Pęcherz neurogenny: przyczyny, objawy, leczenie

Pęcherz neurogenny to zaburzenie mikcji, wynikające z nieprawidłowej pracy układu moczowego. Jakie są przyczyny problemów z kontrolowaniem oddawania moczu? Jak przebiega leczenie pęcherza neurogennego?

Spis treści

1. Pęcherz neurogenny: rodzaje zaburzeń
2. Diagnostyka pęcherza neurogennego
3. Pęcherz neurogenny – sposoby leczenia
4. Pęcherz neurogenny: powikłania

Pęcherz neurogenny sam w sobie nie jest chorobą, a jedynie objawem lub następstwem innych patologii. Może się pojawić na przykład w przebiegu udarów mózgu, guzów, choroby Parkinsona lub stwardnienia rozsianego, które powodują uszkodzenie ośrodków odpowiedzialnych za mikcję w centralnym układzie nerwowym. Pęcherz neurogenny powstaje także w wyniku innych chorób rdzenia kręgowego jak uszkodzenie w wyniku wypadku, rozszczep kręgosłupa, przepuklina oponowo-rdzeniowa, ucisk rdzenia przez guz a czasem także w czasie ciąży. Cukrzyca oraz AIDS, które po wielu latach doprowadzają do obwodowych neuropatii, są uważane za dwie główne przyczyny powstawania pęcherze neurogennego w tym mechanizmie.  Inne jednostki chorobowe prowadzące do rozwoju tego powikłania to:

• przewlekły alkoholizm
• niedobór witaminy B₁₂
• powikłania operacyjne
• choroba Heinego-Medina
• kiła układu nerwowego
• zespół Guillain Barre

Pęcherz neurogenny: rodzaje zaburzeń

Na podział zaburzeń, które definiują pęcherz neurogenny ma wpływ przede wszystkim wynik badania urodynamicznego pacjenta, które dokładnie określa, jaki element odpowiedzialny za mikcję jest uszkodzony, a nie – jak kiedyś uważano – miejsce uszkodzenia układu nerwowego. W związku z tym możemy wyróżnić:

• nadreaktywność wypieracza z dyssynergią wypieraczowo-zwieraczową – to znaczy, że jednocześnie dochodzi do skurczu wypieracza i zwieracza zewnętrznego cewki, który w warunkach fizjologicznych powinien się w takiej sytuacji rozluźnić; ten rodzaj zaburzenia generuje największe ciśnienia w górnym piętrze układu moczowego co może szybko skutkować niewydolnością nerek
• arefleksja lub hiporefleksja wypieracza z dyssynergią wypieraczowo zwieraczową – rozluźnieniu wypieracza towarzyszy stały skurcz zwieracza zewnętrznego cewki, co skutkuje całkowitym zatrzymaniem moczu w pęcherzu
• arefleksja lub hiporefleksja wypieracza z obniżonym napięciem zwieracza zewnętrznego skutkującym nietrzymaniem moczu
• nadreaktywność wypieracza z niewydolnością zwieracza zewnętrznego cewki moczowej, co objawia się jako nasilone nietrzymanie moczu

Diagnostyka pęcherza neurogennego

Pęcherz neurogenny należy podejrzewać u wszystkich chorych, którzy mając jakąkolwiek chorobę lub dysfunkcję układu nerwowego mogli rozwinąć to powikłanie. Badaniem z wyboru u tych pacjentów jest badanie urodynamiczne, które w szczegółowy sposób zobrazuje rodzaj dysfunkcji pęcherza moczowego, mechanizm mikcji oraz ewentualne zaleganie moczu w pęcherzu moczowym. U tych pacjentów należy także wykonać badanie USG, które uwidoczni ewentualne zaburzenia na wyższych piętrach układu moczowego. Przydatny jest także dzienniczek mikcji prowadzony przez pacjentów, którzy monitorują w ten sposób ilość i częstotliwość oddawania moczu w ciągu dnia.

Pęcherz neurogenny – sposoby leczenia

Leczenie pęcherza neurogennego zależy w głównej mierze od tego, z jakim zaburzeniem mamy do czynienia. Przy nadreaktywnym wypieraczu można stosować leki cholinolityczne (na przykład solifenacyna lub oxybutanina), które obniżą ciśnienie panujące w pęcherzu moczowym. Jeśli leczenie farmakologiczne jest nieskuteczne, pozostaje opcja wstrzyknięcia do mięśnia wypieracza toksyny botulinowej, która spowoduje jego relaksację na około sześć miesięcy.

Czasami konieczne jest nacięcie mięśnia zwieracza zewnętrznego cewki moczowej w celu zmniejszenia ciśnienia panującego w drogach moczowych. Pacjent, który cierpi na arefleksję lub hiporefleksję pęcherza moczowego może oddawać mocz przy użyciu tłoczni brzusznej, która wspomoże osłabiony pęcherz. Osłabiony mięsień zwieracz zewnętrzny cewki moczowej można wzmacniać poprzez ostrzykiwanie na przykład kolagenem.

Jeśli mimo wdrożonych działań dochodzi do zalegania moczu w pęcherzu moczowym należy podjąć próbę samocewnikowania przez pacjenta. Samocewnikowanie polega na na samodzielnym wprowadzaniu przez pacjenta cewnika Nelatona do pęcherza moczowego. Jest on znacznie cieńszy niż popularny cewnik Foley’a, dzięki temu procedura ta staje się możliwa do wykonania dla każdego chorego w warunkach domowych. Tę czynność należy powtarzać od pięciu do siedmiu razy w ciągu doby, koniecznie w warunkach jałowych. Należy pamiętać o tym, że każdy cewnik jest wyłącznie do jednorazowego użytku.

Pacjenci z pęcherzem neurogennym mają zapewnione 120 cewników na miesiąc, resztę muszą zakupić z własnej kieszeni.

Jeśli pacjent z różnych przyczyn nie może wykonywać tej procedury w domu lub ma ciężkie, nawracające infekcję układu moczowego, należy wykonać zabieg wytworzenia przetoki nadłonowej, przez którą mocz będzie wyprowadzany na zewnątrz.

Pęcherz neurogenny: powikłania

Dla pacjentów z pęcherzem neurogennym dużym problemem jest nietrzymanie moczu, które stanowi przede wszystkim wstydliwy problem natury społecznej. Poza tym przewlekły kontakt moczu ze skórą okolicy genitalnej może prowadzić do zapalenia skóry, wyprzeń, ran, które mogą przekształcić się w bardzo bolesne owrzodzenia. Zalegający w pęcherzu mocz jest idealnym środowiskiem do namnażania się bakterii, dlatego tak ważne jest jego regularne usuwanie. Niestety częste cewnikowanie także sprzyja wprowadzaniu bakterii do pęcherza moczowego, jednak jałowość procedury minimalizuje to ryzyko.

Zakażenia w układzie moczowym mogą prowadzić do urosepsy, czyli uogólnionego zakażenia ustroju.

U pacjentów z pęcherzem neurogennym, którzy przez swoją chorobę są "przykuci do łóżka" nie można zapominać o innych zagrożeniach, jak na przykład odleżyny czy infekcje układu oddechowego. Pacjenci z pęcherzem neurogennym w badaniu moczu najczęściej będą wykazywać odchylenia wskazujące na infekcję, ponieważ nie jest możliwe usunięcie wszystkich bakterii z dróg moczowych u tych chorych. Mimo to nie zaleca się stosowania antybiotyków w profilaktyce, należy zostawić je na leczenie tylko objawowych pacjentów. Pęcherz neurogenny jest trudną do leczenia jednostką, ponieważ jego przyczyna w wielu przypadkach jest niestety nieodwracalna. Obecnie jednak znane są zarówno metody farmakologiczne jak i zabiegowe, które umożliwiają pacjentom w miarę normalne funkcjonowanie. Należy przede wszystkim dbać o higienę okolic moczowo-płciowych oraz o regularne usuwanie moczu z pęcherza, a uchroni to pacjenta przed szkodliwymi następstwami tego schorzenia.