Neuropatia: rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie

Neuropatia to termin wyjątkowo szeroki - do grupy tego typu zaburzeń zalicza się bowiem zarówno dysfunkcje dotyczące pojedynczego nerwu, jak i kilku czy nawet bardzo wielu z nich. Podobnie jest z przyczynami neuropatii, których również wyróżnia się wyjątkowo dużo: do zaburzeń czynności obwodowego układu nerwowego może doprowadzić bowiem cukrzyca, ale i różnorodne infekcje czy różnorodne zaburzenia metaboliczne. Jakie objawy przemawiają za tym, że pacjent może mieć neuropatię? W jaki sposób leczy się neuropatię?

Spis treści

1. Neuropatia: objawy
2. Neuropatia: przyczyny
3. Neuropatia: podział i rodzaje
4. Neuropatia: diagnostyka
5. Neuropatia: leczenie

Neuropatia to pojęcie dość ogólne i widać to już po przeanalizowaniu, od jakich słów wywodzi się ten termin. Otóż powstał on z połączenia dwóch greckich wyrazów: neuro, oznaczającego układ nerwowy oraz pathos, tłumaczonego bezpośrednio jako cierpieć, a w szerszym ujęciu jako choroba.

Do grupy neuropatii zaliczane są więc różnorodne patologie dotyczące obwodowego układu nerwowego. Jak nietrudno się domyślić, takich jednostek wymienić można wiele, w związku z czym nie budzi zdziwienia to, że neuropatie są jednymi z najczęściej występujących schorzeń neurologicznych.

Według statystyk na całym świecie na neuropatię cierpieć może nawet ponad 2% populacji. Zwraca uwagę również to, że częstość występowania tych schorzeń narasta wraz z wiekiem - wśród pacjentów mających powyżej 55 lat, nawet prawie 10% z nich może borykać się z neuropatią.

Neuropatia: objawy

Występujące u pacjentów z neuropatią dolegliwości miewają różnorodny charakter - wszystko zależne jest od tego, jaki rodzaj włókien nerwowych jest objęty procesem patologicznym. Objawami neuropatii czuciowych są różne zaburzenia czucia - niektórych bodźców czuciowych pacjenci nie odczuwają w ogóle, inne zaś mogą odczuwać zdecydowanie mocniej niż wcześniej. W przypadku tych problemów pacjenci mogą się skarżyć m.in. na:

• drętwienia i mrowienia
• zaburzenia odczuwania bólu (pacjenci mogą zarówno nie czuć bólu związanego z pojawianiem się u nich różnych ran, np. na stopach, ale i mogą u nich występować przeczulica, jak i nawet wyjątkowe silne bóle, określane jako bóle neuropatyczne)
• uczucie kłucia
• uczucie pieczenia
• zaburzenia czucia proprioceptywnego (ich skutkiem mogą być zarówno niezgrabność przy poruszaniu się, jak i nawet upadki)

Innym rodzajem neuropatii jest neuropatia ruchowa. W jej przypadku patologia dotyczy włókien nerwowych, które zawiadują czynnością różnych komórek mięśniowych i wśród objawów tego typu neuropatii wymienia się:

• bóle i skurcze mięśniowe
• niekontrolowane ruchy poszczególnych mięśni
• osłabienie siły mięśniowej
• zniesienie odruchów ścięgnistych
• zaniki mięśniowe

Jeszcze innym typem omawianych schorzeń są neuropatie autonomiczne, w których uszkodzeniom ulegają włókna autonomicznego (wegetatywnego) układu nerwowego. W tym przypadku objawy neuropatii są zdecydowanie odmienne od powyżej przedstawionych i mogą nimi być:

• zaburzenia oddawania moczu (polegające zarówno na nietrzymaniu moczu, jak i na problemach z rozpoczęciem mikcji)
• zaburzenia potliwości (w postaci czy to znacznego zmniejszenia potliwości, jak i nadmiernego pocenia się)
• suchość jamy ustnej, uczucie suchości gałek ocznych
• zaburzenia widzenia (związane z nieprawidłowymi reakcjami źrenic)
• zaburzenia seksualne: u mężczyzn zaburzenia wzwodu, u kobiet suchość pochwy
• utrudnione połykanie pokarmów
• zaburzenia wypróżnień: pacjenci z neuropatią autonomiczną mogą mieć zarówno biegunki, jak i zaparcia
• hipotonia ortostatyczna (znaczne spadki ciśnienia tętniczego krwi związane np. ze zmianą pozycji ciała z leżącej na stojącą)
• zaburzenia rytmu serca
• tzw. nieświadomość hipoglikemii (u osób zdrowych przy niskim stężeniu glukozy we krwi pojawiają się różne objawy, takie jak np. wilczy głód, drżenie rąk czy wzmożenie potliwości – u pacjentów z neuropatią autonomiczną tego rodzaju, ostrzegające symptomy, mogą po prostu nie występować)

Neuropatia: przyczyny

Neuropatie mogą być zarówno wrodzone, jak i nabyte. Pierwszy z wymienionych przypadków, czyli stan, gdzie pacjent przychodzi na świat już z neuropatią, jest rzadszy. Tutaj zaliczane są różne choroby, przede wszystkim spowodowane mutacjami genetycznymi, które mogą doprowadzać do zaburzeń czynności nerwów obwodowych. Jako przykłady takich jednostek można podać chorobę Charcot-Marie-Tooth czy ataksję Friedreicha.

Zdecydowanie dużo więcej wymienić można czynników, które są przyczynami neuropatii nabytych – wspomnieć tutaj należy przede wszystkim o takich problemach, jak:

• cukrzycy (uznawanej za podstawową przyczynę polineuropatii, ryzyko wystąpienia zaburzeń czynności układu nerwowego zależne jest w tym przypadku m.in. od czasu trwania choroby, ale i od stopnia jej kontroli – najbardziej narażeni na neuropatię są ci pacjenci z cukrzycą, u których poziomy glikemii są wysokie)

• niedobory różnych witamin i składników odżywczych, przede wszystkim witaminy B12, witaminy B1 oraz kwasu foliowego i witaminy E

• uszkodzenie nerwów związane z nadużywaniem alkoholu lub alkoholizmem (alkohol sam może doprowadzać do uszkodzeń struktur obwodowego układu nerwowego, ale i jego nadużywanie może sprzyjać neuropatiom w związku z tym, iż w tym przypadku pacjenci często zmagają się z niedoborami niezbędnych składników pokarmowych)

• urazy doprowadzające do uszkodzeń nerwów (takowym może być zarówno upadek, jak i wypadek komunikacyjny czy uszkodzenie nerwu podczas jakiegoś zabiegu operacyjnego)

• ucisk nerwu (neuropatią związany związaną z takim zjawiskiem jest chociażby zespół cieśni nadgarstka, włókna nerwowe mogą być jednak uciskane również przez innego rodzaju masy, np. przez rozwijające się w ich otoczeniu guzy nowotworowe)

• uszkodzenie nerwów występujące jako skutek uboczny zażywanych przez pacjenta leków (w tym przypadku neuropatia może występować u osób po chemioterapii, ale i u pacjentów stosujących różne leki przeciwwirusowe, przeciwdrgawkowe czy nawet po leczeniu niektórymi antybiotykami)

• zatrucia (np. zatrucie ołowiem, rtęcią czy arszenikiem)

• zaburzenia metaboliczne (pojawiające się w przebiegu czy to niewydolności nerek, czy niewydolności wątroby)

• różne infekcje (neuropatia może wystąpić zarówno w przypadku zakażenia wirusem HIV czy wirusami z grupy Herpes, ale i w przebiegu kiły, boreliozy oraz różnorodnych zarażeń pasożytniczych)

• rozmaite choroby z autoagresji (takie jak np. toczeń rumieniowaty układowy, zespół Guillain-Barre czy reumatoidalne zapalenie stawów)

• schorzenia hematologiczne (tutaj wspomina się przede wszystkim o gammapatiach monoklonalnych)

• zaburzenia hormonalne (takowymi mogą być m.in. nadczynność tarczycy czy akromegalia)

Analizując powyższe doskonale widoczne jest to, że przyczyn neuropatii wyróżnia się wyjątkowo dużo. Co ciekawe jednak, u dość dużego odsetka pacjentów – bo nawet u 20% spośród wszystkich chorujących – nie udaje się odnaleźć przyczyny występujących zaburzeń i wtedy ich neuropatię określa się jako idiopatyczną.

Neuropatia: podział i rodzaje

Nie tylko przyczyn neuropatii wymienia się dużo, podobnie jest z podziałami tychże zaburzeń. Otóż neuropatię podzielić można ze względu na:

• czas trwania objawów: tutaj wyszczególnia się neuropatie ostre, podostre, przewlekłe oraz nawrotowe

• etiologię problemu: w tym przypadku podział uwzględnia m.in. neuropatie wrodzone, neuropatie infekcyjne, neuropatie polekowe czy neuropatie z uwięźnięcia

• ilość zajętych nerwów: w przypadku zaburzeń czynności jednego nerwu schorzenie określa się jako mononeuropatię, gdy zajętych jest kilka nerwów, mówi się o mononeuropatii wieloogniskowej, kiedy zaś u pacjenta dojdzie do objęcia procesem patologicznym wielu różnych nerwów, rozpoznawać wtedy już można polineuropatię

Powyższe podziały bez wątpienia są istotne, zdecydowanie jednak ważniejszy wydaje się podział bazujący na tym, jakie dokładnie rodzaje nerwów zostały zajęte procesem chorobowym.

W tym ujęciu wyszczególnia się trzy główne rodzaje neuropatii: czuciową, ruchową oraz autonomiczną (istnieje również możliwość występowania mieszanych postaci zaburzeń, np. neuropatii czuciowo-ruchowej).

Podział ten ma znaczenie przede wszystkim z tego powodu, iż w przypadku wymienionych powyżej różnych rodzajów neuropatii, pacjenci zmagają się z różnorakiego typu dolegliwościami.

Neuropatia: diagnostyka

Proces diagnostyczny u pacjenta z neuropatią nierzadko jest dosyć skomplikowany. Po pierwsze konieczne jest przeprowadzenie bardzo dokładnego badania neurologicznego – rozpoznanie, z jakim typem neuropatii ma się do czynienia u danego pacjenta, zawęża grupę potencjalnych przyczyn tej dolegliwości.

W diagnostyce neuropatii bardzo duże znaczenie mają badania laboratoryjne, których u pacjentów bywa zlecana bardzo duża ilość - u chorego z tym schorzeniem konieczne jest bowiem ustalenie, jaka była przyczyna jego wystąpienia.

Istotne tutaj są bardzo różnorodne badania, takie jak m.in. morfologia krwi, pomiary glukozy we krwi, poziomy elektrolitów, badania hormonalne oraz badania moczu.

Chorym zlecane mogą być również badania immunoglobulin, proteinogram czy oznaczenia stężeń różnorodnych witamin (np. B12) w organizmie.

Wykonywane mogą być również badania mające na celu wykrycie potencjalnej infekcji, w tym przypadku chorym zlecane mogą być np. badania w kierunku zakażenia wirusem HIV.

Możliwe jest również, iż u chorego z neuropatią zostanie wykonana punkcja lędźwiowa, a uzyskany podczas niej płyn mózgowo-rdzeniowy zostanie przekazany do analiz laboratoryjnych.

Zakres badań wykonywanych u chorych z neuropatią jest wyjątkowo duży – wybór konkretnych analiz uzależniony jest od tego, jaką przyczynę neuropatii podejrzewa lekarz.

Poza już wymienionymi badaniami, znaczenie mają również i inne analizy. Tutaj wspomnieć trzeba o badaniach elektrofizjologicznych (w których oceniana jest czynność konkretnych włókien nerwowych i które pozwalają ostatecznie stwierdzić neuropatię), a także o biopsji nerwów (badanie to jest rzadko wykonywane, aczkolwiek może być ono zlecane m.in. przy podejrzeniu, że za neuropatią stoi np. sarkoidoza).

Neuropatia: leczenie

Czynność włókien nerwowych może ulegać poprawie dzięki zabiegom elektrostymulacji włókien nerwowych, aczkolwiek tego typu leczenie neuropatii obecnie jest rzadko wykorzystywane.

Leczenie neuropatii bazuje przede wszystkim na opanowaniu choroby, która to do niej doprowadziła.

U pacjentów z cukrzycą konieczna może być intensyfikacja leczenia – wyrównanie poziomu glikemii co prawda nie doprowadzi do cofnięcia się zaistniałych już uszkodzeń, jednakże zapobiegnie pojawianiu się nowych.

U chorych z niedoborami witaminowymi – np. z deficytem witaminy B12 – dochodzić może do konieczności suplementacji tejże witaminy.

W przypadku pacjentów, u których neuropatia wystąpiła ze względu na nadużywanie alkoholu, zalecane jest im utrzymanie całkowitej abstynencji, a w razie potrzeby również i uzupełnienie zaistniałych niedoborów witamin.

W jeszcze innych przypadkach neuropatii, przede wszystkim wynikającej z ucisku – jak to jest chociażby w przypadku zespołu cieśni nadgarstka – ulgę chorym może przynosić wykonanie u nich zabiegu operacyjnego.

Źródła:

1. Neurologia, red. naukowa W. Kozubski, P. Liberski, wyd. PZWL, Warszawa 2014
2. Materiały Neuropathy Action Foundation, dostęp on-line: http://www.neuropathyaction.org/downloads/naf_what_is_neuropathy_brochure(final).pdf
3. Materiały University of Colorado Denver, dostęp on-line: http://www.ucdenver.edu/academics/colleges/medicalschool/centers/BarbaraDavis/Documents/ATDC%202014%20Slides/7.83%20Bessesen%20ATDC%20Neuropathy%202014.pdf
4. Lanford J., Evaluation and Treatment of Peripheral Neuropathy, dostęp on-line: http://healthcare-professionals.sw.org/resources/docs/division-of-education/events/foot-care-symposium/0730_Eval%20and%20Rx%20of%20Neuropathy_Lanford.pdf