Układ limbiczny: funkcjonowanie i uszkodzenia

Układ limbiczny to część układu nerwowego odpowiedzialna przede wszystkim za pamięć i emocje. Układ limbiczny wyodrębniony w drugiej połowie XX wieku, jednakże obecnie coraz więcej uczonych przekonuje, że tak naprawdę powinien on zniknąć, przynajmniej z części z podziałów układu nerwowego. Dowiedz się, dlaczego tak jest, a także sprawdź, jakie są funkcje układu limbicznego i poznaj, jakie problemy mogą wynikać z uszkodzenia poszczególnych jego elementów.

Spis treści

1. Budowa układu limbicznego
2. Funkcje układu limbicznego
3. Uszkodzenia układu limbicznego

Układ limbiczny nazywany jest również układem rąbkowym lub brzeżnym, a pierwsze wzmianki o nim pojawiły się w medycznym świecie już w 1878 roku – to wtedy właśnie Paul Pierre Broca wspominał o płacie limbicznym, będącym częścią kory mózgu.

Zdecydowanie szersze pojęcie – czyli układ limbiczny – powstało jednak znacznie później, bo w 1952 roku, i jego autorem Paul D. Maclean. Układ limbiczny – ze względu na to, jakie funkcje mu przypisywano – stanowił, a zasadniczo nadal stanowi, obiekt zainteresowania wielu naukowców.

Tak naprawdę jednak spojrzenie na ten system z biegiem lat ulegało zmianom. Wcześniej wyraźnie wyodrębniano struktury należące do układu limbicznego spośród innych elementów mózgowia.

Obecnie wśród badaczy dominuje już pogląd, żeby układu limbicznego nie wyróżniać już w podziałach anatomicznych ośrodkowego układu nerwowego. Miejsce tej struktury widziane jest zaś w podziałach fizjologicznych, czyli tych, które dzielą poszczególne struktury mózgowia ze względu na pełnione przez nie funkcje.

Budowa układu limbicznego

Nie istnieje żadna konkretna klasyfikacja wyróżniająca poszczególne struktury układu limbicznego. Różne z takowych klasyfikacji łączy jednak jedno: za najważniejsze elementy tego układu uznawane są hipokamp oraz ciało migdałowate. Poza nimi, do układu limbicznego zaliczane są również m.in.:

• przegroda przezroczysta,
• węchomózgowie,
• prążek krańcowy,
• część jąder wzgórza,
• podwzgórze.

Czytaj też:

Jak przebiega leczenie zapalenia układu limbicznego?

Rodzaje chorób mózgu

Jak jest zbudowany mózg?

Funkcje układu limbicznego

Rolą układu limbicznego jest kontrolowanie dwóch zjawisk: pamięci oraz emocji. Za pierwsze z wymienionych odpowiada w przeważającej mierze hipokamp. To właśnie ten element mózgowia (a w zasadzie elementy, bo posiadamy dwa hipokampy – po jednym w każdej półkuli mózgu) jest odpowiedzialny za przetwarzanie świeżych informacji, które to do nas docierają.

W hipokampie zachodzą procesy związane z przetwarzaniem pamięci krótkotrwałej (popularnie określanej jako świeża) – to dzięki tej strukturze czytany w danym momencie tekst może zostać zapamiętany. Dzieje się tak wskutek tego, iż w hipokampie właśnie odbywa się konsolidacja pamięci i informacje, które wcześniej znajdowały się w obrębie pamięci krótkotrwałej, mogą być zachowywane w obrębie pamięci długotrwałej.

Czytaj też: Przyczyny, objawy i leczenie obrzęku mózgu

Drugą z najważniejszych struktur układu limbicznego jest ciało migdałowate. Ten z kolei element powiązany jest przede wszystkim z emocjami. W odpowiedzi na różne docierające do nas z otoczenia czynniki, to właśnie ciało migdałowate powiązane jest z tym, że odczuwamy zadowolenie, radość czy euforię, ale i uczucia odwrotne - strach czy lęk.

Struktura ta ma połączenia z wieloma innymi elementami układu limbicznego, szczególnie jednak ciekawe jest jej powiązanie z hipokampem. Otóż dzięki niemu różne emocje, których doświadczamy, mogą być w ten sposób zapamiętywane (mowa tutaj o tzw. pamięci emocjonalnej).

Czytaj też: Jak działa pamięć?

Wymienione nie stanowią jednak jedynych funkcji układu limbicznego. Twór ten odpowiada bowiem m.in. również i za orientację przestrzenną, ale i wpływa na procesy zachodzące w obrębie autonomicznego układu nerwowego czy na układ wewnątrzwydzielniczy (hormonalny).

Wywiera on również oddziaływanie na czynności popędowe, m.in. na spożywanie pokarmów i zachowania seksualne. Przypuszcza się również, iż to właśnie układ limbiczny jest związany z występowaniem u nas motywacji do różnych działań, ale i wspomina się o tym, że ma on związek z rozwijaniem się u ludzi różnych uzależnień.

Tak szeroki zakres funkcji układu limbicznego wynika z tego, iż pomiędzy poszczególnymi jego elementami funkcjonują bardzo liczne połączenia.

Czytaj też: Zaburzenia pamięci i ich leczenie

Uszkodzenia układu limbicznego

Mimo że wielu badaczy było zainteresowanych układem limbicznym, to nadal dla środowiska medycznego pozostaje on tworem dość enigmatycznym. To właśnie z tego powodu wciąż i wciąż prowadzonych jest wiele badań, które skupiają się na tej strukturze – m.in. dotyczą one różnych nieprawidłowości układu limbicznego, mogących być źródłem różnych schorzeń.

Potencjalny związek zauważony został już w przypadku wielu jednostek. Chociażby w przebiegu jednej postaci padaczki – mowa tutaj o padaczce skroniowej – dość często u chorych obserwowane są zmiany sklerotyczne hipokampa. Zmiany degeneracyjne w obrębie układu limbicznego mogą być z kolei związane z zaburzeniami otępiennymi, np. z chorobą Alzheimera.

Różne nieprawidłowości dotyczące układu limbicznego mogą wywierać wpływ również i na występowanie różnych zaburzeń psychicznych. Tutaj wspomina się przede wszystkim o zaburzeniach psychotycznych, lękowych czy afektywnych i ADHD.

W przypadku pierwszych z wymienionych, do których należy np. schizofrenia, opisywano przypadki chorych, u których objętość struktur układu limbicznego – w porównaniu do osób zdrowych – była zmniejszona. Na konkretne informacje o związku uszkodzeń układu limbicznego z różnymi procesami patologicznymi zapewne musimy jeszcze poczekać. Jedno można powiedzieć z dużym przekonaniem – czynność układu limbicznego jest dla naszego funkcjonowania niezwykle wręcz istotna.

Źródła:

1. V. Rajmohan, E. Mohandas, The limbic system, Indian J Psychiatry. 2007 Apr-Jun; 49(2): 132–139

2. Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów i lekarzy, wyd. II i uzupełnione pod red. W. Woźniaka, wyd. Urban & Partner, Wrocław 2010

3. Neurologia, red. naukowa W. Kozubski, Paweł P. Liberski, wyd. PZWL, Warszawa 2014

4. Materiały The University Queensland Australia, dostęp on-line: https://qbi.uq.edu.au/brain/brain-anatomy/limbic-system