzenia rdzenia kręgowego (ze względu na najczęstszy czynnik wywołujący ten stan) obserwowane są u młodych mężczyzn. Problem jest wbrew pozorom całkiem częsty – w samych Stanach Zjednoczonych, według statystyk, rocznie uszkodzenia rdzenia kręgowego doświadcza ponad 10 tysięcy osób. Rdzeń kręgowy to struktura, która obok mózgu zaliczana jest do ośrodkowego układu nerwowego. Znajdują się w nim ośrodki, za pośrednictwem których kontrolowany jest ruch mięśni, ale i takie strefy, które zajmują się odbieraniem bodźców czuciowych z różnych okolic ciała. Oprócz wymienionych, rdzeń kręgowy jest strukturą związaną również m.in. z kontrolowaniem procesu oddawania moczu czy zjawisk związanych z funkcjami seksualnymi.Biorąc pod uwagę szeroki zakres pełnionych przez rdzeń kręgowy funkcji, dość łatwo można wywnioskować, że uszkodzenie tej struktury prowadzić może do wielu różnych groźnych konsekwencji.

Uszkodzenia rdzenia kręgowego: przyczyny

Najczęstszymi przyczynami uszkodzenia rdzenia kręgowego są urazy. Prowadzić do zaburzeń czynności rdzenia kręgowego mogą zarówno wypadki komunikacyjne, jak i niefortunny skok do płytkiego zbiornika wodnego czy też pobicie. Wyróżnia się jednak jeszcze wiele innych stanów, które mogą prowadzić do uszkodzenia rdzenia kręgowego, np:

• niedokrwienie tkanek rdzenia
• złamania kręgów z powodu osteoporozy
• urazy jatrogenne (czyli powikłania działań medycznych, np. punkcji lędźwiowej)
• nowotwory rozwijające się w obrębie rdzenia kręgowego lub uciskające rdzeń
• zapalne choroby rdzenia kręgowego

Niektórzy pacjenci są predysponowani do wystąpienia uszkodzenia rdzenia kręgowego. Choć u większości osób ryzyko takie nie jest znacznie zwiększone, to jednak jest ono w pewien sposób nasilone – mowa tutaj o pacjentach cierpiących na stenozę (zwężenie) kanału kręgowego.

Uszkodzenia rdzenia kręgowego: objawy

Występujące u pacjenta objawy rdzenia kręgowego są ściśle zależne od tego, na jakim poziomie rdzenia doszło do uszkodzenia. Rdzeń kręgowy dzielony jest na segmenty i w takim podziale wyróżnia się:

• osiem segmentów szyjnych (od C1 do C8)
• dwanaście segmentów piersiowych (od Th1 do Th12)
• pięć segmentów lędźwiowych (od L1 do L5)
• pięć segmentów krzyżowych (od S1 do S5)
• jeden segment guziczny

Ogólnie im wyżej znajduje się uszkodzenie, tym szerszy jest występujący u chorego zakres zaburzeń. W sytuacji, kiedy uraz dotyczy części rdzenia powyżej poziomu C4, najczęściej dochodzi do zgonu chorego na skutek porażenia mięśni oddechowych. Uszkodzenie na poziomie pomiędzy C4 a C5 prowadzi do tetraplegii, czyli porażenia wszystkich kończyn u pacjenta. W przypadku defektu znajdującego się pomiędzy C6 a C7 dochodzi do niedowładów w zakresie kończyn górnych oraz do porażenia kończyn dolnych. Defekt zlokalizowany pomiędzy C7 a Th11 skutkuje różnego stopnia porażeniem kończyn dolnych. Uraz dotyczący segmentów Th12-L1 prowadzi natomiast przede wszystkim do porażenia czynności zwieraczy.Powyżej wymieniono najbardziej charakterystyczne cechy uszkodzeń danych poziomów rdzenia kręgowego. W przebiegu tychże stanów pojawiać się mogą również różnego rodzaju inne problemy, takie jak:

• zaburzenia czucia (dotyczące jego wszystkich rodzajów lub też w postaci izolowanych zaburzeń czucia dotyku, bólu lub temperatury)
• wygórowanie odruchów ścięgnistych
• zaburzenia seksualne (np. impotencja)
• dolegliwości bólowe
• zaburzenia oddychania
• zaburzenia koordynacji ruchowej i równowagi
• parestezje (pod postacią np. drętwień lub mrowień)

Uszkodzenia rdzenia kręgowego: rodzaje

Podstawowy podział uszkodzeń rdzenia kręgowego wyróżnia uszkodzenia częściowe oraz całkowite. W przypadku całkowitego uszkodzenia rdzenia, poniżej miejsca istniejącego defektu istnieją zaburzenia dotyczące czynności ruchowych oraz zaburzenia czucia. Nieco łagodniej przebiegają uszkodzenia częściowe, ponieważ w ich przypadku dochodzi do osłabienia wyżej wymienionych funkcji, jednakże nie są one całkowicie zniesione – pacjenci mogą np. być w stanie odbierać któryś z rodzajów czucia. Jako przykład częściowego uszkodzenia rdzenia kręgowego można podać zespół Brown-Sequarda (zespół poprzecznego uszkodzenia rdzenia), w którym dochodzi do porażenia spastycznego i zniesienia czucia głębokiego po stronie uszkodzenia oraz do zniesienia czucia bólu i temperatury po stronie przeciwnej do uszkodzenia.Uszkodzenia rdzenia kręgowego można również klasyfikować przy pomocy tzw. skali Frankel, w której wyróżnia się 5 stopni:

• A: całkowite uszkodzenie rdzenia kręgowego prowadzące do porażenia oraz do zniesienia czucia
• B: zniesienie możliwości wykonywania ruchów z zachowanym (przynajmniej stopniowo) czuciem
• C: istnieje możliwość wykonywania ruchów przez pacjenta, jednakże są to ruchy bezładne i bezcelowe, czucie może być zachowane, ale i zniesione
• D: istnieje różnego stopnia niedowład mięśni, jednakże pacjent jest w stanie wykonywać celowe ruchy dowolne
• E: u pacjenta nie istnieją żadne ubytki neurologiczne

Uszkodzenia rdzenia kręgowego: diagnostyka

W przypadku podejrzenia uszkodzenia rdzenia kręgowego największe znaczenie mają badanie neurologiczne oraz diagnostyka obrazowa. Te pierwsze z wymienionych służy do określania tego, jakie ubytki neurologiczne występują u pacjenta. Na podstawie stwierdzonych zmian możliwe jest postawienie przypuszczenia co do tego, w której części rdzenia kręgowego doszło do uszkodzenia. Diagnostyka obrazowa służy z kolei temu, aby precyzyjniej określić charakter uszkodzenia. Podstawowe zmiany (jak np. złamania kręgów kręgosłupa) można czasami uwidocznić nawet drogą zdjęcia RTG kręgosłupa, jednakże dokładniejszymi metodami stosowanymi u pacjentów z uszkodzeniem rdzenia kręgowego są tomografia komputerowa oraz obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego – wymienione pozwalają bowiem uwidocznić tkanki rdzenia kręgowego.

Uszkodzenia rdzenia kręgowego: leczenie i rokowanie

Rdzeń kręgowy, niestety, nie posiada zdolności do regeneracji. Jeżeli dojdzie do jego uszkodzenia, to – przynajmniej obecnie – medykom w zasadzie nie udaje się doprowadzić do cofnięcia zaistniałych zaburzeń. Podejmowane są próby wczesnego (w ciągu ośmiu godzin od urazu) podawania pacjentom preparatów glikokortykosteroidów, jednakże jest to metoda dyskusyjna ze względu na to, że różne są efekty takiego postępowania – u części pacjentów udaje się uzyskać pewnego stopnia poprawę, u innych natomiast takie leczenie nie zmienia ich rokowania. Współcześnie naukowcy próbują znaleźć metodę pozwalającą doprowadzić do regeneracji tkanek rdzenia kręgowego. Dużych możliwości upatruje się w stosowaniu w tym celu komórek macierzystych, jednakże obecnie takie terapie znajdują się dopiero na etapie badań.Dokładne postępowanie z pacjentem po uszkodzeniu rdzenia kręgowego zależne jest od tego, co doprowadziło do tego stanu. Jeżeli np. pacjent przeszedł jakiś wypadek i są obecne u niego złamania kręgosłupa, to może istnieć konieczność przeprowadzenia u niego operacji neurochirurgicznej. Kiedy życiu pacjenta przestaje zagrażać niebezpieczeństwo, wtedy – możliwie jak najwcześniej – wdrażana jest rehabilitacja, która ma na celu zapobieganie chociażby przykurczom czy zanikom mięśniowym.Rokowanie pacjentów z najcięższymi, czyli całkowitymi postaciami uszkodzeń rdzenia kręgowego, nie jest dobre. Odzyskanie jakiegoś stopnia sprawności nie jest niemożliwe, aczkolwiek szacuje się, że szanse chorych na powrót do chociażby zbliżonego do normalnego funkcjonowania sięgają maksymalnie 5%.