Nerwy rdzeniowe - funkcje, uszkodzenia

Nerwy rdzeniowe, których w organizmie człowieka wyróżnia się 31 par, stanowią część obwodowego układu nerwowego. Tworzą one skomplikowane struktury, takie jak np. splot szyjny czy sploty ramienny, których gałęzie unerwiają różne mięśnie tułowia czy kończyn. Oprócz tego nerwy rdzeniowe unerwiają czuciowo powłoki ciała, a także prowadzą one włókna układu autonomicznego. Znajomość zakresu unerwienia poszczególnych nerwów rdzeniowych jest istotna z tego powodu, iż dzięki określeniu dokładnej lokalizacji pojawiających się u chorego zaburzeń możliwe jest wywnioskowanie, który z tychże nerwów uległ jakiejś dysfunkcji.

Spis treści

1. Nerwy rdzeniowe: budowa
2. Nerwy rdzeniowe: ilość i podział
3. Nerwy rdzeniowe: nerwy szyjne
4. Nerwy rdzeniowe: nerwy piersiowe
5. Nerwy rdzeniowe: nerwy lędźwiowe
6. Nerwy rdzeniowe: nerwy krzyżowe
7. Nerwy rdzeniowe: nerwy guziczne
8. Nerwy rdzeniowe: znaczenie kliniczne i choroby

Tak jak w obrębie ośrodkowego układu nerwowego wyróżnia się należące do niego nerwy czaszkowe, tak swego rodzaju ich odpowiednikiem w obwodowym układzie nerwowym są nerwy rdzeniowe (ang. spinal nerves). Swój początek każdy z nich ma w rdzeniu kręgowym, skąd nerwy rdzeniowe – za pośrednictwem otworów międzykręgowych – wydostają się na obwód i pełnią wiele różnych funkcji.

Nerwy rdzeniowe: budowa

Każdy nerw rdzeniowy składa się z dwóch korzeni: przedniego i tylnego. W obrębie korzenia tylnego obecne jest charakterystyczne zgrubienie, którym jest zwój rdzeniowy. Korzeń ten zawiera włókna czuciowe (aferentne), prowadzące impulsy czuciowe z całego organizmu, które ostatecznie kierowane są do struktur ośrodkowego układu nerwowego.

Zadaniem korzenia przedniego jest z kolei przesyłanie impulsów eferentnych (odśrodkowych), które generowane są w ośrodkowym układzie nerwowym i które trafią finalnie do różnych narządów wykonawczych (przede wszystkim mowa tutaj o komórkach mięśniowych). Jeszcze przed opuszczeniem kanału kręgowego oba korzenie łączą się ze sobą i wtedy właśnie powstaje nerw rdzeniowy, który wychodzi – poprzez wspomniane wcześniej otwory międzykręgowe – na obwód organizmu.

Zaraz po tym, jak nerw rdzeniowy opuści struktury kanału kręgowego, oddaje on kilka gałęzi. Są nimi:

• gałąź przednia,
• gałąź tylna,
• gałąź oponowa (kieruje się ona, wstecznie, z powrotem ku kanałowi kręgowemu i unerwia ona m.in. znajdujące się w nim opony).

Oprócz wymienionych, od nerwów rdzeniowych odchodzą również gałęzie łączące szare, za pośrednictwem których łącza się one z przebiegającym na bocznej części trzonów kręgów pniem współczulnym. Każdy z nerwów rdzeniowych jest nerwem mieszanym, co oznacza, że zawiera on zarówno włókna czuciowe, jak i włókna ruchowe, oprócz tego nerwy te prowadzą również włókna należące do struktur układu autonomicznego.

Polecamy też: Uszkodzenie rdzenia kręgowego: przyczyny, objawy, leczenie

Nerwy rdzeniowe: ilość i podział

U człowieka wyróżnia się 31 par nerwów rdzeniowych, które dzieli się w zależności od tego, z którego odcinka rdzenia kręgowego odchodzą. Wyróżnia się w związku z tym:

• nerwy rdzeniowe szyjne,
• nerwy rdzeniowe piersiowe,
• nerwy rdzeniowe lędźwiowe,
• nerwy rdzeniowe krzyżowe,
• nerwy rdzeniowe guziczne.

Nerwy rdzeniowe: nerwy szyjne

Nerwów szyjnych wyróżnia się u człowieka 8 par. Pierwszy z nich, czyli nerw C1, wychodzi z kanału kręgowego pomiędzy kością potyliczną a kręgiem szczytowym (atlasem). Pozostałe nerwy rdzeniowe szyjne opuszczają kanał kręgowy powyżej kręgu o tej samej numeracji (co oznacza, że np. drugi nerw szyjny wychodzi z niego powyżej drugiego kręgu szyjnego itd.). Wyjątkiem jest tutaj ósmy nerw szyjny, który wychodzi z kanału kręgowego pomiędzy siódmym kręgiem szyjnym a pierwszym kręgiem piersiowym.

Nerwy szyjne tworzą dwa sploty: pierwszym z nich jest splot szyjny (w jego skład wchodzą gałęzie nerwów szyjnych od pierwszego do czwartego). Od splotu szyjnego odchodzi zaś m.in. nerw przeponowy. Drugim splotem, który tworzą szyjne nerwy rdzeniowe, jest splot ramienny (który składa się z gałęzi pochodzących od nerwów szyjnych od piątego do ósmego oraz z gałęzi pierwszego nerwu rdzeniowego piersiowego). Od niego wywodzą się z kolei różne nerwy, które zaopatrują kończynę górną – są nimi:

• nerw pachowy,
• nerw mięśniowo-skórny,
• nerw pośrodkowy,
• nerw łokciowy,
• nerw promieniowy.

Nerwy rdzeniowe: nerwy piersiowe

Piersiowych nerwów rdzeniowych wyróżnia się 12 par i każdy z nich opuszcza kanał kręgowy poniżej kręgu o tym samym numerze (przykładowo pierwszy nerw rdzeniowy wychodzi na obwód poniżej pierwszego kręgu piersiowego). Od nich odchodzą natomiast przede wszystkim nerwy międzyżebrowe, których u człowieka wyróżnia się 12 par.

Czytaj też: Nerwoból międzyżebrowy: przyczyny, objawy, leczenie

Nerwy rdzeniowe: nerwy lędźwiowe

Od odcinka lędźwiowego rdzenia kręgowego wywodzi się 5 par nerwów rdzeniowych. Najistotniejszą strukturą, którą tworzą lędźwiowe nerwy rdzeniowe, jest splot lędźwiowy, utworzony głównie przez gałęzie trzech pierwszych nerwów lędźwiowych, a także przez część odgałęzień czwartego nerwy lędźwiowego oraz gałęzie wywodzące się z dwunastego nerwu piersiowego.

Pochodzące ze splotu lędźwiowego gałęzie zaopatrują część ściany brzucha (jego dolny odcinek), a także (w części) kończynę dolną. Ze struktury tej wywodzą się wyjątkowo ważne klinicznie nerwy, takie jak nerw udowy, nerw zasłonowy, nerw płciowo-udowy oraz nerw skórny uda boczny.

Nerwy rdzeniowe: nerwy krzyżowe

W odcinku krzyżowym od rdzenia kręgowego wywodzi się 5 par nerwów rdzeniowych. Należące do nich włókna, a także gałęzie od ostatniego nerwu lędźwiowego i nerwu guzicznego tworzą splot krzyżowy. Unerwia on struktury miednicy oraz część kończyny dolnej. Od splotu krzyżowego odchodzi natomiast nerw kulszowy, z którego ostatecznie wywodzą się nerw piszczelowy oraz nerw strzałkowy wspólny.

Nerwy rdzeniowe: nerwy guziczne

Nerwów guzicznych u człowieka wyróżnia się jedną parę i odchodzące od nich gałęzie, jak już wspomniano, tworzą wraz z innymi nerwami rdzeniowymi splot krzyżowy. Oprócz tego nerw guziczny odpowiada za unerwienie skóry w okolicy kości ogonowej.

Nerwy rdzeniowe: znaczenie kliniczne i choroby

Omawiając nerwy rdzeniowe, nie sposób nie wspomnieć o pewnym związanym z nimi pojęciu, którym są dermatomy. Mianem tym określa się obszar skóry, który unerwiony jest przez jeden nerw rdzeniowy i przykładowo piąty nerw szyjny unerwia skórę z przedniej części kończyny górnej, nerw szósty boczną jej powierzchnię i kciuk, a nerw szyjny siódmy skórę tylnej części kończyny górnej i dwa pierwsze palce.

Znajomość dermatomów jest o tyle istotna, że wiedząc, w której dokładnie części ciała pacjent doświadcza jakichś objawów (np. zaburzeń czucia czy niedowładu mięśniowego) możliwe jest wysunięcie podejrzenia, który to nerw rdzeniowy uległ uszkodzeniu. Samych zaś chorób nerwów rdzeniowych wyróżnia się zdecydowanie więcej, niż potencjalnie się przypuszcza. Różne dolegliwości pojawiać się mogą w przypadku ucisku tych struktur – do takowego doprowadzić może m.in. przemieszczenie krążków międzykręgowych, jak i zwężenie szczelin międzykręgowych czy złamania kręgów.

Zaburzenia czynności nerwów rdzeniowych spotykane bywają również wtedy, gdy dochodzi do ich ucisku przez np. rozwijające się w ich otoczeniu guzy nowotworowe. Jedną z najbardziej znanych chorób, w których dochodzi właśnie do ucisku nerwów rdzeniowych, jest rwa kulszowa.