Układ pozapiramidowy: budowa i funkcje

Układ pozapiramidowy - razem z układem piramidowym - nadzorują przebieg wykonywanych przez nas, rozmaitych ruchów. W codziennym życiu raczej nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak istotne jest funkcjonowanie układu pozapiramidowego, tymczasem struktura ta odpowiedzialna jest za usprawnianie przebiegu naszych ruchów - odpowiada ona bowiem za to, że pewne ruchy wykonywać możemy po prostu automatycznie. jakie jeszcze funkcje pełni układ pozapiramidowy i jaka jest jego budowa?

Spis treści

1. Układ pozapiramidowy: budowa
2. Układ pozapiramidowy: funkcje
3. Układ pozapiramidowy: objawy uszkodzenia
4. Układ pozapiramidowy: choroby

Układ pozapiramidowy ma wiele innych nazw - układ podkorowy, układ ruchowy prążkowiowy, łac. systema extrapyramidale, ang. extrapyramidal system) Wydawać by się mogło, że takie czynności, jak pisanie na klawiaturze komputera czy sięgnięcie po szklankę z wodą są niezbyt skomplikowane i że do ich wykonania nie jest niezbędne angażowanie wielu różnych elementów układu nerwowego. Tak jednak zdecydowanie, ale to zdecydowanie nie jest: otóż w rzeczywistości do najdrobniejszego nawet ruchu, którego się podejmujemy - zanim zostanie on wykonany - niezbędna jest kooperacja ośrodków znajdujących się w ośrodkowym układzie nerwowym, jak i struktur należących do obwodowego układu nerwowego oraz narządów efektorowych, takich jak np. komórki mięśniowe.

Na co dzień wykonujemy wyjątkowo różne ruchy i część z nich wymaga naszego skupienia, inne natomiast wykonujemy w pewien sposób automatycznie. Za koordynowanie przebiegu drugich z wymienionych ruchów odpowiedzialny jest układ pozapiramidowy.

Układ pozapiramidowy: budowa

Układ pozapiramidowy nazywany jest również układem podkorowym lub prążkowiowym układem ruchowym. Struktury, które do niego należą, znajdują się w obrębie półkul mózgu i są nimi przede wszystkim:

• prążkowie (w którego skład wchodzą jądro ogoniaste oraz skorupa)
• gałka blada
• jądra wzgórza, to jest jądro brzuszne przednie, środkowo-pośrodkowe oraz brzuszne boczne
• jądro czerwienne
• istota czarna
• jądro niskowzgórzowe
• kora mózgu, a dokładniej kora przedruchowa płata czołowego odpowiadająca polom 6 i 8 Brodmana

Wszystkie wymienione części układu pozapiramidowego mają ze sobą liczne połączenia, dzięki którym struktury te we właściwy sposób mogą pełnić swoje funkcje - ogólnie wspomina się, że układ podkorowy działa dzięki licznym pętlom neuronalnym. Przykładowymi połączeniami, które wchodzą w skład układu pozapiramidowego, są połączenia pomiędzy jądrami wzgórza i korą mózgu, drogi łączące istotę czarną z prążkowiem oraz połączenia pomiędzy gałką bladą a jądrami wzgórza.

Układ pozapiramidowy: funkcje

Obie wspominane części układu nerwowego - czyli układ piramidowy i pozapiramidowy - są niezbędne do tego, aby ruchy, które planujemy wykonać, przebiegały płynnie i precyzyjnie. Struktury te pełnią jednak odmienne funkcje - otóż układ piramidowy odpowiada za kontrolę przebiegu takich ruchów, które wymagają od nas skupienia. Kiedy jakąś czynność wykonujemy po raz pierwszy - np. debiutujemy na rowerze i dopiero uczymy się pedałować - to kontrolowaniem przebiegu takich ruchów zajmuje się układ piramidowy, układ podkorowy nie odgrywa z kolei w tym przypadku zbyt wielkiej roli. Inaczej jest już wtedy, kiedy na rowerze pokonujemy którąś kolejną setkę kilometrów - w takim przypadku nie zastanawiamy się już nad tym, co trzeba dokładnie zrobić z nogami, aby poruszać się na tym pojeździe i mamy taką możliwość właśnie dzięki układowi pozapiramidowemu.

Patrząc na powyższe nie trzeba chyba już nikogo przekonywać, że funkcja układu pozapiramidowego jest niezwykle wręcz istotna. W końcu to dzięki niemu jesteśmy w stanie jechać samochodem i skupiać się na mijanych na drodze znakach, a nie zastanawiać się nad tym, jak zmieniać biegi czy brać do ręki długopis i pisać bez rozważania tego, jak dokładnie złapać ten przyrząd i jak kreślić z jego użyciem odpowiednie litery.

Układ pozapiramidowy: objawy uszkodzenia

W sytuacji, gdy dojdzie do jakiegoś uszkodzenia układu pozapiramidowego, u chorego zaczynają się pojawiać różne ruchy mimowolne. Takowymi mogą być:

• ruchy pląsawicze (są nimi szybkie, obszerne, niezależne od woli ruchy np. kończyn)
• ruchy torsyjne (ruchy o charakterze skręcającym)
• ruchy atetotyczne (powolnie przebiegające ruchy, których skutkiem jest przybieranie nietypowego ułożenia u chorego np. jego palców)
• ruchy baliczne (balizm - gwałtowne ruchy, które obejmują zwykle kończyny i porównywane są do wyrzucania kończyn przed siebie)
• mioklonie (szybkie, nagłe zrywy mięśniowe)
• drżenia (ruchy o niewielkiej amplitudzie, czyli niewielkich wychyleniach)
• tiki (mimowolne, krótkie ruchy, którymi mogą być np. mruganie powieką czy unoszenie nadgarstka)

Układ pozapiramidowy: choroby

Problemów, które mogą prowadzić do uszkodzenia struktur układu podkorowego i występowania w związku z tym wymienionych wyżej ruchów mimowolnych, wyróżnia się stosunkowo dużo. Najbardziej znaną z chorób układu pozapiramidowego jest prawdopodobnie choroba Parkinsona.

Oprócz niej dysfunkcja struktur układu podkorowego wyraźnie widoczna jest również i w przebiegu choroby Huntingtona, zwyrodnienia wątrobowo-soczewkowego i różnego rodzaju dyskinezach.