Układ piramidowy: budowa i funkcje

Układ piramidowy – razem z układem pozapiramidowym - odgrywa rolę w kontrolowaniu tego, jak przebiegają podejmowane przez nas różne czynności ruchowe. Wyróżnia się w jego obrębie dwie główne drogi, którymi są droga korowo-jądrowa oraz droga korowo-rdzeniowa. Za co dokładnie odpowiada układ piramidowy i jakie objawy pojawiają się wtedy, gdy dojdzie do jego uszkodzenia?

Spis treści

1. Układ piramidowy: rozwój
2. Układ piramidowy: budowa
3. Układ piramidowy: funkcje
4. Układ piramidowy: przyczyny i objawy uszkodzenia

Układ piramidowy (łac. systema pyramidale) odpowiada za kontrolowanie przebiegu wszystkich ruchów, które dotyczą mięśni poprzeczni prążkowanych. W obrębie układu nerwowego wyróżnia się wiele rozmaitych struktur, które pełnią odmienne funkcje. Jednymi z nich są ośrodki, które zajmują się kontrolowaniem przebiegu różnych czynności ruchowych - mowa tutaj o układzie piramidowym oraz pozapiramidowym. Tak jak oba wymienione współdziałają ze sobą, tak jednak pełnią one nieco inne funkcje - układ pozapiramidowy zajmuje się nadzorowaniem ruchów, które przebiegają w sposób zautomatyzowany, układ piramidowy jest z kolei strukturą, która odpowiada za ruchy dowolne i postawę.

Układ piramidowy: rozwój

Na samym początku warto wspomnieć o tym, że choć przychodzimy oczywiście na świat z układem piramidowym, to nie jest on wtedy jeszcze w pełni rozwinięty - bezpośrednio po narodzinach część włókien układu piramidowego pozostaje niezmielinizowana.

Wytwarzanie się osłonki mielinowej - która warunkuje m.in. szybkość przepływu impulsów w aksonach - zachodzi jeszcze przez pewien czas po urodzeniu. Do ukończenia drugiego roku życia większość włókien zostaje osłonięta otoczką mielinową, ostatecznie jednak proces ten może ulegać finalizacji nawet około 12. roku życia.

Niedojrzałość struktur układu piramidowego jest jednym z czynników odpowiadających za to, że dopiero po pewnym czasie od narodzin człowiek jest w stanie podejmować się różnych zależnych od jego woli ruchów.

Układ piramidowy: budowa

Podstawowymi strukturami budującymi układ pozapiramidowy są neurony ruchowe - ich ciała znajdują się w obrębie kory ruchowej kresomózgowia, a także w obrębie rogów przednich rdzenia kręgowego lub w jądrach nerwów czaszkowych. Pierwsze z wymienionych określane bywają jako ośrodkowe neurony ruchowe, drugie natomiast nazywane są obwodowymi neuronami ruchowymi. Oba wymienione rodzaje komórek nerwowych pozostają ze sobą w ścisłych połączeniach - neurony ośrodkowe kierują bowiem ku neuronom obwodowym swoje wypustki (czyli aksony).

Połączenia pomiędzy poszczególnymi elementami należącymi do układu piramidowego tworzą drogi nerwowe: drogą korowo-jądrową oraz drogę korowo-rdzeniową.

Droga korowo-jądrowa rozpoczyna się w ośrodkach korowych kresomózgowia, wychodzące od tych neuronów ruchowych aksony przebiegają przez kolano torebki wewnętrznej i w końcu osiągają śródmózgowie, gdzie tworzą odnogi mózgu. Następnie aksony kierują się ku mostowi i ostatecznie osiągają one jądra poszczególnych nerwów czaszkowych.

W przypadku zaś drogi korowo-rdzeniowej, wywodzące się z ośrodkowych neuronów ruchowych aksony przebiegają przez odnogę tylną torebki wewnętrznej i dalej kierują się one ku rdzeniowi przedłużonemu i rdzeniowi kręgowemu. W pewnym specyficznym miejscu - dokładniej w obrębie rdzenia przedłużonego - drogi piramidowe ulegają skrzyżowaniu, o czym wspomniane będzie jeszcze w dalszej części.

Układ piramidowy: funkcje

Zasadniczo podstawową funkcją układu piramidowego jest kontrolowanie przebiegu różnorakich ruchów - ogółem struktura ta nadzoruje czynność prawie wszystkich mięśni poprzecznie prążkowanych (jedynym z nich, który nie jest kontrolowany przez włókna układu piramidowego, jest mięsień strzemiączkowy).

Część mięśni w ludzkim ciele unerwiana jest przez włókna należącą do drogi korowo-jądrowej – takimi są mięśnie twarzoczaszki, szyi oraz część mięśnia czworobocznego. Jeżeli zaś chodzi o drogę korowo-rdzeniową, to należące do niej włókna unerwiają wszystkie pozostałe mięśnie poprzeczne prążkowane.

Układ piramidowy odpowiada za nadzorowanie ruchów zależnych od naszej woli. Impuls, który ma ostatecznie pobudzić dane komórki mięśniowe do skurczu, początkowo generowany jest w ośrodkowych neuronach ruchowych. Poprzez ich aksony trafia on do obwodowych neuronów ruchowych, a ostatecznie do komórek efektorowych. Wspomina się również i o tym, że układ piramidowy ma także pewien wpływ na utrzymanie przez nas równowagi oraz stabilnej postawy ciała.

Układ piramidowy: przyczyny i objawy uszkodzenia

Doprowadzić do uszkodzenia układu piramidowego może wyjątkowo wiele różnych czynników - przyczyną może być:

• miażdżyca
• choroby neurodegeneracyjne
• stwardnienie rozsiane
• neuropatia

Zdarza się również i tak, że dysfunkcje układu piramidowego wynikają z doświadczenia jakiegoś rozległego urazu czy bywają one efektem zatrucia jakimiś toksycznymi substancjami.

Biorąc pod uwagę to, że funkcją układu piramidowego jest nadzorowanie ruchów, domyślić się można, jakie to dolegliwości pojawiać się mogą w przypadku jego uszkodzenia. Przede wszystkim dochodzić może wtedy do różnego stopnia niedowładów oraz porażeń, oprócz nich u chorych pojawiać się może i wiele innych jeszcze objawów, które wspólnie określa się mianem objawów piramidowych.

Warto tutaj nieco więcej wspomnieć o krzyżowaniu się włókien należących do układu piramidowego. Jest to niezwykle istotne z tego powodu, iż mając o tym wiedzę, można - w razie wystąpienia u pacjenta objawów uszkodzenia układu piramidowego - wnioskować o tym, w której jego części doszło do defektu.

Ze względu właśnie na krzyżowanie się dróg piramidowych ośrodki ruchowe w prawej półkuli mózgu zawiadują czynnością lewej połowy ciała i odwrotnie - ośrodki z lewej części mózgowia kontrolują ruchy wykonywane prawą połową ciała. Z tego właśnie powodu wtedy, gdy deficyty neurologiczne występują u pacjenta po lewej stronie, najprawdopodobniej do uszkodzenia doszło w prawej części mózgowia.