Pień mózgu: budowa, funkcje i choroby. Śmierć pnia mózgu

Pień mózgu to część ośrodkowego układu nerwowego, w której skład wchodzą śródmózgowie, most oraz rdzeń przedłużony. Struktura ta pełni w organizmie wyjątkowo ważną rolę - to w niej znajdują się bowiem m.in. ośrodki zawiadujące takimi procesami, jak czynność serca czy oddychanie i z tego właśnie powodu wszelkie uszkodzenia pnia mózgu mogą prowadzić do zagrożenia życia pacjenta. Jakie jednak dokładnie są funkcje pnia mózgu i jakie procesy patologiczne mogą toczyć się w jego obrębie?

Spis treści

1. Pień mózgu: budowa
2. Pień mózgu: funkcje
3. Pień mózgu: choroby
4. Śmierć pnia mózgu

Pień mózgu (ang. brainstem) to część mózgowia obejmująca śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony. Ogólnie w skład ośrodkowego układu nerwowego, będącego swoistym centrum zarządzania całym organizmem, wchodzą mózgowie oraz rdzeń kręgowy. W obrębie tego pierwszego wyszczególnia się kilka różnych jego części, którymi są kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie oraz rdzeń przedłużony i móżdżek. Część z tych struktur - ze względu na pełnione przez nie, zasadniczo podobne funkcje – grupowanych jest w jeden twór - właśnie pień mózgu.

Pień mózgu: budowa

Typowo do pnia mózgu zaliczane są:

• śródmózgowie
• most
• rdzeń przedłużony

Niektórzy autorzy poszerzają jednak definicję pnia mózgu i uznają za należące do niego elementy - poza powyżej już wymienionymi strukturami - również i pewne jądra kresomózgowia oraz międzymózgowie. W najbardziej popularnym jednak ujęciu do pnia mózgu zaliczane są tylko trzy części mózgowia.

Śródmózgowie zlokalizowane jest ku przodowi od mostu i jego podstawowym zadaniem jest koordynowanie czynności komórek mięśniowych gałek ocznych oraz zawiadywanie odruchami związanymi z narządami słuchu oraz wzroku.

Mostem określa się część pnia mózgu, która przede wszystkim odpowiedzialna jest za przekazywanie sygnałów pomiędzy korą mózgu a móżdżkiem, oprócz tego most zajmuje się również i kontrolą przebiegu rozmaitych czynności ruchowych.

Rdzeń przedłużony to z kolei struktura, w której znajduje się wiele ośrodków związanych z kontrolowaniem podstawowych procesów życiowych, takich jak np. oddychanie czy krążenie krwi.

Pień mózgu: funkcje

Podstawową funkcją pnia mózgu jest przekazywanie impulsów nerwowych pomiędzy poszczególnymi częściami ośrodkowego układu nerwowego. Odbywa się to wielokierunkowo, m.in. to właśnie przez tę strukturę przebiegają sygnały z kory mózgu do móżdżku i odwrotnie.

Podobnie jest z impulsami czuciowymi, napływającymi chociażby z receptorów dotyku, bólu czy temperatury, jak i z impulsami ruchowymi, które są wysyłane z neuronów ruchowych zlokalizowanych w strukturach ośrodkowego układu nerwowego i docierających ostatecznie do narządów efektorowych na obwodzie - one również wszystkie przepływają przez pień mózgu.

Pień mózgu jest także bezpośrednio powiązany z nerwami czaszkowymi - to właśnie w jego obrębie znajdują się jądra, z których rozpoczyna się większość z wyróżnianych nerwów czaszkowych (a dokładniej nerwy czaszkowe od trzeciego do dwunastego).

Najważniejszą jednak funkcją pnia mózgu jest koordynowanie przebiegu wielu różnych, niezbędnych do funkcjonowania, procesów życiowych człowieka. W należących do niego strukturach znajdują się bowiem tak istotne ośrodki, jak przede wszystkim:

• ośrodek kontrolujący oddychanie
• ośrodek kontrolujący czynność serca i ciśnienie tętnicze krwi
• ośrodek termoregulacji
• ośrodek kontrolujący przebieg procesów metabolicznych
• ośrodek odpowiedzialny za integrowanie bodźców czuciowych i ruchowych
• ośrodki zawiadujące czynnościami odruchowymi (takimi jak np. kaszel, kichanie, pocenie się czy połykanie)

Nie bez znaczenia jest również to, że pień mózgu odpowiada za utrzymywanie nas w stanie czuwania - o tym, czy jesteśmy aktualnie przytomni, czy też może właśnie śpimy, decydują właśnie ośrodki zlokalizowane w opisywanej części ośrodkowego układu nerwowego.

Pień mózgu: choroby

Biorąc pod uwagę to, jak istotne są funkcje pnia mózgu, raczej nietrudno wywnioskować, że uszkodzenia tej struktury mogą mieć naprawdę opłakane konsekwencje. Skutkować one mogą m.in. zaburzeniami czynności nerwów czaszkowych (których objawy zależne są od tego, którego dokładnie nerwu dysfunkcja wystąpi u chorego - możliwe są bowiem zarówno zaburzenia widzenia, jak i zawroty głowy czy zaburzenia połykania).

Zdecydowanie jednak poważniejsze są te stany, w których przebiegu dochodzi do dysfunkcji któregoś z wymienianych wcześniej, zlokalizowanych w obrębie pnia mózgu, ważnych ośrodków - występować wtedy mogą poważnego nawet stopnia zaburzenia oddychania czy zaburzenia czynności układu krążenia, ale również i zaburzenia świadomości, które mogą ostatecznie przybrać postać śpiączki.

W jakich jednak sytuacjach dochodzić może do zaburzeń czynności pnia mózgu? Przede wszystkim ich przyczyną mogą być urazy głowy - rozwijać się może wtedy m.in. zespół wstrząśnienia pnia mózgu, którego groźną konsekwencją może być wgłobienie pnia mózgu. Wśród innych problemów chorobowych, które również dotyczyć mogą pnia mózgu, wymieniane są:

• nowotwory pnia mózgu (takie jak np. gwiaździak czy wyściółczak, szczęśliwie zmiany te nie są spotykane z dużą częstością)
• krwotok Dureta (czyli krwotok do pnia mózgu, będący następstwem jego wklinowania do otworu wielkiego czaszki)
• udar pnia mózgu
• zmiany demielinizacyjne (np. związane ze stwardnieniem rozsianym)

Śmierć pnia mózgu

Problemem, który warto poruszyć przy omawianiu budowy i funkcji pnia mózgu, jest śmierć pnia mózgu. Obecnie jest ona uznawana za podstawowe kryterium śmierci mózgu – w tej bowiem sytuacji, gdy dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia struktur należących do pnia mózgu, samodzielne funkcjonowanie człowieka absolutnie nie jest już możliwe.

Śmierć pnia mózgu rozpoznaje się przede wszystkim poprzez dokonanie oceny, czy u badanego występują tzw. odruchy pniowe - są nimi:

• odruch rogówkowy
• odruch wymiotny
• odruch kaszlowy
• odruch oczno-mózgowy

Poza sprawdzeniem wymienionych, przed stwierdzeniem śmierci pnia mózgu dokonuje się także oceny reakcji chorego na bodziec bólowy, spontanicznego ruchu jego gałek ocznych, a także reakcji źrenic na światło. Zanim jednak zostaną podjęte wcześniej wymienione analizy, najpierw konieczne jest zaobserwowanie, że badany znajduje się w śpiączce i że nie występuje u niego spontaniczna czynność oddechowa - dopiero po tym można przejść do czynności, poprzez które możliwe jest postawienie rozpoznania śmierci pnia mózgu.