Spastyczność: przyczyny, objawy, leczenie

Spastyczność to problem dotyczący mięśni, polegający głównie na występowaniu ich nadmiernego napięcia oraz na ograniczeniu ich ruchomości. Przyczynami spastyczności mogą być zarówno urazy tkanki nerwowej, jak i stwardnienie rozsiane czy nowotwór mózgu. Spastyczność nierzadko stanowi dość poważny problem, ponieważ może ona doprowadzać do silnego bólu czy do trudności z poruszaniem się.

Spis treści

1. Spastyczność: przyczyny
2. Spastyczność: diagnostyka
3. Spastyczność: leczenie

Spastyczność to termin wywodzący się od greckiego słowa spasticos, które w dosłownym tłumaczeniu oznacza „pociąganie” lub „wciąganie”. Zaburzenie to dotyczy mięśni i polega na nadmiernym napięciu mięśni, któremu towarzyszy pojawianie się oporu podczas próby wykonywania ruchów biernych zajętymi patologią mięśniami.

Zaburzenia czynności mięśni w postaci spastyczności występować mogą u pacjentów z różnych grup wiekowych – problem obserwowany może być u dzieci w zasadzie już od chwili ich przyjścia na świat, ale może on też być patologią nabytą w późniejszym okresie życia. Taka możliwość wynika z tego, że istnieje wiele różnych potencjalnych przyczyn spastyczności.

Spastyczność: przyczyny

Spastyczność rzeczywiście przejawia się jako zaburzenia czynności tkanki mięśniowej, jednakże doprowadzają do niej zaburzenia zachodzące w tkance nerwowej. Przyczynami spastyczności bywają różne stany, w przebiegu których dochodzi do uszkodzenia elementów układu nerwowego zaangażowanych w kontrolowanie czynności ruchowych, takich jak: ośrodki ruchowe w obrębie samej kory mózgowej, drogi korowo-rdzeniowe (czyli połączenia nerwowe pomiędzy korą mózgu a rdzeniem kręgowym) czy samego rdzenia kręgowego. Ogólnie spotkać się można z określeniem, że do spastyczności doprowadza uszkodzenie tzw. górnego neuronu ruchowego.

W warunkach fizjologicznych mięśnie otrzymują dwa rodzaje sygnałów: jedne z nich pobudzają je do ich czynności, inne z kolei mają za zadanie hamować czynność mięśni. W sytuacji, kiedy dojdzie do uszkodzenia którejś z wymienionych wyżej części układu nerwowego, dochodzi do zaburzenia równowagi pomiędzy dwoma rodzajami bodźców – dominować zaczynają bodźce pobudzające mięśnie do ich pracy, co ostatecznie skutkuje tym, że bodźce czuciowe nawet o minimalnym natężeniu mogą doprowadzać do skurczu mięśni i pojawiania się spastyczności.

Spastyczność: diagnostyka

Pierwszym badaniem, które przeprowadzane jest u chorych ze spastycznością, jest zazwyczaj badanie neurologiczne. Poza opisanymi już odchyleniami, neurolodzy mogą również stwierdzić występowanie u pacjentów innych patologii, takich jak wzmożenie odruchów ścięgnistych czy występowanie odruchów poliklonicznych (np. w postaci stopotrząsu).

Inne badania, które przeprowadzane są u pacjentów doświadczających spastyczności, zależne są od podejrzewanej przyczyny problemu. Przykładowo, jeżeli pacjent doświadczył urazu głowy lub gdy istnieje możliwość, że mogło u niego dojść do wystąpienie nowotworu OUN, wykonane zostaną u niego badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny głowy. Z kolei w razie podejrzenia, że przyczyną spastyczności może być stwardnienie rozsiane, poza diagnostyką obrazową u chorego może zostać wykonana punkcja lędźwiowa, której celem będzie pobranie i późniejsze przeanalizowanie składu jego płynu mózgowo-rdzeniowego.

Spastyczność: leczenie

Problemem w przypadku tych zaburzeń czynności mięśni jest to, że najczęściej uszkodzenie układu nerwowego, stanowiące przyczynę spastyczności, jest nieodwracalne. Wdrażanie oddziaływań terapeutycznych u pacjentów ze spastycznością jest jednak konieczne z tego względu, że przy braku leczenia istnieje ryzyko m.in. pojawiania się u chorych utrwalonych przykurczów mięśniowych i związanych z nimi deformacji struktur stawowych i kostnych. Oprócz tego spastyczność doprowadzać może do znacznego natężenia dolegliwości bólowych, a także utrudniać pacjentom wykonanie podstawowych czynności, takich jak higiena osobista czy po prostu poruszanie się.

Leczenie spastyczności jest nierzadko związane z różnymi trudnościami, jednakże pacjenci z tym zaburzeniem nigdy nie powinni rezygnować z terapii.

W leczeniu spastyczności wykorzystywane są przede wszystkim rehabilitacja oraz farmakoterapia. Praca z rehabilitantem ma na celu zapobieganie wspomnianym przykurczom i ich konsekwencjom, ale także ma ona umożliwić chorym zachowanie jak największej sprawności ruchowej. Farmakologiczne leczenie spastyczności polega najczęściej na doustnym przyjmowaniu przez pacjentów różnych leków, takich jak np. baklofen, benzodiazepiny (np. diazepam czy klonazepam) czy dantrolen. U chorych z wyjątkowo ciężkim przebiegiem spastyczności istnieje możliwość zaimplantowania im specjalnych pomp, które w sposób ciągły będą dostarczały baklofen do wnętrza kanału kręgowego.

Poza już opisanymi, czasami do leczenia spastyczności wykorzystywane są także techniki zabiegowe. Pacjentom mogą być podawane iniekcje toksyny botulinowej – substancja ta poraża czynność mięśni i redukuje ich spastyczność. Ograniczeniem takiej terapii jest to, że efekty iniekcji utrzymują się tylko przez kilka miesięcy - po tym czasie, aby nadal możliwe było obserwowanie efektów leczenia, konieczne jest powtórne podanie pacjentowi toksyny botulinowej. Możliwe jest również skorzystanie z innych zabiegów, takich jak np. rizotomia (czyli przecięcie korzeni nerwowych zaopatrujących objęte spastycznością mięśnie). Obecnie coraz częściej podejmowane są również próby wykorzystania techniki głębokiej stymulacji mózgu (DBS, deep brain stimulation) w leczeniu spastyczności.