Paraliż (porażenie): przyczyny, objawy, leczenie

Paraliż (porażenie) to sytuacja w której dochodzi do utraty czynności jednego, kilku mięśni lub też całej ich grupy. Stan ten (szczególnie jeśli zakres paraliżu jest rozległy) może znacznie upośledzać codzienne funkcjonowanie pacjentów, a wywołany może być on wieloma różnymi patologiami.

Spis treści

1. Paraliż: przyczyny
2. Paraliż: objawy
3. Paraliż: rodzaje
4. Paraliż: diagnostyka
5. Paraliż: leczenie

Paraliż (porażenie) to utrata możliwości wykonywania ruchów mięśniami objętymi wymienionym procesem.

Człowiek pozbawiony właściwej funkcji mięśni nie może sam egzystować – w końcu nawet za tak elementarny proces, jakim jest wymiana gazowa, również odpowiadają mięśnie, bo właśnie ruch mięśni oddechowych umożliwia oddychanie.

Porażenie może być spowodowane wieloma różnymi czynnikami, odpowiedzialny za jego wystąpienie może być zarówno przebyty w trakcie życia udar mózgu, jak i wrodzony rozszczep kręgosłupa. Rozpoznanie podłoża paraliżu jest o tyle istotne, że pozwala dobrać właściwe dla danego pacjenta leczenie – w niektórych przypadkach będzie nim rehabilitacja, w innych możliwe jest nawet ustąpienie porażenia i powrót chorego do dawnej sprawności.

Paraliż: przyczyny

Podłożem porażeń mogą być wszelkie schorzenia, które upośledzają przekazywanie impulsów pomiędzy komórkami nerwowymi a mięśniowymi. W przebiegu paraliżu sygnały z układu nerwowego, które to pobudzają mięśnie do pracy, po prostu do nich nie docierają.

Jako najczęstszą przyczynę porażeń wymienia się udary mózgu – według statystyk, w Stanach Zjednoczonych schorzenia z tej grupy odpowiadają za blisko 30% przypadków tego problemu. Wśród innych najczęstszych przyczyn zaburzeń czynności mięśniowej wymieniane są urazy w obrębie rdzenia kręgowego oraz stwardnienie rozsiane.Paraliż może być wynikiem wielu rozmaitych schorzeń, poza tymi, które wymieniono powyżej, problem spotykany jest także w przebiegu:

• polio
• porażenia mózgowego
• neuropatii obwodowej
• choroby Parkinsona
• stwardnienia bocznego zanikowego
• rozszczepu kręgosłupa
• zespołu Guillain-Barre
• zatruć (np. jadami węży czy też wynikającymi z ekspozycji na inne trucizny, np. kurarę)
• urazów głowy
• nowotworów oraz przerzutów nowotworowych do układu nerwowego (szczególnie tych, które zlokalizowane są w okolicy ośrodków i struktur ruchowych mózgowia czy rdzenia kręgowego)
• ataksji Friedreicha
• boreliozy

Paraliż: objawy

Dominującym problemem w przebiegu porażenia jest upośledzanie zdolność wykonywania czynności ruchowych. Chory może nie być w stanie w ogóle wykonać ruchu z wykorzystaniem danych mięśni (paraliż całkowity) lub też mieć znacznie ograniczoną taką możliwość (paraliż częściowy).Z porażeniami związane są nie tylko zaburzenia czynności ruchowych. Pacjent sparaliżowany może mieć także zniesione czucie, u niektórych chorych pojawiać się mogą z kolei mrowienia czy też uczucie odrętwienia. Inne problemy, które mogą wystąpić na skutek porażenia (zwłaszcza jeżeli obejmuje ono dolną połowę ciała), to:

• nietrzymanie moczu
• nietrzymanie stolca
• zaburzenia czynności seksualnych (np. impotencja)

Paraliż: rodzaje

Najprostszy podział porażeń obejmuje to, czy są one miejscowe (dotyczące np. tylko twarzy lub nawet samej jej części, tudzież jednej ręki) czy też uogólnione. Paraliż może być trwały, nieodwracalny, ale i przejściowy – druga sytuacja ma miejsce np. w przypadku porażenia nerwu twarzowego. Podział porażeń obejmuje również ich zakres i z tego powodu wyróżnia się:

• monoplegię: porażenie jednej z kończyn
• hemiplegię: porażenie kończyny górnej oraz dolnej należących do jednej ze stron ciała
• paraplegię: paraliż obu kończyn dolnych, któremu może towarzyszyć porażenie struktur okolicy miednicy
• tetraplegię (inaczej kwadriplegię): porażenie czterokończynowe

Kolejny podział wyróżnia:

• porażenie spastyczne: związane z uszkodzeniem struktur zawiadujących czynnościami ruchowymi w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, w jego przebiegu występuje wzmożone napięcie mięśniowe, pojawiają się odruchy patologiczne, nie występują jednak zaniki mięśniowe,
• porażenie wiotkie: wynika z uszkodzeń w obrębie nerwów doprowadzających impulsy do mięśni, w porażeniu wiotkim napięcie mięśniowe jest obniżone, zniesione są odruchy, z biegiem czasu u pacjenta dochodzi do zaników mięśni.

Paraliż: diagnostyka

Porażenie to objaw, którego przyczynę zdecydowanie powinno się zidentyfikować. Jako przykład można podać stany związane z niedokrwieniem ośrodkowego układu nerwowego: porażenie połowicze twarzy może być manifestem drobnego udaru mózgu i samoistnie (po jakimś czasie) ustępować. U pacjenta, u którego zostanie zauważony tego rodzaju problem, będzie można zastosować leczenie zapobiegające wystąpieniu w przyszłości rozleglejszego udaru mózgu.Podstawę diagnostyki paraliżu stanowi badanie lekarskie – zarówno podmiotowe (wywiad lekarski), jak i przedmiotowe. W przypadku tego drugiego największe znaczenie odgrywa badanie neurologiczne, podczas którego oceniane są m.in. odruchy, sprawdzane jest także, czy u chorego występują zaburzenia czucia.Wykorzystanie w diagnostyce porażeń znajdują oczywiście badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa (TK) czy obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI). Pomocne bywa również standardowe zdjęcie rentgenowskie, które – np. po urazach – może wykazać obecność złamań w obrębie kręgosłupa, których efektem może być naruszenie ciągłości rdzenia kręgowego czy też ucisk (np. odłamów kostnych) na tę strukturę. Uzupełniająco w procesie diagnostycznym wykorzystuje się badania elektrofizjologiczne, takie jak elektromiografia (EMG). Pacjentom wykonuje się również badania laboratoryjne, ich zakres zależny jest od podejrzewanej etiologii paraliżu (np. w przypadku podejrzeniu zespołu Guillain-Barre wykorzystywana bywa punkcja lędźwiowa, podczas której do ocen pobierany jest płyn mózgowo-rdzeniowy).Jeżeli jako przyczynę paraliżu podejrzewa się uszkodzenie rdzenia kręgowego, to o tym, w którym miejscu doszło do tego uszkodzenia, można wnioskować na podstawie prezentowanych przez pacjenta objawów:

• paraliż wszystkich kończyn z towarzyszącym porażeniem lub upośledzeniem czynności mięśni oddechowych – prawdopodobnie uraz na poziomie C1-C4 rdzenia kręgowego,
• paraliż kończyn dolnych z zachowaną możliwością zginania łokci i (ewentualnie) możliwością poruszania palcami rąk – uraz na poziomie C7 rdzenia,
• zachowana czynność kończyn górnych z porażeniem dolnej połowy ciała – uszkodzenie rdzenia w odcinku T2-T12,
• upośledzona ruchomość kończyn dolnych (zaburzenia ruchowe ze strony bioder, kolan i stóp): uraz w odcinku L1-L5.

Paraliż: leczenie

Problem porażeń, jak już odnotowano wcześniej, najczęściej związany jest z udarami mózgu. Poprawa czynności ruchowej u pacjentów z paraliżem możliwa jest poprzez prowadzenie regularnej rehabilitacji. Uzyskiwać dobre efekty można w tym wypadku dzięki zjawisku plastyczności układu nerwowego - pod wpływem ćwiczeń pewne ośrodki mózgowia mogą nabywać nowe funkcje, efektem czego zakres możliwych do wykonania przez pacjenta ruchów będzie się zwiększał. W sytuacji, kiedy u pacjenta porażenie jest permanentne, dostępne są urządzenia służące poprawie jego mobilności, takie jak specjalistyczne wózki inwalidzkie czy tzw. balkoniki (rodzaj optymalnego dla chorego urządzenia zależy od stopnia jego niepełnosprawności). Bardzo istotne jest, aby u pacjentów z drastycznie ograniczoną ruchomością (związaną np. z tetraplegią), zwracać uwagę na konsekwencje przewlekłego unieruchomienia. Takowymi mogą być odleżyny, które – kiedy już powstaną – bywają ciężkie do zaopatrzenia i mają tendencję do długiego utrzymywania się. Aby takowym przeciwdziałać, powinno się pamiętać o częstych zmianach pozycji chorego z porażeniem, pomocną rolą w profilaktyce występowania przewlekłych ran odgrywają też specjalne materace przeciwodleżynowe.Jak już wspominano, część porażeń ma charakter przemijający i można stosunkowo łatwo doprowadzić do ustąpienia doświadczanego przez pacjenta problemu – tak jest np. w przypadku zespołu Guillain-Barre, gdzie paraliż może ustępować po dożylnym podaniu pacjentowi preparatów immunoglobulin.